महाधिवेशनको पूर्व सन्ध्यामा कोइराला गुटको उदय

खगेन्द्र भण्डारी
काठमाडौं । १४ औं महाधिवेशनको संघारमा रहेको नेपाली कांग्रेसमा अब चौथो धारका रुपमा कोइराला गुट अस्तित्वमा आउने सुरसारमा देखिएको छ । देउवा, पौडेल र सिटौला गुटले समग्र कांग्रेस अस्तित्वविहिन हुँदै गरेको बेला कोइराला गुटको उदयले पार्टीलाई कुन दिशातर्फ लैजाने हो अहिल्यै यकिन गर्नसक्ने अवस्था भने छैन ।

पार्टी भित्र मौलाएको गतिविधि र विकसित परिवेशले आसन्न चौधौं महाधिवेशनको पूर्व सन्ध्यामा कोइराला गुटको सक्रियता बढ्ने संकेत मिलेको छ । खासगरी बीपी कोइराला परिवारका सदस्यको नेतृत्वमा शुरु भएको गतिविधिले अन्ततः नयाँ गुट सिर्जना गर्ने संकेत मिलेको हो ।

बीपी लगायत धेरै नेता कार्यकर्ताले सिंगो नेपाली कांग्रेस निर्माण गरेको गौरवशाली पार्टी अहिले विभिन्न गुट उपगुटमा विभक्त छ । अहिले केवल कांग्रेस बनेर मात्र बस्छु भन्ने कार्यकर्ताको यो पार्टीमा कुनै अस्तित्व देखिंदैन । खासगरी शेरबहादुर देउवा पार्टी नेतृत्वमा आएपछि कांग्रेसमा गुट उपगुटले मौलाउने मौका पाएको छ । गुट उपगुटलाई नै देउवाले संवोधन , संरक्षण र महत्व दिने नीति लिएपछि सिंगो कांग्रेस अस्तित्वको लडाई लडिरहेको छ ।

देउवा पार्टी सभापति त छन् प्राविधिक रुपमा तर उनको कार्यशैली गुटगत राजनीतिमा रमाउने खालको छ । स्वयं एउटा गुटको संरक्षकको भूमिकामा रहेका छन् देउवा । पार्टी सभापति नै गुटमा रमाएपछि स्वभाविक रुपमा गटगत राजनीति फस्टाउने नै भयोे । त्यसैको प्रभावका रुपमा कृष्णप्रसाद सिटौलाले तेस्रो धार भन्दै नयाँ गुट सिर्जना गरे । त्यो गुटलाई देउवाले महत्व दिएपछि गुटको राजनीति नै फाप्ने विश्वास नेता कार्यकर्तामा पलाएको छ ।

विगतमा पनि कांग्रेस भित्र गुट उपगुट नभएका होइनन् । तर सबैलाई मिलाएर सिंगो कांग्रेस निर्माणमा नेताहरु अग्रसर हुन्थे । बीपी र सुवर्ण शमसेरबीच ठूलो मतान्तर थियो । तर पार्टीले निर्णय गरिसकेपछि सबैको सम्पति हुने गथ्र्याे ।  बिगतमा पनि गणेशमान सिंह , कृष्णप्रसाद भट्टराईलगायत धेरै नेताले बीपीका कतिपय विचार र निर्णयप्रति असहमति राखेका छन् । तर पार्टीले निर्णय गरी सक्दा त्यसको स्वामित्व ग्रहण गर्न नेताहरु पछि हटेनन् । त्यसैले सिंगो कांग्रेस निर्माण भएको थियो ।

अहिले परिस्थिति विल्कुलै भिन्न छ । नेता र नेतृत्वकै कुनै हैसियत र गरिमा रहेन । देउवा पार्टी सभापति त छन् प्राविधिक रुपमा तर उनको कार्यशैली गुटगत राजनीतिमा रमाउने खालको छ । स्वयं एउटा गुटको संरक्षकको भूमिकामा रहेका छन् देउवा । पार्टी सभापति नै गुटमा रमाएपछि स्वभाविक रुपमा गटगत राजनीति फस्टाउने नै भयोे । त्यसैको प्रभावका रुपमा कृष्णप्रसाद सिटौलाले तेस्रो धार भन्दै नयाँ गुट सिर्जना गरे । त्यो गुटलाई देउवाले महत्व दिएपछि गुटको राजनीति नै फाप्ने विश्वास नेता कार्यकर्तामा पलाएको छ ।

उनी अब कांग्रेसको नेतृत्व पुनः कोइराला परिवारमै फिर्ता गर्ने अभियानमा लागेको देखिन्छ । यस प्रयोजनका लागि उनले अहिले चर्चामा रहेका महामन्त्री डा. शशांक कोइराला र गिरिजाप्रसाद पुत्री सुजातालाई मिलाउने काम गरेका छन् ।

आउने १४ औं महाधिवेशनमा कोइरालाहरु आफूलाई बेग्लै धारमा उभ्याउन चाहन्छन् । विगतमा कोइरालाको विरासत वरिष्ठ नेता रामचन्द्र पौडेललाई सुम्पँदा कुनै परिणाम नआएकाले विकल्प खोज्न थालिएको जस्तो देखिन्छ । डा. शेखर कोइरालाले यसको दरकार बढी परेको भान दिने खालको गतिविधि अघि बढाएका छन् ।

पार्टीको १३ औं महाधिवेशनमा सर्वाधिक मत ल्याएर केन्द्रीय सदस्य निर्वाचित डा. शेखर संस्थापन पक्षको कटु आलोचक देखिएका छन् र देउवाको कार्यशैलीको उनले चर्काे आलोचना गर्दै आएका छन् । उनी अब कांग्रेसको नेतृत्व पुनः कोइराला परिवारमै फिर्ता गर्ने अभियानमा लागेको देखिन्छ । यस प्रयोजनका लागि उनले अहिले चर्चामा रहेका महामन्त्री डा. शशांक कोइराला र गिरिजाप्रसाद पुत्री सुजातालाई मिलाउने काम गरेका छन् ।

अहिले चर्चामा रहेका तीन कोइराला मध्ये महामन्त्री शशांक शालीन स्वभावका छन् । बीपीका कनिष्ठ सुपुत्र शशांक गएको महाधिवेशनमा देउवा विरोधी खेमाबाट महामन्त्री पदमा चुनाव लडेका थिए । देउवा पक्षबाट लडेका अर्जुननरसिंह के सी कार्यकर्ता माझ लोकप्रिय छन् । साथै, सिटौला गुटबाट लडेका गगन थापा युवा पुस्ताका चर्चित र लोकप्रिय नेता हुन् । यी दुबैलाई ठूलो मतान्तरले जिते डा. शशांकले । उनको यस जितमा देउवा र खुमबहादुरको भित्री रुपमा ठुलो साथ र सर्मथन थियो ।

देउवाको ज्यादति र गलत कामको उनी सार्वजनिक रुपमै खुलेर आलोचना गर्छन् । साथै देशव्यापी रुपमा उनी संगठन गर्न कस्सिएका छन् । देश दौडहामा उनी हिंडेकाले पनि कार्यकर्तामा केही ढाढ्स मिलेको छ ।

पार्टीको शक्तिशाली महामन्त्री पदमा विजयी भएपनि शशांकले आफ्नो प्रतिभा र क्षमता भने देखाउन सकेनन् । केवल बीपी पुत्रका रुपमा कार्यकर्ताले उनलाई भरोसा र सम्मान गरे । कार्यकर्ताले उनीबाट ठूलै अपेक्षा गरेका हुन् । तर शशांक आफ्नो दायित्वप्रति धेरै सजग र सचेत देखिएनन् । पार्टी भित्र देउवा पक्षको ज्यादती छ, एकलौटी छ । देउवाकै कार्यशैलीले नेपाली कांग्रेसले धेरै गुमाएको छ । गएको आम निर्वाचनमा सोत्तर हुने गरी पार्टी पराजित हुुुँदासमेत देउवाले जिम्मेवारी लिन चाहेनन् । बरु सिंगो कार्यसमितिको थाप्लोमा हालेर उम्कने प्रयास गरे । यस्तो अवस्थामा समेत शशांक मौन रहे । जसले गर्दा उनीप्रतिको विश्वास र भरोसा डग्मगाएको छ ।

उता, अर्का नेता डा. शेखर भने तुलनात्मक रुपमा खरो र कोइराला स्वभाव देखाइरहेका छन् । देउवाको ज्यादति र गलत कामको उनी सार्वजनिक रुपमै खुलेर आलोचना गर्छन् । साथै देशव्यापी रुपमा उनी संगठन गर्न कस्सिएका छन् । देश दौडहामा उनी हिंडेकाले पनि कार्यकर्तामा केही ढाढ्स मिलेको छ । गएको आम निर्वाचनमा पराजित भएकाले उनको नैतिक बल कमजोर भएको छ । त्यसले उनको लोकप्रियताको ग्राफ घटेको प्रतीत हुन्छ । तर उनी निरन्तर पार्टी संगठनमा लागेकाले कार्यकर्तामा एकखाले आशा भने जगाएका छन् ।

यस्तै गिरिजा पुत्री सुजाता चाहिं पछिल्लो समय ओझेलमा छिन् । क्यान्सरपीडित उनी रोगविरुद्ध लड्नमै बढी ध्यान दिनुपर्ने अवस्थामा रहेकी छन् । तैपनि बेला बेला कोइरालाको विरासत धान्ने गरी उनी नेताहरुलाई लञ्च डिनर गराउने अभियानमा जुटेको देखिन्छ । कोइरालाहरुबीचको एकताले नै कार्यकर्तामा उत्साह थप्ने राम्ररी बुझेकी सुजाता दाजु शेखर र भाई शशांकलाई बेला बेला बोलाएर छलफल गर्न उत्सुक देखिएकी छन् । तीन कोइरालाबीचको संवाद र भेटघाटले पनि कार्यकर्तामा उर्जा थप्ने काम गरेका छ ।

गएको महाधिवेशनमा देउवासँग पराजित भएपछि पौडेल आफैं पनि विस्तारै शिथिल बनेको अनुभूत हुन थालेको छ । कार्यकर्ताको संरक्षण नगर्ने र सानो चित्त लिएर बस्ने नेताको छवि बनाएका पौडेल आउने महाधिवेशनमा एकपटक फेरि सभापतिको आकांक्षी हुने अनुमान गर्न सकिन्छ । तर पौडेललाई नै शीरमा लिएर हिंडे फेरि पनि असफलता हात लाग्ने बुझाई कोइराला पक्षको देखिन्छ ।

तर कोइराला पक्ष भनेर अलग गुट निर्माण गर्न नहुने धारणा उनको रहेको छ । उनले चाहे पनि नचाहेपनि एकथरि कार्यकर्ता भने अब कोइरालाकै वर्चश्वमा कांग्रेस जानुपर्छ भन्ने मान्यतामा रहेको देखिन्छ । त्यसैले पनि चाहँदा नचाहँदै कोइराला गुट अस्तित्वमा आउनै पर्ने अवस्था निर्माण हुन थालेको छ । आउने महाधिवेशनमा सभापति पदमा एकजना कोइराला उमेदवार बनाउनुपर्ने पक्षमा धेरै नेता कार्यकर्ता रहेको बुझिन्छ । त्यसका लागि को उपयुक्त होला भन्ने चाहिं कार्यकर्ता तहबाटै राय लिएर निर्णय गर्नु सान्दर्भिक हुनेछ ।

हिजो कोइराला खेमा भनेर चिनिएका कार्यकर्ता पौडेलसँग निकट भए । तर पौडेलमा सबैलाई समेट्ने क्षमताको सर्वथा अभाव देखियो । गएको महाधिवेशनमा देउवासँग पराजित भएपछि पौडेल आफैं पनि विस्तारै शिथिल बनेको अनुभूत हुन थालेको छ । कार्यकर्ताको संरक्षण नगर्ने र सानो चित्त लिएर बस्ने नेताको छवि बनाएका पौडेल आउने महाधिवेशनमा एकपटक फेरि सभापतिको आकांक्षी हुने अनुमान गर्न सकिन्छ । तर पौडेललाई नै शीरमा लिएर हिंडे फेरि पनि असफलता हात लाग्ने बुझाई कोइराला पक्षको देखिन्छ ।

त्यसैले पनि अबको महाधिवेशनमा कोइरालामध्येबाट एकजना मात्र उम्मेदवार बने देउवालाई धेरै अफ्ठेरो बन्ने स्थिति छ । यसको राम्रो अध्ययन विश्लेषण गरेका देउवा पक्षीय नेता भने आउने महाधिवेशनमा पौडेल र कोइराला दुबैलाई उमेदवार बनाउन सके सहज हुने बुझाईमा छन् ।

देउवा स्वयं पनि बेला बेला शशांकलाई नै उमेदवार बन्न सल्लाह दिने गरेको उनी सम्वद्ध नेता बताउँछन् । कोइरालाहरु मध्येबाट एकजना मात्र उमेदवार हुने र पौडेल नउठ्ने हो भने देउवाको दोस्रो कार्यकालको आकांक्षा पूरा नहुने निश्चित छ ।