भारतीय आमचुनाव :- चौकीदार, मोदी र नेपालमा प्रभाव

चुनावी ज्वार बढ्दै जाँदा राष्ट्रिय स्तरकै नेताहरूका बीच तल्लोस्तरको गालमुखाल र आरोपप्रत्यारोप त्यही दरमा चर्किरहेको छ । समग्रमा हेर्दा दुर्मुखा वचन भाजपातिरबाट भन्दा विपक्षबाट चर्को स्वरमा आइरहेको छ ।

पश्चिम बंगालका मूख्यमन्त्री तथा तृणमूल कांग्रेस अध्यक्ष ममता बेनर्जीले चुनावीसभामा नरेन्द्र मोदीलाई “मैले उहाँलाई प्रधानमन्त्री नै मानेको छैन” मात्र भनिनन्, “मिल्ने भए गालामा थप्पड मार्न मन लागेको थियो” सम्म भन्न भ्याइन् । मोदीले आफुलाई चौकीदार भनेकोमा कांग्रेसबाट नारा लाग्यो “चौकीदार चोर हो ।” यस्ता नेता पनि भए जसले चौकीदारको प्रसंग उठेपछि “यो चुनाव नेपालमा हुँदैछ कि भारतमै हुने हो ?” भन्दै नेपाललाई चौकीदारको मुलुकका रुपमा चित्रण गर्न खोजेको आशय व्यक्त गरे ।

फुटेको हाँडी जोडेजस्ता कमजोर विपक्षीहरूको लाभ मोदी र उनको पार्टी भाजपाले पाएको छ । आफूले जन्माएको छोरो प्रधानमन्त्री भएको हेर्न पाउने आमा भारतको इतिहासमा कोही थिएनन्, नरेन्द्र मोदी नै पहिलो प्रधानमन्त्री हुन्, जसकी आमा जीवित छन् । मोदीका अन्य विशेषता गिन्ती गर्दै जाने भारतीयहरू यसलाई पनि मोदीको विशेषता मान्छन् ।

व्यक्तिगत आक्षेपका गालीगलौज सुन्दा भारतमा चुनाव र लोकतन्त्रको स्तर गिर्दै गएको आभास हुन्छ । यो चुनावी अभियानमा सुनिएका स्वरहरूको समष्टिगत खोजी मोदीको विरोध गर्ने कि समर्थन भन्ने चक्करमै सीमित रहेको देखिन्छ । विपक्षी पार्टीहरूको तुलनात्मक सिद्धान्तहिन गालीगलौजयुक्त नाराले मोदीको कद कति घटाउला, उनीहरू नै जानुन्, तर यसबाट विपक्षीहरूमा हताशा, निराशा र पराजित मानसिकताको विकास भएको अर्थ लाग्छ । विपक्षीहरूको मनस्थिति र प्रधानमन्त्रीका लागि उनीहरूमाझ सर्वस्वीकार्य व्यक्तित्व नहुनु, सबै टेस्टेड (चिनिएका) अनुहार भएको तथ्यले पनि मोदीको सुनिश्चितता बढेको हो ।

फुटेको हाँडी जोडेजस्ता कमजोर विपक्षीहरूको लाभ मोदी र उनको पार्टी भाजपाले पाएको छ । आफूले जन्माएको छोरो प्रधानमन्त्री भएको हेर्न पाउने आमा भारतको इतिहासमा कोही थिएनन्, नरेन्द्र मोदी नै पहिलो प्रधानमन्त्री हुन्, जसकी आमा जीवित छन् । मोदीका अन्य विशेषता गिन्ती गर्दै जाने भारतीयहरू यसलाई पनि मोदीको विशेषता मान्छन् ।

यसैबीच गत हप्ता प्रख्यात अमेरिकी साप्ताहिक म्यागजिन ‘टाइम’ मा आतिश तासीरले आवरण लेख लेखेर प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीलाई ‘भारत विभाजनको महामुखिया’ (इन्डियाज डिभाइडर इन्–चिफ) को संज्ञा दिँदै चुनावी मसला र खैलाबैला पैदा गरिदियो । सर्सरती पढ्दा लेख पूर्वाग्रही रहेको बुझ्न सकिन्छ । हुन त गौण महत्वका साथ राखिएको इयान ब्रेमरको लेख, जसमा मोदीप्रति सकारात्मक र आशावादी भावना बोकेको पनि टाइमको सोही अंकमा सँगै प्रकाशित भयो, तर चर्चा र प्रभाव पाएन । सत्तारुढ भाजपा तासीरलाई पाकिस्तानी प्रभावको रुपमा चित्रण गर्छ । उनकी आमा भारतीय पत्रकार तवलीन सिंह हुन् भने पिता सलमान तासीर पाकिस्तानी राजनेता र व्यवसायी हुन् । सो लेखको मान्यता छ, मोदी २०१४ वरिपरि भारतीयका मसिहा थिए, अब केवल राजनेता हुन पुगे ।

र याे पनि हेर्नुहाेस् … पहिलो भारतीय प्रधानमन्त्रीका रुपमा रेकर्ड राखेका मोदीका रोचक विशेषता

टाइमको उक्त लेखले मोदीमा २०१४ कालीन करिश्मा अहिले नरहेको, विभाजनपछि ३ करोड मुसलमान भारतमै बसोबास गरेको अवस्थामा पनि प्रधानमन्त्री जवाहरलाल नेहरुले धर्मनिरपेक्षता (सेक्युलरिज्म) को बाटो लिएको, भारतीय जनताको आक्रोश मोदीले चिनेर २८२ सिट हत्याएको, लामो समयसम्म भारतमा शासन गरेको कांग्रेस प्रमुख विपक्षी दल हुने योग्यता पु¥याउन नसकी ४४ संसदमा खुम्चिएको, मोदीको कार्यकालमै अविश्वासको वातावरण बढेर आएको, हिन्दु–मुसलमानबीच तीब्र गतिमा सौहार्दता घटेर गएको, गौरक्षाको नाममा वर्गविशेषलाई तारो बनाएको, ‘तीन तलाक’ को मुस्लीम परिपाटीलाई खारेज गरेर मुस्लीम महिलाको मसिहा बन्न खोजेको भएपनि महिला सुरक्षामा मोदी सरकारले भारतको स्तरलाई पिधँमै पु¥याएको, हिन्दुत्वका प्रबल समर्थक स्वामिनाथन गुरुमूर्तीलाई रिजर्भ बैंक अफ इन्डिया जस्तो मुद्रानीति र नियमन गर्ने महत्वपूर्ण बोर्डमा सामेल गरेको, गुरुमूर्तीले नै कालोधनसँग मुकाबिला गर्न नोटबन्दीको परामर्श दिएको, भारत–पाकिस्तानबीच चलिरहेको तनावलाई राजनीतिक फाइदाका लागि क्यास गर्ने प्रयास चलाएको, राष्ट्रवादलाई सत्तामा टाँसिइरहने हत्कण्डा बनाएको, आदि दोष लगाइएको छ ।

नेपालमा प्रभाव

भारत आफैँले गर्दा नेपालमा भारतविरोधी भावना बढेर गयो । गणतन्त्र स्थापना भएपछि नेपालमा भारतको प्रभाव र दबदबा बढ्छ भन्ने अनुमानको विपरित भएको छ । गणतन्त्र ल्याएपछिको नेपालमा भारतले चलाएका सबैजसो प्रयास विफल भएका छन् । राजतन्त्र उखेलिएको डोबमा भारतविरोधी तत्व भरिन आएको छ । चीन नेपालमा करिब करिब हस्तक्षेपको स्तरमै पुगेको छ । भनिन्छ, भारतले नेपालमा ल्याईदियो चीनका लागि गणतन्त्र ।

२०१४ को भारतीय आमनिर्वाचनबाट करिब दुईतिहाई बहुमतका साथ सत्तामा पुगेको भाजपा तथा नरेन्द्र मोदीबाट नेपाली जनताले सकारात्मक आशा गरेका थिए । त्यस्तो आशामा नेपालको दामोदर कुण्डमा बसेर गएका हुनाले भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले आफ्नो बीचको नाममा ‘दामोदर’ राखेका हुन् भनी अर्थ लगाउने वा मोदी प्रधानमन्त्री भएकोले नेपालको मोदी खोलाबाट प्रशस्त विजुली निकाल्न भारतबाट सहयोग आउला भनी विश्लेषण गर्ने वैचारिक स्तर भएका तल्लो तहका लाटा नेपालीहरूमा समेत मोदीको अभुतपूर्व प्रभाव परेको थियो ।

र याे पनि हेर्नुहाेस् … फेरि एकपटक मोदीलाई हेरौँ, अनि ओलीलाई चिनौँ 

प्रधानमन्त्री भएपछि दोस्रो विदेश भ्रमणका रुपमा भूटान भ्याएर नेपाल आएका प्रम मोदीले साउन १९, २०७१ का दिन संविधानसभालाई सम्वोधन गर्दै यसै भनेका थिए, “नेपाल एक सार्वभौम राष्ट्र हो । नेपाल सार्वभौम राष्ट्र हिमालयको जति नै उचाइ प्राप्त गरोस् र पूरा विश्व नेपाल देखेर गौरवान्वित होस्, यस्तो नेपाल देख्ने हाम्रो इच्छा छ । हाम्रो (भारतको) काम, तपाईहरूको काममा दखल दिने होइन । भारतको काम, तपाईहरू जे संकल्प गर्नुहन्छ, जुन दिशा चुन्नुहुन्छ, त्यसमा हामी काम आउँछौं भने हामी सहयोग गर्न तयार छौं । तपाईलाई दिशा दिने हाम्रो काम होइन ।” उनको यो भावना २०७२ मा ५ महिने नाकाबन्दीले पूरै झुटो र नाटकी बोलीमा खसालीदियो । छिमेकीलाई पहिलो (नाइबर फस्र्ट) भन्ने उनको नाराजन्य प्रतिबद्धताले अन्तत्तोगत्वा ‘छिमेकीलाई सबभन्दा पहिले दुःख दिने’ अर्थ पायो ।

भारत आफैँले गर्दा नेपालमा भारतविरोधी भावना बढेर गयो । गणतन्त्र स्थापना भएपछि नेपालमा भारतको प्रभाव र दबदबा बढ्छ भन्ने अनुमानको विपरित भएको छ । गणतन्त्र ल्याएपछिको नेपालमा भारतले चलाएका सबैजसो प्रयास विफल भएका छन् । राजतन्त्र उखेलिएको डोबमा भारतविरोधी तत्व भरिन आएको छ । चीन नेपालमा करिब करिब हस्तक्षेपको स्तरमै पुगेको छ । भनिन्छ, भारतले नेपालमा ल्याईदियो चीनका लागि गणतन्त्र ।

मधेश कार्ड नखेल्ने संकेत वा लक्षणका रुपमा ‘मधेशवादी’ भनिएका दलहरूले नै मधेश शब्द हटाएर राष्ट्रिय स्वरुप लिने क्रममा पहाडे नेतृत्वको दलहरूसँग एकता कायम गर्न थालेका छन् । जसले जेसुकै भनोस्, भारतको इशारा पाएर विभाजनको अभियानमा हिँडेको सीके राउतको कथित जनमत पार्टीले पनि पहिले ‘नेपालबाट स्वतन्त्रता’ बाट अहिले ‘नेपालभित्रै स्वतन्त्रता’ को नारा लगाउन थालेको छ ।

भारतको नेपाल नीति यो निर्वाचनको परिणामले फेरिदिहाल्छ भन्ने आधार देखिन्न । एउटा कुरा प्रष्ट छ, भारत अब मधेशलाई हतियार बनाएर काठमाडौंलाई तह लगाउन सकिन्छ भन्ने निष्कर्षमा छैन । पोहोर जनकपुर हुँदै नेपाल भ्रमणमा आएका मोदीले भनेका थिए, “नेपालको विकासमा भारत शेर्पा बन्न तयार छ ।” शेर्पा जो नेपालको प्रसिद्ध जातिमात्र नभएर हिमालमा बहादुरी, भरोसा र इमानदारीको ब्राण्ड पनि हो, त्यो ब्राण्डलाई विश्वस्त गराउन उनले आफ्नो भाषणमा प्रयोग गरेका थिए ।

मधेश कार्ड नखेल्ने संकेत वा लक्षणका रुपमा ‘मधेशवादी’ भनिएका दलहरूले नै मधेश शब्द हटाएर राष्ट्रिय स्वरुप लिने क्रममा पहाडे नेतृत्वको दलहरूसँग एकता कायम गर्न थालेका छन् । जसले जेसुकै भनोस्, भारतको इशारा पाएर विभाजनको अभियानमा हिँडेको सीके राउतको कथित जनमत पार्टीले पनि पहिले ‘नेपालबाट स्वतन्त्रता’ बाट अहिले ‘नेपालभित्रै स्वतन्त्रता’ को नारा लगाउन थालेको छ ।

‘२०१४ मा मोदीजी नेतृत्वको भारतीय जनता पार्टीले आशाको लहरका साथ भारतीय जनताको मत पाएको थियो, यसपालीको चुनावमा भरोसाको मत पाएर त्यस्तै हैसियतको सरकार २३ मई (जेठ ९) मा बन्ने छ’ भाजपाका नेताहरूका मुखाराविन्दबाट यस्तै सुन्ने गरिन्छ । परिदृश्य हेर्दा भाजपाले नै सरकार गठन गर्ने सम्भावना अधिक देखिन्छ । फकीरजस्तो, कठोरजस्तो, हठीजस्तो, तानाशाहजस्तो मोदीलाई मानिसहरू धेरैतिर तुलना गर्न खोज्छन् । तर सारा भारतको मध्यम र निम्नमध्यम वर्ग, जसले रोजगारी, विजुली र विकास चाहेको छ, उसको पछिल्लो छनौटमा मोदी नै हुने भाजपावालाको विश्वास देखिन्छ ।

संसारको सबभन्दा ठूलो लोकतन्त्र, जहाँ ९० करोड मतदाता आगामी ५ वर्षका लागि आफू शासित हुने शासक चयनका लागि ज्यान लिने यो गर्मीमा जुटेका छन् । २०१४ को नतिजामा खासै फरक आउने छाँट छैन । त्यसबाट नेपालमा देखिने प्रभावको अनुमान गर्न थालिएको छ । हिन्दुराज्यको पुनःस्थापना हुने कुरामा धेरै नेपालीको अनुमान छ । तर अहिले नै यसो भन्नु हतार गरेको हुनजान्छ ।