घट्दैछ पुस्तकको आयात : मुलुक ढुङ्गेयुगतर्फ जाने संकेत
इन्द्र रिजाल
साउन ५, २०७६ आइतबार १७:१४:४८
काठमाडौं । कुनैपनि वस्तु वा सेवाका सबै आयातहरु मुलुकका लागि हानिकारक हुँदैनन् । त्यो आयातमा पुस्तकको आयात पनि पर्दछ । जसका घरमा सुलक्षणको बास हुन्छ, त्यो घरमा मानिसहरु विदेशबाट आउँदा कुनै न कुनै पुस्तक बोकेर आउँछन् । कुनै मुलुकमा पुस्तकको आयात बढ्यो भने त्यो मुलुक प्रगतिपथमा लम्कन लागेको छ भनेर बुझ्नुपर्छ ।
विश्वका राम्रा राम्रा विश्वविद्यालयका अनुभवी प्राध्यापकहरुबाट लिखित पुस्तकहरु पढ्नुको साटो गेसपेपर र गाईड पढेर परीक्षा उतीर्ण हुने संस्कार भएको मुलुकमा किताबको आयात घट्दो क्रममा रहनु कुनै आश्चर्यको विषय पनि होइन । विद्या र ज्ञानको प्रणाली पुरै ध्वस्त भएको, गुरु शिष्य परम्परा समुल नष्ट भई सकेको र शिक्षाका केन्द्रहरु विकृतिका अखडा भईरहेको सन्दर्भमा देशमा किताबको माग कम हुुनु स्वभाविक पनि हो ।
परन्तु नेपालमा भने ठीक उल्टो देखिएको छ । पढ्ने विद्यार्थी बढेका छन्, शिक्षालयहरु बढेका छन् तर पुस्तक र पत्रपत्रिकाको आयात भने घट्दो क्रममा छ । पढेर हात्ती ठूलो भएको हो र ? नपढेर कमिला सानो भएको हो भन्ने तर्कशास्त्रीहरुको बाहुल्यता भएको नेपाली समाजमा किताबको महत्व घट्दै गएको यो तथ्यांकबाट पुष्टि हुन्छ । परिणामस्वरुप नेपालमा पुस्तकको आयात घट्दै गएको छ । उता विश्वका अन्य देशमा गत तीनवर्षको अवधिमा पुस्तकको आयातमा बृद्धिको अवस्था विद्यमान रहेको देखिन्छ ।
विश्वका राम्रा राम्रा विश्वविद्यालयका अनुभवी प्राध्यापकहरुबाट लिखित पुस्तकहरु पढ्नुको साटो गेसपेपर र गाईड पढेर परीक्षा उतीर्ण हुने संस्कार भएको मुलुकमा किताबको आयात घट्दो क्रममा रहनु कुनै आश्चर्यको विषय पनि होइन । विद्या र ज्ञानको प्रणाली पुरै ध्वस्त भएको, गुरु शिष्य परम्परा समुल नष्ट भई सकेको र शिक्षाका केन्द्रहरु विकृतिका अखडा भईरहेको सन्दर्भमा देशमा किताबको माग कम हुुनु स्वभाविक पनि हो ।
पहिले पहिले नेपालमा पनि ठूलाबडाहरु जमघट हुँदा विद्धान र तिनले लेखेका पुस्तकहरुको चर्चा हुन्थ्यो । प्राध्यापकहरु आफू पनि अध्ययन गर्थे र आफ्ना शिष्यहरुलाई पनि ती पुस्तकहरु किनेर पढ्न र संग्रह गर्न उत्प्रेरित गर्थे । यो संस्कार आज नेपालमा पुर्णतया लुप्त भएको छ । यस अवस्थामा पुस्तकको माग कम हुनु स्वभाविक हो । पढेर हैन जेनतेन उपाधी हासिल गर्ने प्रथा प्रबल भईरहँदा देशमा पुस्तकको आयात घट्दो छ । हुन पनि सिनियरहरुका नोट पढेर उपाधी हासिल गर्ने नेपालमा पुस्तकहरुको माग कम हुनु स्वाभाविक पनि हो ।
त्यत्ति दुरदृष्टि नभए पनि भविष्य राम्रो बनाउँछु भन्ने बुद्धिमत्तायुक्त अर्को वर्ग भारतका विश्वविद्यालयका अनुभवी प्राध्यापकहरुले लेखेका पुस्तकहरु पढ्ने गर्दछन् । नेपालको पुस्तक आयातको यो आयाम बडो चाख लाग्दो छ । नेपालमा मेधावी वर्गले स्थापना गरेका निजी पुस्तकालयहरुमा पश्चिमी गोलार्धमा लिखित र भारतमा लिखित पुस्तकहरुको बाहुल्यता हुन्छ । साथीभाईहरुको अनुरोध टार्न नसकी वा विमोचन समारोहमा प्राप्त भएका केही एकाध नेपाली पुस्तकहरु बाहेक उनीहरु आफ्ना निजी पुस्तकालयमा नेपाली पुस्तकहरु राख्न चाहँदैनन् ।
कुनै समय थियाे, ज्ञानको उद्गम आयार्वत क्षेत्र हुन्थ्यो । समय क्रमसँगै त्यो गुरुत्व ग्रीसतिर सर्यो । अहिले ज्ञानमा ग्रीस सभ्यताको स्थान युरोप र अमेरिकी महाद्विपमा सरेको छ । ज्ञानको उद्गम यही क्षेत्रमा हुन्छ र त्यो ज्ञान विस्तारै विश्वका अन्य भागमा प्रसारित हुने गर्दछ । कुनै नयाँ आविष्कार, विचारको प्रादुर्भाव र दृष्टिकोणहरु पश्चिमी गोलार्धबाट शुरु हुन्छ । पश्चिमी गोलार्धले स्थापित गरेको तर्कशास्त्र र अनुसन्धान विधिमा आधारित नविनतम निचोडहरु पनि बेजोड पाराले त्यही भूमिबाट प्रसारित हुन्छ । त्यसैले विश्वको कुनैपनि बुद्धिमान समाजले शिक्षा प्राप्तिको पहिलो रोजाई पश्चिमी गोलार्धलाई बनाउने गर्दछन् । त्यो संभव नभएको खण्डमा पश्चिमी विश्वविद्यालयका गुरु शिष्य परम्पराबाट सिर्जित र लिखित अव्बल दर्जाका पुस्तकहरु खरिद गरी ती पुस्तकहरुमार्फत आफूलाई नविनतम ज्ञानबाट सुसज्जित गर्ने परम्परा हाल एक संस्कृतिका रुपमा नै विकास भईसकेको छ ।
नेपाली लेखकहरुको पुस्तकको नाम लिएको उदाहरण बिरलै पाइन्छ । यो परिस्थितिमा एउटा सीमित वर्ग अझैपनि पश्चिमी गोलार्ध तथा भारतका पुस्तकहरु प्रति आकर्षित छ र त्यही वर्गले पुस्तक आयातको एउटा महत्वपूर्ण अंश ओगटी रहेको छ । त्यो वर्ग पनि ह्रासोन्मुख स्थितिमा छ ।
नेपालको सन्दर्भमा हेर्दा पनि ज्ञान पश्चिमी गोलार्धबाट भारतमा आईपुग्छ र भारतबाट त्यो ज्ञान नेपाल आउने गर्दछ । त्यसैले पश्चिमी गोलार्धमा लेखिएका पुस्तकहरु किनेर पढ्ने एक दुरद्रष्टि वर्ग नेपालमा छ । त्यत्ति दुरदृष्टि नभए पनि भविष्य राम्रो बनाउँछु भन्ने बुद्धिमत्तायुक्त अर्को वर्ग भारतका विश्वविद्यालयका अनुभवी प्राध्यापकहरुले लेखेका पुस्तकहरु पढ्ने गर्दछन् । नेपालको पुस्तक आयातको यो आयाम बडो चाख लाग्दो छ । नेपालमा मेधावी वर्गले स्थापना गरेका निजी पुस्तकालयहरुमा पश्चिमी गोलार्धमा लिखित र भारतमा लिखित पुस्तकहरुको बाहुल्यता हुन्छ । साथीभाईहरुको अनुरोध टार्न नसकी वा विमोचन समारोहमा प्राप्त भएका केही एकाध नेपाली पुस्तकहरु बाहेक उनीहरु आफ्ना निजी पुस्तकालयमा नेपाली पुस्तकहरु राख्न चाहँदैनन् ।
विभिन्न नेपाली विद्धानहरुलाई तपाई कुन पुस्तक बढी रुचाउनु हुन्छ भन्ने प्रश्नकको जवाफमा अधिकांशको जवाफ पश्चिमी गोलार्धमा लिखित पुस्तकहरु र केही भारतीय विद्धानहरुले लेखेका पुस्तकरु नै उल्लेख गर्ने गर्दछन् । नेपाली लेखकहरुको पुस्तकको नाम लिएको उदाहरण बिरलै पाइन्छ । यो परिस्थितिमा एउटा सीमित वर्ग अझैपनि पश्चिमी गोलार्ध तथा भारतका पुस्तकहरु प्रति आकर्षित छ र त्यही वर्गले पुस्तक आयातको एउटा महत्वपूर्ण अंश ओगटी रहेको छ । त्यो वर्ग पनि ह्रासोन्मुख स्थितिमा छ ।
यही क्रम जारी रहेमा नेपालमा पुस्तकको माग अझ घट्ने र गाईडबुके र गेसपेपरे पूस्ताको सिर्जना हुने निश्चित छ । त्यसबेला नेपालमा पुस्तकालयहरुमा किताब हुने छैनन्, गाईड र गेसपेपर हुनेछन् ।
इन्द्र रिजाल
इन्द्र रिजाल नेपालबहस डटकमका प्रधान सम्पादक हुन् । अर्थ राजनीतिक धारमा कलम चलाउने वरिष्ठ पत्रकार रिजालले आर्थिक, राजनीतिक तथा सामाजिक परिवेशका विषयवस्तुको यर्थाथमुखी चित्रण गर्छन् ।
लेखकबाट थपबजेटबारे अर्थमन्त्रीलाई ७ पूर्वअर्थमन्त्रीको सुझाव, पपुष्लिट नभई यथार्थपरक बजेट ल्याउनुस्
बैशाख १३, २०८१ बिहिबार
लगानीको वातावरण बनाउन सरकारी नीतिले निरन्तरता पाउँछ : अर्थमन्त्री पुन
बैशाख १०, २०८१ सोमबार
अमेरिका नेपालसँग थप नजिक रहेर काम गर्न इच्छुक देखियो: अर्थमन्त्री पुन
बैशाख ८, २०८१ शनिबार
गृहमन्त्रीको आलोचना गर्ने युवकमाथि प्रहरीको चरम यातना
नेपालबहस संवाददाता
बैशाख १३, २०८१ बिहिबार
राज्यकोषबाट १-२ अर्ब निकालेर सहकारी पीडितलाई दिने गृहमन्त्रीको मुड !
नेपालबहस संवाददाता
बैशाख ११, २०८१ मंगलबार
गृहमन्त्रीको आलोचना गर्ने युवकमाथि प्रहरीको चरम यातना
बैशाख १३, २०८१ बिहिबार
इलाम उपनिर्वाचनमा कांग्रेस
बैशाख १२, २०८१ बुधबार
नेप्सेमा सामान्य गिरावट, २ अर्बभन्दा बढीको कारोबार
बैशाख १३, २०८१ बिहिबार
वैदेशिक रोजगारमा पठाइदिन्छु भन्दै ठगी गर्ने दुई जना पक्राउ
बैशाख १३, २०८१ बिहिबार
गण्डकीका शहरी क्षेत्रमा विद्युतीय सवारीसाधनको प्रयोग बढ्दो
बैशाख १३, २०८१ बिहिबार
उपनिर्वाचनलाई जातीय र धार्मिक दृष्टिले हेरिए सुरक्षामा चुनौती बढ्ने प्रहरीको विश्लेषण
बैशाख १३, २०८१ बिहिबार
बलिउड अभिनेत्री तमन्नालाई बयानका लागि बोलाइयो
बैशाख १३, २०८१ बिहिबार
कुटपिटबाट मृत्यु भएको घटनामा संलग्न रहेको अभियोगमा ११ जना पक्राउ
बैशाख १३, २०८१ बिहिबार