सत्तारुढ कम्युनिस्ट पार्टीमा सी विचारधाराको प्रवेश

सम्पादकीय
यतिबेला ‘उत्तर’तिरको सी विचारधाराले नेपालको राजनीतिक वृत्तमा केही हलचल र खुल्दुली निम्त्याएको छ । चीनको सी चिनफिङ् विचारधारालाई दुईतिहाई बहुमत बोकेको सरकार सञ्चालक पार्टी नेकपाले छ बुँदे सहमतिसहित विधिवत रुपमा पार्टीमा भित्य्राएपछि अनेकौँ अनुमानहरू गर्न थालिएको छ । चीनबाहिर पहिलोपटक नेपालमै यस विचारधाराको परिक्षण तथा प्रयोग हुन लागेको देखिन्छ ।

सत्तारुढ नेकपाको एकीकरणदेखि नै ‘जनताको बहुदलीय जनवाद’ कि ‘एक्काईसौं शताब्दीको जनवाद’ भन्ने विवाद चलिरहेको र हाललाई ‘जनताको जनवाद’ मात्रैमा सहमति बनाएको पार्टीमा नवप्रविष्ट सी विचारधाराको स्थान कहाँ र कस्तो हुने हो, अहिले नै यसै भन्नु हतार हुनजान्छ ।

केही दिन अगाडिमात्र सो पार्टीका एक अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले चिनियाँ विदेशमन्त्रीसँगको भेटमा नेपाल अमेरिकी नेतृत्वको इन्डो–प्यासिफिक रणनीतिलाई अस्वीकार गर्छ भनेको पृष्ठभूमिमा सी विचारधाराको प्रवेशले विषयलाई अझ संवेदनशील र गम्भीर बनाएको छ ।

चीन र अमेरिकाका बीच ‘ब्यापारयुद्ध’, लेनदेनमा कसाकस्, असमझ्दारी र हानथापका हर्कत बढिरहेको पृष्ठभूमिमा सत्ता चलाईरहेको नेकपाले यस्तो सहमति गर्नु भनेको अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध र कुटनीतिक सन्तुलन खल्बलिने जोखिम घनीभूत बनाउनु हो भनेमा अत्युक्ति हुनेछैन । केही दिन अगाडिमात्र सो पार्टीका एक अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले चिनियाँ विदेशमन्त्रीसँगको भेटमा नेपाल अमेरिकी नेतृत्वको इन्डो–प्यासिफिक रणनीतिलाई अस्वीकार गर्छ भनेको पृष्ठभूमिमा सी विचारधाराको प्रवेशले विषयलाई अझ संवेदनशील र गम्भीर बनाएको छ ।

सविस्तार रुपमा जानकारी नराखे तापनि आधारभूत र मोटामोटी रुपमा यो विचारधाराको गुदी बुझेमा मात्र यसबारे टिप्पणी गर्नु उचित हुन्छ । चिनियाँ राष्ट्रपति एवं चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीका महासचिव सी चिनफिङ् सन् २०१२ मा सर्वोच्च नेतृत्वमा आएपछि उनले आफ्नो नेतृत्वकारी विचारधाराको रुपमा चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको १९ औँ महासभा (जनकंग्रेस) मा चीनको समकालीन नेतृत्वका लागि प्रस्तुत गरेको १४ आधारभूत विषयवस्तु रहेको नीतिगत विवरणलाई सी विचारधाराको सार भन्न सकिन्छ ।

उक्त १४ विषयवस्तुलाई बुँदागत रुपमा बुझ्दा यस्तो रुप आउँछ, (१) चीनभित्रका सम्पूर्ण क्रियाकलापलाई चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको नेतृत्वले सुनिश्चित गर्ने, (२) चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीले जनसरोकारका लागि जनता केन्द्रित मान्यतालाई आत्मसात गर्ने, (३) संविधानको ‘सुधारलाई बृहत गहिराई’ आत्मसात गर्ने, (४) ‘परिवर्तनात्मक, संयोजित, हराभरा, खुला र समावेशी विकास’का लागि विज्ञानमा आधारित विचारलाई अपनाउने, (५) ‘जनता नै देशका सच्चा मालिक हुन्’ भन्ने मान्यताका साथ ‘चिनियाँ विशेषतासहितको समाजवाद’ को अनुशरण गर्ने, (६) चीनमा विधिको शासन सशक्त बनाउने, (७) चिनियाँ विशिष्टतासहित माक्र्सवाद, साम्यवाद तथा समाजवादका साथ ‘आधारभूत समाजवादी मूल्य’हरूको अवलम्बन गर्ने, (८) ‘जनताको आजिविका र जीवनस्तर उन्नत बनाउनु नै विकासको प्राथमिक लक्ष हो’, (९) ‘ऊर्जा संरक्षण तथा वातावरणीय सुरक्षा’ को नीतिसहित प्रकृतिसँग अनुप्राणित हुने, (१०) राष्ट्रिय सुरक्षालाई सशक्त बनाउने (११) चीनको ‘जनमुक्ती सेनामा चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको पूर्ण नेतृत्व हुनुपर्छ’, (१२) ‘पूर्ण राष्ट्रिय एकीककरण’को भविष्यका साथ हङकङ र मकाउको लागि एक मुलुक दुई पद्धतिको परिपाटीलाई प्रबद्र्धन गर्ने र ताईवानसँग सन् १९९२ को सहमति तथा एक चीन नीतिलाई निरन्तरता दिने, (१३) ‘शान्तिपूर्ण अन्तर्राष्ट्रिय वातावरण’ का साथ चिनियाँ जनता र विश्वभरिका बाँकी जनताका बीच साझा हित स्थापित गर्ने, (१४) चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीभित्र अनुशासनलाई सुदृढ बनाउने ।

नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीलाई चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीले सी विचारधाराद्वारा ओतप्रोत बनाउन र आफ्नो साँचोमा ढाल्नलागेको प्रष्ट भयो, जसमा उसका सैद्धान्तिक र नीतिगत पक्षको लागि अनुकूल वातावरण बनाउने, त्यसका लागि छरिएर रहेका अन्य कम्युनिस्ट पार्टीहरूलाई अझ ब्यापक एकीकरण गर्ने र लोकतन्त्रलाई नाममात्रको अवस्थामा पु¥याई चिनियाँ मोडेलको शासन शैलीतिर लैजाने चेष्टा नहोला भन्न सकिन्न ।

सी विचारधाराले चीनमा आगामी दिनमा माओ विचारधारालाई मौन बिसर्जन गर्नलागेको देखिन्छ । साथै चाऊ एन–लाई, देङ् सियाओ पिङ् र जियाङ् जे मिन जस्ता अन्य ऐतिहासिक कम्युनिस्ट महापुरुषहरू इतिहासका पात्र मात्र हुने र उनीहरूका विचारधारा बौद्धिक बहसको क्रममा मात्र आउनसक्ने सम्भावना छ । आजको चीनले विश्व महाशक्ति हुने लक्ष राखेको छ । यस दिशामा विचार, साधन, धन, जन, सम्पर्क सञ्जाल आदि सबै माध्यम उपयोग गरेर चीन अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा प्रभुत्वका लागि सी विचारधारालाई विश्वमा फैलाउन नेपाललाई प्रस्थान बिन्दु बनाएको छ ।

नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीलाई चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीले सी विचारधाराद्वारा ओतप्रोत बनाउन र आफ्नो साँचोमा ढाल्नलागेको प्रष्ट भयो, जसमा उसका सैद्धान्तिक र नीतिगत पक्षको लागि अनुकूल वातावरण बनाउने, त्यसका लागि छरिएर रहेका अन्य कम्युनिस्ट पार्टीहरूलाई अझ ब्यापक एकीकरण गर्ने र लोकतन्त्रलाई नाममात्रको अवस्थामा पु¥याई चिनियाँ मोडेलको शासन शैलीतिर लैजाने चेष्टा नहोला भन्न सकिन्न । चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीले नेपाली समकक्षीसँग सन्तुष्ट र प्रफुल्ल भएर उक्त विचारधाराको सहमति गरेको होइन, बरु सी विचारधाराको साधनले उ आफ्ना असन्तोषमा अन्तरनिहित राष्ट्रिय स्वार्थको सम्पोषण गर्न उद्यत हुने छ ।

चिनियाँ असन्तोष स्मरणीय छ । प्रधानमन्त्री के.पी. शर्मा ओलीको अघिल्लो चीन भ्रमणको तयारीका लागि चीनको बेइजिङ पुगेका परराष्ट्र मन्त्री प्रदीपकुमार ज्ञवालीकै समक्ष सार्वजनिक समारोहमा चिनियाँ थिङ्क–ट्याङ्कहरूले भनिदिए, “नेपालमा कानुन कार्यान्वयन पक्ष फितलो छ, विगत लामो समयसम्म नेपाल सामाजिक अस्थिरता, असंख्य प्रदर्शन र गतिविधिका कारणले आक्रान्त बनेको छ । यो अवस्था चाँडै परिवर्तन हुनेछ र नेपाल सरकारले ल एण्ड अर्डर कायम राख्ने हाम्रो अपेक्षा छ ।”

सी विचारधारा नेपालमा प्रवेश गर्नुको अर्थ दक्षिण एशियामा आएको अर्थमा भारतीय संस्थापनले मानेको होला र आगामी दिनमा त्यही अनुरुपका प्रतिक्रिया नेपालभित्र देखापर्ने नै छन् । यस विचारधाराबाट भारतीय माओवादीहरू कसरी प्रभावित हुन्छन्, त्यो पक्ष पनि छ । चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीले सत्तारुढ नेकपालाई हात लिइसक्यो ।

सत्तारुढ नेकपाका नेताहरूले यो सहमतिलाई सतही, हलुका र हेल्चेक्य्राईको रुपमा लिएका हुनसक्छन् तर चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीका नेताहरूले त्यो रुपमा किमार्थ लिएका छैनन् । उनीहरूका लागि सम्पर्क र यातायात सञ्जालमा बीआरआईले जति महत्व राख्छ, त्योभन्दा धेरै गुणा सी विचारधाराले महत्व राख्दछ । सन् १९२१ मा चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी स्थापना भएको २०२० मा शतवार्षिक हुनेछ । सो अवधिसम्ममा चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीले राखेका राष्ट्रिय संकल्प र लक्ष सबै हासिल गर्ने उनीहरूको दृढता छ ।

सन् २०२० मा अमेरिकामा नयाँ राष्ट्रपतिको निर्वाचन हुनेछ । त्यसपछि अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा चीनको गतिविधि र भूमिका अझ बढेर आउने अवश्यम्भावी छ । अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धको चर्चा गर्दा सन् १९७१ मा राष्ट्र संघको सदस्य हुँदाका बखत चीनको अभिन्न भूभाग मानिने ताईवानको ७१ मुलुकसँग कुटनीतिक सम्बन्ध थियो भने चीनको मात्र ४८ मुलुकसँग । हाल ताईवानको १७ मुलुकसँग कुटनीतिक सम्बन्ध छ भने चीनको १७८ मुलुकसँग । यसबाट पनि चीनले विगत ५० वर्षमा कति लामो फड्को मारेको छ भन्ने देखिन्छ ।

सी विचारधारा नेपालमा प्रवेश गर्नुको अर्थ दक्षिण एशियामा आएको अर्थमा भारतीय संस्थापनले मानेको होला र आगामी दिनमा त्यही अनुरुपका प्रतिक्रिया नेपालभित्र देखापर्ने नै छन् । यस विचारधाराबाट भारतीय माओवादीहरू कसरी प्रभावित हुन्छन्, त्यो पक्ष पनि छ । चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीले सत्तारुढ नेकपालाई हात लिइसक्यो । अब यसबाट नेकपाले उम्किन खोज्नु भनेको उसको लागि भयानक कुरा हो ।