मोदीको रोचकता, कम्युनिस्टको बिजोग र गठबन्धनको भविष्य

विपक्षी गठबन्धन (युनाईटेड प्राग्रेसिभ एलाइन्स्, युपीए) ले प्रधानमन्त्रीका फेस भ्यालुमा चुनावी अभियान चलाएका राहुल गान्धी आफ्नो गढ अमेठीमै निर्वाचन हार्नुले विपक्षी दलहरूका आगामी दिन साह्रै कठिनाईयुक्त छन् भन्ने जनभाषा बुझिन्छ । राहुलका पिता तथा पूर्व प्रधानमन्त्री राजीव गान्धीले निर्वाचन जितेको, राहुलले पनि २००४, २००९ र २०१४ मा तीनपटक जितेको त्यो गढमा यसपाली किन उनी ५२ हजार मतले पछाडि परेर पछारिए, यसको उत्तर स्वतः आउँछ, अतिविश्वास ।

सबै मोदीपथमा !
धार्मिक आडमा राजनीतिक होडबाजी चल्दा राहुल गान्धी पनि धोती–पाटा फेरेर जनै लगाएको नाङ्गो आङ् देखाउँदै मन्दिरहरूमा पूजाका निम्ति पुगे । नेपाल आएर पशुपतिनाथको विशेष पूजा र कैलाश मानसरोवरसम्मको तीर्थाटन गर्नुको तात्पर्य हिन्दू धर्ममा आस्थावान मतदाताको मत हत्याउने रणनीति थियो । एकताका अहिलेका सबैजसो चर्चित नेताहरूले मन्दिर र पूजाको स्वाङ् रचेकै हुन् ।

हिजो अस्तीसम्म दक्षिणको केरलाबाट ५ जना सांसद लोकसभामा पठाउन सफल कम्युनिस्ट पार्टीले एकजना पनि जिताउन सकेन । त्यहाँ त भाजपा पनि रित्तै भयो । महाराष्ट्रको किसान ¥यालीबाहेक ऋणको मारमा परेर आत्महत्याको हदसम्म पुगेका देशभरिका किसानका समस्यामा कम्युनिस्ट पार्टीले कुनै कदम चलाउन वा आवाज बुलन्द पार्न र त्यसलाई चुनावी मतमा अनुवाद गर्न नसक्नु समस्या नै भयो । अर्कातिर भारतमा ‘नक्सलवादी’ भनिएका माओवादीहरूले संसदवादी कम्युनिस्ट पार्टीहरूलाई गद्दार भन्दै हार्ने रणनीति चलाएका कारण पनि त्यसको प्रत्यक्ष घाटा सीपीआई र सीपीएमलाई पर्न गयो ।

एकातिर कथित ‘हिन्दु राष्ट्रवादी’ भाजपा र अर्कातिर वंशवादी विरासतका साथ उदय भएका चरित्रका बीच यसपालीको आमनिर्वाचन भएको थियो । यसपालीको भाजपा चुनावी घोषणापत्रमा उल्लेख थियो, राष्ट्रवाद हाम्रो प्रेरणा हो (nationalism is our inspiration) । मतगणना करिब अन्तिम चरणमा पुग्दा भाजपा कार्यालयमा भाषण गर्दै मोदीले विरोधीहरूलाई औँल्याउँदै भने, “सेक्युलरिज्म् (धर्मनिरपेक्षता) को नकाब ओढेर जातीवादी आधारमा भोटबैंकको निर्वाचन अभियानमा लागेकाहरूको धर्मनिरपेक्षता बेनकाब भएको छ ।” यसको आशय मोदी आगामी दिनमा धर्मनिरपेक्षतालाई तिलान्जली दिने पक्षमा छन् । २०१४ को चुनावताका नै उनले गोमांस उद्योगका लागि आउन लागेको ५ अर्ब डलरको लगानीलाई कडा शब्दमा निन्दा गरेर धपाईदिएकै हुन् । त्यसपछि गोरक्षा अभियान अन्तरगत गाई काटेको र गोमांस खाएको अभियोगमा खासगरी मुसलमानहरू दण्डित भएकै हुन् ।

भाजपाबाट प्रधानमन्त्री भएका अटलबिहारी बाजपेयी राष्ट्रिय स्वयंसेवक संघ (आरएसएस) का उपज होइनन्, तर नरेन्द्र मोदी हुन् । तसर्थ भारतले पहिलोपटक आरएसएसको सदस्यलाई आफ्नो प्रधानमन्त्रीका रुपमा पायो २०१४ मै । नरेन्द्र मोदी पहिलो मुख्यमन्त्री एवं भारतीय नेता हुन्, जसले विगतमा २ पटक अमेरिका भ्रमण गर्ने प्रयास गर्दा पनि दुवैपटक अमेरिकाले भिसामा रोक लगाएको थियो । कारण थियो २००१ मा गुजरातमा हिन्दू–मुस्लिम दङ्गा हुँदा दङ्गा नियन्त्रण गर्नुभन्दा हिन्दूहरूलाई उक्साउने काम गरेको आरोप । यसलाई उनी अस्वीकार गर्दै आइरहेका छन् ।

सत्तामा मोदीको भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) आउनुले नेपालीभाषी भारतीयहरूलाई पहिलोपटक बडादशैं जस्तै खुशीयाली दिएको थियो । चुनावमा भाजपाले छुट्टै गोर्खाल्याण्ड राज्यको माग स्वीकारिसकेको भए पनि त्यो स्विकृती उपेक्षित भएको छ । यसपालीसहित दार्जिलिङ्ग क्षेत्रबाट भाजपाले ३ पटक चुनाव जितिसक्यो । यसअघिका जसबन्त सिंह र आहलुवालिया गैरनेपालीभाषी थिए भने यसपालीको चुनावमा नेपालीभाषी राजु विष्ट निर्वाचित भएका छन् । बंगालमा भाजपाको पकड बढेको र नेपालीभाषी नै सांसद निर्वाचित भएको कारणले गोर्खाल्याण्डको आवाज सुनवाई हुनसक्ने अनुमान छ ।

कम्युनिस्टहरू बढारिने कारण

पहिले १० सिट जितेका सीपीआई र सीपीएमले १/१ सिट जितेको अवस्था छ दक्षिणको तामिलनाडुबाट । स्वतन्त्रता प्राप्तिदेखि नै हरेक आम निर्वाचनमा कम्युनिस्टहरूले बंगालबाट लोकसभा चुनाव जितिरहेका थिए । यतिबेला ‘कम्युनिस्ट मुक्त भारत’ भनेको सुनिन्छ । बंगालमा माक्र्सवादी कम्युनिस्ट पार्टीले २ सिट चुनाव जितिने अपेक्षा राखेको थियो । तर आफ्ना साविक गढबाटै उनीहरू नराम्रोसँग बढारिए । २५ वर्षसम्म त्रिपुरामा राज्य सरकार चलाएर गतसालमात्र भाजपालाई सुम्पिनु परेको कम्युनिस्ट पार्टीले दुई सिटमा उम्मेद्वारी दिएको थियो दुवैमा नराम्रोसँग हात धुनुप¥यो । हिजो अस्तीसम्म दक्षिणको केरलाबाट ५ जना सांसद लोकसभामा पठाउन सफल कम्युनिस्ट पार्टीले एकजना पनि जिताउन सकेन । त्यहाँ त भाजपा पनि रित्तै भयो । महाराष्ट्रको किसान ¥यालीबाहेक ऋणको मारमा परेर आत्महत्याको हदसम्म पुगेका देशभरिका किसानका समस्यामा कम्युनिस्ट पार्टीले कुनै कदम चलाउन वा आवाज बुलन्द पार्न र त्यसलाई चुनावी मतमा अनुवाद गर्न नसक्नु समस्या नै भयो । अर्कातिर भारतमा ‘नक्सलवादी’ भनिएका माओवादीहरूले संसदवादी कम्युनिस्ट पार्टीहरूलाई गद्दार भन्दै हार्ने रणनीति चलाएका कारण पनि त्यसको प्रत्यक्ष घाटा सीपीआई र सीपीएमलाई पर्न गयो ।

गठबन्धन र क्षेत्रीय पार्टीहरूमा पहिरो

७२ वर्षको भारतीय स्वतन्त्रताको इतिहासमा यसअघि २०७१ सालमा र यसपटक मोदी लहरले भारतीय कांग्रेसलगायत सबैलाई यति नराम्रोसँग बढा¥यो कि पश्चिम बंगालकी मूख्यमन्त्री ममता बनर्जीको तृणमूल कांग्रेस, उडिसामा नवीन पटनायकको ‘बिजू जनता दल’ (बीजेडी), उत्तरप्रदेशका पूर्वमूख्यमन्त्रीद्वय मायावती र अखिलेश यादबका पार्टीहरू बहुजन समाज पार्टी र समाजवादी पार्टी, प्रमुख विपक्षी दल हुन चाहिने ७५ सांसद पनि उसँग भएन । कांग्रेस ४१ सिटमा खुम्चिनुपरेको अवस्था १९७७ को आमनिर्वाचनमा पनि आएको थिएन । भारतीय कांग्रेसको मनोबल यसअघि यति नराम्रोसँग गिरेको थिएन ।

भाजपा र भारतीय कांग्रेसका बिरूद्ध चुनावी अभियान लडन स्थापित उत्तर प्रदेशका मूख्यमन्त्री रहिसकेका दुई नेता मुलायम सिंह यादबका छोरा अखिलेश र मायावतीले महागठबन्धन बनाएका थिए । यसमा लोकतन्त्र सुरक्षा पार्टी, पञ्जाब एकता पार्टी, लोक इन्साफ पार्टी, पन्जाब फ्रन्टका साथै राज्य स्तरमा मार्क्सवादी कम्युनिस्ट पार्टी र सीपीआई जस्ता ससाना गुट पनि सामेल थिए । जातीय आधारको भोटबैंक रणनीतिमा चुनावी अभियानका क्रममा यो गठबन्धनले सोनिया गान्धीको रायबरेलीमा र राहुल गान्धीको अमेठीमा उम्मेदवारी नदिएर योगदान पु¥याएको थियो । कम्तिमा ४५ सिट जित्ने अपेक्षा गरेको गठबन्धनले उत्तरप्रदेशका १७ स्थानमा मात्र विजय हात पा¥यो । उत्तर प्रदेशमा उसको पनि बर्चश्व समाप्तीतिर उन्मुख हुँदैगयो । यही प्रवृत्ति कायम रहने हो भने अबका दिनमा भारतीय राजनीतिमा क्षेत्रीय दलहरूको बर्चश्व एकपटक समाप्तै हुने छ ।

मोदीका १० विशेषता

निर्वाचनताका जनसभाहरू र जनताको जिब्रोमा सबभन्दा बढी ध्वनित हुने नाम ‘मोदी ! मोदी !’ नै हो । ‘आफ्नो मुटुलाई बाउलामा पहिरेको मान्छे’को रुपमा उनको चर्चा गरिन्छ । फकीरजस्तो, कठोरजस्तो, हठीजस्तो, तानाशाहजस्तो मानिसहरू धेरैतिर तुलना गर्न खोज्छन् । तर सारा भारतको मध्यम र निम्नमध्यम वर्ग, जसले रोजगारी, विजुली र विकास चाहेको छ, उसको पछिल्लो छनौटमा मोदी नै परे ।

मोदीका बारेमा भारतीयहरू १० वटा विशेषता औँल्याउने गर्छन् । पहिलो विशेषता उनको बिवाहबारे हो । सन् ५० को दशकको सुरुतिर जुनबेला भारत भर्खरै स्वतन्त्र भएको थियो, अरूतिर जस्तै गुजरात पनि अन्धविश्वासमा जकडिएको थियो । मोदीको ३ वर्षकै उमेरमा जसोदा बेन (तस्बीरकी महिला) सँग मगनी भइसकेको थियो । उनको बिहे भइसकेको कुरा सर्वप्रथम २००९ मा एउटा पत्रिकाले भेद खोलेको थियो । त्यसभन्दा अगाडि कसैलाई थाहा थिएन । ६३ वर्षीय जसोदा बेन रजोसना गाउँमा अवकाशप्राप्त शिक्षिकाको रुपमा मासिक १७ हजार भा.रू. पेन्सन लिएर बस्छिन् ।

मोदीको दोस्रो विशेषता उनले १५ वर्षको उमेरमै सन् १९६५ को भारत–पाक युद्धका बेला रेल्वे स्टेशनमा रहेका भारतीय सेनालाई स्वयंसेवी योगदान पु¥याएका थिए । १९९७ मा गुजरातमा आएको बाढीमा पनि १७ वर्षे मोदीले जनताको उद्धार तथा कल्याण गरेका थिए ।

छोरो प्रधानमन्त्री भएको हेर्न पाउने आमा भारतको इतिहासमा कोही थिएनन्, नरेन्द्र मोदी नै पहिलो प्रधानमन्त्री हुन्, जसकी आमा जीवित छन् । आमाले ठूलाबडाका घरमा भाँडा माजेर र बाबुले रेलवे स्टेशनमा चिया बेचेर हुर्काएका मोदी विपन्न र श्रमजीवी परिवारमा जन्मेर अरुले खाएका चियाका जुठा कप माझेर धूलोमाटोमा लटपटिँदै हुर्केका पहिलो प्रधानमन्त्री हुन् । यसअघि जवाहरलाल नेहरुको निधन भएपछि प्रधानमन्त्री बनेका लालबहादुर शास्त्रीको घरेलु अर्थब्यवस्था मोदीको जति कमजोर थिएन । अन्य भारतीय प्रधानमन्त्रीहरू त सम्भ्रान्त र सफेदपोश नै थिए ।

तेस्रो विशेषता, मोदी हिन्दु धर्मावलम्बीको पिछडिएको समुदायमा जन्मिएका नेता हुन् । बाल्यकालमै उनी सन्यासी बन्न चाहन्थे । वास्तबमा उनी सानैदेखि विभिन्न किसिमका पूजा र साधुसन्त आदिको संगत गर्न मन पराउने, ध्यान, योग आदिमा मग्न हुनचाहने स्वभावका थिए । हाईस्कूलको पढाइ सकेपछि उनी घर छोडेर हिँडे । दुई वर्ष भारत र हिमालय क्षेत्र चहार्दा त्यस अवधिमा उनी स्वामी विवेकानन्दका गुरु रामकृष्ण परमहंसको बंगालस्थित आश्रम पुगे । विवेकानन्दलाई मोदी आफ्नो आदर्श मान्छन् । विवेकानन्दको वास्तबिक नाम पनि ‘नरेन्द्र’ नै थियो । दुईवर्षको अवधिले उनलाई सन्यासी जीवन त्यागेर घर फर्किन नवचेतना दियो ।

चौथो विशेषता, घर फर्किएपछि उनले दाजुसँग मिलेर स्टेट ट्रान्सपोर्ट अफिस नजिकै एउटा सानो चिया पसल चलाएर बसे । चिया पसलले उनलाई ब्यावहारिक बन्न र जीवनको कठिनाइ बुझ्ने शिक्षा दियो ।

पाँचौँ विशेषता, सार्वजनिक जमघटमा आफ्नो चेहरा देखाउने मामिलामा मोदी निकै सचेत देखिन्छन् । उनी दाह्री पाल्छन् तर काँटछाँट मिलाएर । उनी ‘जेड ब्लु’ (नीलो) रंगका लुगा मन पराउँछन् ।

छैठौँ विशेषता, मोदीले जनसम्पर्क र छवि व्यवस्थापनबारे अमेरिकामा तीनमहिने कोर्श गरेका छन् । यसले उनलाई सार्वजनिक रुपमा प्रस्तुत हुने र संगठित रुपमा काम गर्ने खुवी दिएको छ ।

सातौँ विशेषता, उनी आफ्नी आमाप्रति अत्यन्तै आदरभाव राख्छन् । नयाँ काम थाल्नुअघि आमाको आशिर्वाद लिन उनी कहिल्यै भुल्दैनन् । बास्तबमा उनकी ९५ वर्षीया आमा नै उनको सबभन्दा निकटका नातेदार हुन् । उनी धूमपान, मद्यपान गर्दैनन् । पूरै सात्विक उनी कडा अनुशासनमा बसेका मान्छे हुन् ।

आठौँ विशेषता हो, मोदीलाई भारतीय महिलाहरूले पनि मन पराउँछन् । उनका जनसभामा पुरुषभन्दा महिलाको उपस्थिति अधिक हुनेगर्छ ।

उनको नवौँ विशेषता, मोदी सिर्जनशील लेखक र कवि हुन् । उनी प्रायः गुजराती भाषामा लेख्ने गर्छन् । उनले आफ्नो पहिलो चुनावी अभियानलाई ‘विवेकानन्द युवा विकास यात्रा’ भन्ने संज्ञा दिएका थिए ।

दशौँ विशेषता हो, उनलाई आफ्नै पार्टी भाजपाका ‘विश्वहिन्दु परिषद’, ‘बजरंग दल’ जस्ता भातृ संगठनहरूले रुचाउँछन् ।

छोरो प्रधानमन्त्री भएको हेर्न पाउने आमा भारतको इतिहासमा कोही थिएनन्, नरेन्द्र मोदी नै पहिलो प्रधानमन्त्री हुन्, जसकी आमा जीवित छन् । आमाले ठूलाबडाका घरमा भाँडा माजेर र बाबुले रेलवे स्टेशनमा चिया बेचेर हुर्काएका मोदी विपन्न र श्रमजीवी परिवारमा जन्मेर अरुले खाएका चियाका जुठा कप माझेर धूलोमाटोमा लटपटिँदै हुर्केका पहिलो प्रधानमन्त्री हुन् । यसअघि जवाहरलाल नेहरुको निधन भएपछि प्रधानमन्त्री बनेका लालबहादुर शास्त्रीको घरेलु अर्थब्यवस्था मोदीको जति कमजोर थिएन । अन्य भारतीय प्रधानमन्त्रीहरू त सम्भ्रान्त र सफेदपोश नै थिए ।

भारतलाई बर्वाद गर्ने ‘तीन–एके’ तत्व ‘एके–४७’ हतियार, अरबिन्द केजरीवाल (एके) को दिल्लीमा ४९ दिने कार्यकाल अर्थात ‘एके–४९’ र एक चिनिया सैनिक जनरलले झपारेका रक्षामन्त्री ‘एके एन्थोनी’ कश्मिरको चुनावी सभालाई सम्वोधन गर्दा यो भनाइ मोदीले नै प्रकट गरेका हुन् । उनी यस्ता टुक्का निकालेर आम भारतीयहरूलाई मख्ख पारिरहेका छन् । २०७२ मा बिहारको प्रान्तीय चुनावमा सत्तारुढ भारतीय जनता पार्टीको शर्मनाक हार नेपाललाई नाकाबन्दीको यातना दिएको सँजायको रुपमा देखियो ।