सगरमाथा क्षेत्रमा विदेशी मौसम केन्द्र :- भारत र चीनले कसरी लिन्छन् !

सगरमाथा क्षेत्रमा अमेरिकाले ५ वटा मौसम सूचना केन्द्र स्थापना गर्ने

∴ नेपालबहस विशेष संवाददाता

काठमाडौं । अमेरिकाको नेशनल ज्योग्राफिक सोसाईटी (नेट्जियो) नामक प्रख्यात संस्थाले आगामी बैशाख वा जेठभित्र सगरमाथामा वातावरण, जलवायु तथा मौसमको स्वचालित सूचना केन्द्र स्थापना गर्न हालै नेपाल सरकारसँग सम्झौता गरेको छ । सो सम्झौता अनुसार सगरमाथा आरोहणका विभिन्न पाँच मार्गलाई समेट्नगरी यी केन्द्र जडान गरिने भएको छ । यी केन्द्रहरूबाट मौसम परिवर्तनका साथै जलवायु परिवर्तनको गति, अवस्था र त्यसको चरित्रबारे सुक्ष्म अध्ययन हुने बताइएको छ ।

अमेरिकाबाट आएको नेट्जियोको ५ सदस्यीय विशेषज्ञ टोलीले यसै क्रममा वातावरण, जलवायु तथा मौसम अनुसन्धानका लागि सगरमाथा आरोहण गर्ने अनुमति पाएको छ र सो विशेषज्ञ टोली सगरमाथाको लागि प्रस्थान गरिसकेको छ । जलवायु तथा मौसम विषयमा नेट्जियोको हिमालय अनुुसन्धानलाई यति ब्यापक बनाउन लागिएको छ कि नेपालको जलवायु तथा मौसम विभागका अतिरिक्त राष्ट्रिय निकुन्ज तथा वन्यजन्तु विभाग, त्रिविका भूगर्भ तथा वनस्पति विभागहरू समेत यसमा सरिक हुनेभएका छन् ।

हिमालय क्षेत्र जति प्राकृतिक हो त्यति नै सामरिक महत्वको क्षेत्र पनि हो । नेपालको छिमेकीका रुपमा परस्पर प्रतिष्पर्धी भारत र चीनका लागि मौसम सूचना रणनीतिक महत्वको गोपनियताको रुपमा समेत लिइन्छ । त्यसकारण सार्क मौसम आदान–प्रदान अभिसन्धी गर्ने कुरामा भारतले पाकिस्तानलाई दृष्टिगत गरेर अस्वीकार गरेको विगतको स्थितिलाई हेक्का राख्नु उचित हुन्छ ।

नेपालको वर्तमान अवस्था

हिमालयको हिऊँमा कार्बनका कण भेटिन थालेका छन् । हिमालका टुप्पामा कालो बादल (ब्राउन क्लाउड) मडारिन थालेको कारण के हो ? जानकारहरुका अनुसार भारत र चीनले गरेको औद्योगिक विकासको असरका रुप हुन् ! वि.सं. २०१७ देखि २०३७ सालसम्म नेपालको वन फडानी अचाक्ली भयो । वन क्षेत्र ६ लाख ४५ हजार ३ सय हेक्टरमा झ¥यो । २०५० सालमा आएर वन क्षेत्र थप १ लाख हेक्टर मासियो । ३७ प्रतिशत वन क्षेत्र रहेको तराईमा सन् २०१४ मा आएर २० प्रतिशतभन्दा केही बढी भूभागमा मात्र वन क्षेत्र खुम्चियो ।

अहिले निजगढ विमानस्थल र काठमाडौं निजगढ फास्टट्राक बनाउने नाममा २४ लाख रुख ढाल्ने योजना देखिँदै छ । इलामदेखि डडेलधूरासम्म मध्यपहाडमा आज पानीका मूल धेरै सुकिसके, चाहे त्यो भूकम्पले गर्दा होस्, चाहे सडक खन्न डोजर चलाएर धर्ती खल्बल्याएका कारणले होस् । वन फडानी, पहिरो चलाउने कारकहरू पनि कम दोषी छैनन् ।

मौसमविद् डा.एम्.पी भट्ट लेख्छन,“विश्वब्यापी उष्णताका कारण करिब ६७ प्रतिशत हिमनदीहरूमा ह्रास आइसकेको तथा झन्डै दुई दशकको पंक्तिकारकै अनुसन्धानको क्रममा केन्द्रीय हिमनदीहरूमा एकसय मिटरभन्दा बढी ह्रास भएको पाइएको छ ।…..विश्व प्रकृति कोष नेपाल (२००५) को एक तथ्याङ्कअनुसार नेपालमा ३२५२ हिमनदीहरू २३२३ हिमतालहरू छन्, जसमध्ये २६ वटा हिमतालहरू ठूलो खतरा निम्त्याउने खालका छन् (इसिमोड र युएन्इपी २००१) ।…..अहिलेसम्म नेपालभित्र पाँचवटा हिमताल विष्फोटनका घटनाहरू भइसकेका छन् । खम्बु क्षेत्रमा मात्रै गएका तीन दशकभित्र दुईवटा हिमताल विष्फोटनका घटना भएका थिए” (कान्तिपुर २०७०–३–३१–२) ।

विश्व तापक्रममा डेढ डिग्री सेल्सियस (२.७ डिग्री फरेनहाईट) बढ्यो भनेपनि सोचेभन्दा ठूलो उथलपुथल र क्षति उत्पन्न हुन्छ भनी सन् २०१८ अक्टुबरको सुरूमा दक्षिण कोरियाको इन्चेयनमा जलवायु परिवर्तन सम्बन्धी अन्तरसरकारी कार्यदल (IPCC) द्वारा प्रस्तुत विस्तृत प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । गएको दशकमा पृथ्वीको तापक्रममा १ डिग्रीमात्र बढ्दा पनि जलवायु परिवर्तनको असरका रुपमा आँधिवेहरी, डढेलो, खडेरी, तातो हावा, बाढीजस्ता आश्चर्यजनक प्राकृतिक प्रकोप अति नै बढेर आए भने २ डिग्री सेल्सियस बढ्यो भने के मात्र नहोला !

विश्वभरि नै हावापानीमा परिवर्तन आएको छ, तापक्रम बढिरहेको छ । ५ हजार फिटभन्दा माथि पर्ने नेपालको हिमालय क्षेत्र २३ प्रतिशत छ । कुल हिमालय क्षेत्रमा विश्वको औसत तापक्रम बृद्धिभन्दा ५ गुणा बढी दरले बढिरहेको वैज्ञानिकहरूका अध्ययन प्रतिवेदनबाट थाहा हुन्छ । यस्तो अवस्थाबाट हिमालयको सेरोफेरोका मुलुकमा बसोबास गरिरहेका ४० करोड जनता प्रत्यक्ष असर भोग्दैछन् । सन् २००७ प्रकाशित एउटा विदेशी ‘तथ्याङ्क’ ले त सन् २०३५ सम्ममा सम्पूर्ण हिमाली क्षेत्रको हिऊँ पग्लिनसक्छ भनेर तहल्कै मच्चाएको थियो ।

यस्तो परिप्रेक्षमा अमेरिकाको नेट्जियोले गर्नलागेको सो अध्ययन अनुसन्धान विश्वकै लागि ध्यान दिन योग्य वैज्ञानिक तथ्य हुने निर्विवाद छ । जलवायु परिवर्तनसम्बन्धी ६ हजार अध्ययनका आधारमा तयार पारिएको भनिने २०१८ को उक्त इन्चेयन प्रतिवेदनमा अनेकौं लोमहर्षक चित्रण तथा विश्लेषण प्रस्तुत गरिएको छ । कार्बन उत्सर्जनमा युद्धस्तरको कटौती आजैदेखि नथाल्ने हो भने आगामी दुईदशक भित्रै पृथ्वीको तापक्रम डेढ डिग्री बढ्ने निश्चित भएको प्रतिवेदनले औँल्याएको छ । विश्वब्यापी तापक्रमलाई डेढ डिग्रीबाट तल झार्ने हो भने जनस्वास्थ्य, पर्यावरण तथा जनजीवनमा उल्लेखनीय प्रभाव देखिन्छ भनी वैज्ञानिकहरू ठोकुवा गर्छन् ।

इन्चेयन प्रतिवेदन जलवायु परिवर्तन सम्बन्धमा अहिलेसम्मको सबभन्दा आधिकारिक तथा वैज्ञानिक प्रतिवेदन त्यही हो, जसलाई नेपालदेखि अमेरिकासम्मका १९५ मुलुकले स्वीकार गरेका छन् । मूल प्रतिवेदनबाट ३४ पृष्ठको ‘नीति निर्माताहरूका लागि सारांश’ बनाइएको छ । २०१५ मा फ्रान्सको पेरिसमा भएको विश्व जलवायु सम्मेलनमा सहभागी हरेक मुलुकले विश्वको तापक्रम २ डिग्री (३.६ डिग्री फा.) भन्दा तल झार्ने भन्ने निर्णय लिइयो । तर अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको प्रशासन पेरिस निर्णयबाट पछि हटिसकेको छ ।

जलवायु र वातावरणमा गम्भीर परिवर्तन आएको तथ्य नेपालले भोगिरहेको छ । यसै वर्ष २०७५ मा गत माघदेखि भईरहेको असामान्य हिमपात र वर्षा गैह्मन्सुन हावापानी तथा मौसमले जनजीवनमा ठूलो परिवर्तन देखाइरहेको छ । यसका लागि नेपाल गम्भिर अध्ययन अनुसन्धानमा लागि हाल्नुपर्ने जरुरी छ ।