एकातिर घामको ताप, अर्काेतिर आगोको राप

५ भदौ, काठमाडौं । थापाथली चोकमा मध्य घामको बेला सवारी साधनको कोलाहलले भरिपूर्ण छ । मान्छे ओसार्ने माइक्रो बसका सहचालकले घरी ‘माइतिघर–भद्रकाली–रत्नपार्क’ घरी ‘एकान्तकुना–बल्खु आवाज घन्काईरहेका छन् ।

धुलो आफ्नै हिसाबले बेहिसाब उडिरहेको छ, छिनछिनमा धुलोमा कालो धुँवा मिसिन्छ अनि नमिठो र कर्कश बास्नाले नाक चुम्न आईपुग्छ । सडकपेटीमा सबै यात्रुहरू आ–आफ्नै धुनमा छन, अनि आफ्नै गन्तव्यमा हिँडिरहेका छन् । सडक दायाँबायाँ किनारामा सटरभित्र व्यवसाय गर्नेहरू आफ्नै व्यवसायमा मस्त छन् । यता थापाथलीको प्रसुतिगृह जानेको पनि लाइन त्यस्तै छ ।

आज भन्दा पन्ध्र बीस बर्ष अगाडि काठमाडौं आएकी सन्जुको जीवन मकै पोल्नु, मकै पोलेर बचेको पैसाले परिवार पाल्न ठिक्क छ । थापाथली पुल नजिकै रहेको जस्तापाता भएको घरमा लामो समयदेखि बस्दै आएकी सन्जुको जीवनयापनको बलियो आधार बनेको छ, दैनिक मकै पोल्नु ।

भदौ महिनाको भदौरे घाम, एकातिर घामको ताप, अर्काेतिर आगोको राप । उदयपुरकी चालीस बर्षिया सन्जुदेवी चौधरीको शरिर पसिनाले निथ्रुक्क भिजेको छ । हत्केला कलेटी परेका छन् । मुहारमा कोइला र खरानीका दाग देखिन्छन् । मैले शब्दमा लेखेको दुश्य काठमाडौंको थापाथली स्थित प्रसुतिगृहतर्फ लाग्ने बाटोनिरको चोक हो।

दिनको मध्य समय,चर्को घाम, त्यो घामको प्रवाह छैन सन्जुलाई, प्रवाह छ त केवल आजकति वटा मकै पोलेर बेचिन्छ । कति पैसा कमाई हुन्छ भन्ने ? नेपालबहससँग कुरा गर्दै सन्जु भन्छिन्, जतिसुकै चर्को घाम किन नहोस् वा बादल गर्जेर पानी किन नपरोस, काम नगरी जीवन गुजारा गर्न गाह्रो छ, टन्टलापुर घाममा पनि आगोको रापमा मकै पोलेर जीवन धान्नै पर्छ । काम त गर्नै परयो, बिहान दुई तीन बजे उठेर नगए पाउँदैन मकै ?

आज भन्दा पन्ध्र बीस बर्ष अगाडि काठमाडौं आएकी सन्जुको जीवन मकै पोल्नु, मकै पोलेर बचेको पैसाले परिवार पाल्न ठिक्क छ । थापाथली पुल नजिकै रहेको जस्तापाता भएको घरमा लामो समयदेखि बस्दै आएकी सन्जुको जीवनयापनको बलियो आधार बनेको छ, दैनिक मकै पोल्नु ।

सन्जु बिहानै ३ बजे उठेर कालिमाटी पुग्नु र मकै किनेर ल्याउनु उनको दिनचर्या बनिसक्यो । बिहान नौ बजेदेखि बेलुका छ बजेसम्म मकै पोल्न भ्याई नभ्याई हुन्छ, उनलाई । परिवारमा ४ नातीनातीनी, दुई छोरा,दुई बुहारी र श्रीमान छन् । मकै बेचेरै दिनमा रु.३ सयदेखि ४ सय कमाउने सन्जुको मकै पोलेर बेच्नु आम्दानीको मुख्य स्रोत भएको छ । यहि कामबाट जीवन गुजारा चल्दै आइरहेको छ ।

उनी भन्छिन्,मकै पाउने समयमा मकै पोलेर बेचेरै गुजारा चल्छ । मकैको सिजन सकिएपछि भने बदाम र सुन्तला बेच्ने गर्छु । जीवन धान्न गाह्रो छ । अहिले अलि ठिकै हुन्छ । सबैभन्दा बढि त पुस माघ महिनामा हुन्छ बेच्छु ।

थापाथलीको प्रसुतिगृहको पछाडि रहेको सुकुम्बासी बस्तीकी सुनिता लामाको कथा पनि सन्जुको जस्तै छ । ४५ वर्षीया सुनिता लामा पनि सन्जु जस्तै ३ बजे नै उठेर मकै लिन कालिमाटी पुग्छिन् । चार जनाको परिवार पालेर बसेकी लामाको जीवनचर्या यसैबाट चल्दै आइरहेको छ । लामा १० बजेदेखि मकै नसकिँदासम्म मकै पोलेर बस्छिन् । प्रतिदिन ५०० रुपैयाँ आम्दानी गर्ने लामा भन्छिन, “यही मकै बेचेरै जीवनको गुजारा गर्दै आइरहेकी छु । मकै बेच्नुमा जस्तो नाफा अरुमा छैन् । कालीमाटीमा काँचो मकै १५ देखि १६ रुपैयामा प्रतिकोसा किन्छौ अनि पोलेर सानो छ भने २०, ठिक्कैको छ भने २५ अलि ठूलो छ भने ३० रुपैँयासम्म बेच्ने गर्छौ उनले भनिन ।

उखान नै छ नि ‘इच्छा भए उपाय अनेक, जहाँ इच्छा त्यहाँ उपाय ।’ यसैको गतिलो उदाहरण बनेका छन् । सुनिता र सन्जु । थापाथली चोकमा बसेर मकैको घोंगा र आगोको फिंलिगासंगै उनीहरुको दैनिकी बितिरहेको छ । उनीहरुमात्र होइन, काठमाडौंका हरेक चोकचोकहरुमा मकै पोलेर थुप्रै महिलाले जीवननिर्वाह गरिरहेका छन् ।

दिउँसोको चर्काे घाम र तातो भुङ्ग्रोमा मकै पोल्दै गरेकी सुनिता नेपालबहससँग कुरा गर्दै भन्छिन्, सुरुमा त काठमाडौंमा धेरै दुःख थियो ग्राहक भेटाउनै मुस्किल थियो तर अहिले सहज छ । मकैको सिजनमा निकै राम्रो आम्दानी हुन्छ । यहिबाट बचेको पैसाले घरखर्च चलेकै छ । घरमा छोराछोरी छन्, श्रीमान छैनन । यसैको पैसाले २ छोराछोरीलाई सरकरी स्कुलमा पढाउछु ।

यसरी सुनिता र सन्जुको सपना देख्ने आँखालाई धुलो धुवाँले छपक्कै छोपेको छ, उनीहरूले बोल्ने आवाज शहरी कोलाहलमै मिसिएको छ । उनीहरुको कुरा सुन्दा सरकारको ‘समृद्ध नेपाल सुखी नेपाली’ नारा कतैपनि कार्यान्वयन नभएको जस्तो देखिन्छ । उनी समृद्ध त छैनन् तर सुखी छिन् ।

यता मकै पोल्न व्यस्त सन्जु भन्छिन्, पत्रकार बहिनी हजुरले किन सोध्नु भाको हामीलाई यति धेरै कुरा, पत्रिकाको लागि होला । हेर्नुस आजभोली हरेक वस्तुको बजार मूल्य बढिरहेको छ । उपत्यकाभित्रको बसाई महंगो छ । तर आम्दानी भने बढेको छैन । ‘दिनभरि धुवाँधुलोसँग जुधेर मकै बेचेको पैसाले साँझ–बिहान छाक टार्न धौ–धौ हुन्छ । हुरी आउँदा काम गर्न अप्ठ्यारो हुन्छ, पानी पर्दा त व्यवसाय बन्द हुन्छ,’ उनले गुनासो गर्छिन् ।

हँसिली, इमान्दार र परिश्रमी सुनिता र सन्जु समयसँगै दौडिरहेका छन, समयसँगै शहर पनि फेरिइरहेको छ । गाउँबाट सुनौलो सपना बोकेर शहर छिरेका उनी जस्ता धेरै महिला दिदीबहिनीहरु इमान्दारीतापूर्वक मेहनत त गरेका छन, तर दौडिरहेको समयको पदचाप पछ्याउन उनीहरूलाई गाह्रो छ । प्रत्येक पलमा पछि परिरहेका छन् ।

यसरी सुनिता र सन्जुको सपना देख्ने आँखालाई धुलो धुवाँले छपक्कै छोपेको छ, उनीहरूले बोल्ने आवाज शहरी कोलाहलमै मिसिएको छ । उनीहरुको कुरा सुन्दा सरकारको ‘समृद्ध नेपाल सुखी नेपाली’ नारा कतैपनि कार्यान्वयन नभएको जस्तो देखिन्छ । उनी समृद्ध त छैनन् तर सुखी छिन् ।