गरिमा ब्राण्डको धानमा बाला नलागेपछि बर्दियाका कृषकलाई लाखौंको नोक्सान

♦ कुसुम विश्वकर्मा

२ कार्तिक, बर्दिया । आकर्षक प्याकिङ गरेर बर्दियाका किसानहरुलाई बिक्री गरिएको गरिमा ब्राण्डको संकर धान नफलेपछि ठाकुरबाबा नगरपालिकाका किसान ठूलो मर्काका परेका छन् । उच्च गुणस्तरको हाइब्रिड जातको धान अत्याधिक फल्ने भन्दै कृषकहरुलाई बिक्री वितरण गरिएको यो धानमा बाला नलागेपछि बर्दियाका कृषकहरु रुनु न हास्नुको अवस्थामा पुगेका हुन् ।

धेरै धान फल्छ भन्ने सपना देखाएर लगाइएको धान काट्ने बेलासम्म पनि बाला नलागेपछि बर्दियाका कृषकहरुले आफूहरु ठगिएको महसुस गरेका छन् । १ सय २५ दिनमा धान पाक्छ भन्दै असार महिनामा उत्साहपुर्वक रोपिएको धानको बाला नै नलागेपछि स्थानिय कृषकहरु नराम्री ठगिएको र ऋणमाथि ऋण थपिएको कृषक भेषराज पौडेलले नेपालबहस डटकमलाई बताए ।

पीडित कृषक पौडेलले भने, ” हामीलाई यस्तो होला भनेर के थाहा ? एग्रोभेटबाटै ल्याएपछि धान राम्रो र धेरै फल्छ भन्ने सोचेर रोपियो तर गाउँघरमा अन्य किसानले धान काटेर हिउँदे खेती तोरी , मुसुरो समेत छरिसक्ने समय हुँदासम्म धान त फलेन नै अब हिउदे खेती पनि नहुने भयो, अब जहान परिवार कसरी पाल्ने होला ? “

बर्दियाको ठाकुरबाबा नगरपालिकास्थित थारु एग्रोभेट,सिर्जना एग्रोभेट, भुसाल एग्रोभेट लगायतका स्थानीय खुद्रा पसलेहरुले बर्दियाका कृषकलाई राम्रो जातको धानको बीउ भन्दै महंगो मुल्यमा बिक्री वितरण गरेका थिए । कृषकले धेरै धान फलाउने सपना बुन्दै लाखौ खर्च गरेर करिब ३५ विगाहा जमिनमा लगाइएको उक्त जातको धान १ सय २५ दिनमा तयार हुने भनिएपनि आजका मितिले १ सय ५१ दिन हुँदासम्म पनि खेतमा धानको बाला नै नलागेपछि कृषकले आफूहरु एग्रोभेटबाट ठगिएको बताएका छन् ।

नेपालबहस डटकमसँग कुरा गर्दै पीडित कृषक पौडेलले भने, ” हामीलाई यस्तो होला भनेर के थाहा ? एग्रोभेटबाटै ल्याएपछि धान राम्रो र धेरै फल्छ भन्ने सोचेर रोपियो तर गाउँघरमा अन्य किसानले धान काटेर हिउँदे खेती तोरी, मुसुरो समेत छरिसक्ने समय हुँदासम्म धान त फलेन नै अब हिउदे खेती पनि नहुने भयो, अब जहान परिवार कसरी पाल्ने होला ? ” उनी अगाडि भन्छन्, तपाईको यो लोकप्रिय मिडिया नेपालबहसमार्फत गलत बीउ बिक्रीवितरण गर्ने दोषी एग्रोभेट, तथा बीउ उत्पादन गर्ने कम्पनीबाट पीडित किसानलाई उचित क्षतिपूर्ति उपलब्ध गराउन सहयोग गरिदिनु होला ।

ठाकुरबाबा नगरपालिकाका कृषकहरुको ३५ विगाहा जमिनमा मात्र होइन बर्दियाकै राजापुर नगरपालिका क्षेत्रका कृषकहरुले पनि यहि जातको धान लगाउदा नोक्सानी बेर्होनु परेको छ । राजापुरका कृषकले ४० विगाहा भन्दा बढि जमिनमा यस्तो धान लगाएका थिए । धान नफलेर कृषक मर्कामा परेपछि ज्ञान केन्द्र,बाली बिकास शाखा खजुराँ बाँकेले धानको निरिक्षण र डाटा संकलनको लागि भन्दै खेतमा लगाएको गरिमा धानको स्थलगत अनुगमन तथा निरिक्षण गरेको छ ।

२०७२ सालदेखि नेपालमा अनुमति लिइ दाङका देवानसिंह थारुले नेपाली एजेन्सीको जिम्मा लिएर स्थानीय एग्रोभेटहरुमा सप्लाई गर्दै आएका छन् । यसका मतियारहरुमा बाँके बर्दियाका एग्रोभेट संचालक तथा सो बिउ बिजन उपयुक्त छ भनि प्रमाणित गर्ने र नेपालमा निर्वाध रुपमा विक्री वितरण गर्न दिने बाली संरक्षण प्रयोगशाला बाँकेका कर्मचारीहरु रहेका छन् ।

साे बीउ बिजन कार्यालयका विज्ञसहितको टोलीले गत साता ठाकुरबाबा नगरपालिकामा पुगेर धान लगाइएको खेतमा अनुगमन गरेको हाे । सो टोलीले धानलाई चाहिने जति तापक्रम नपुगेका कारण धानको बाला नलागेको बताउदै गरिमा धानलाई औसतमा १५ डिग्री भन्दा बढिको तापक्रम चाहिने झुटो दावी गरेका छन् । जब कि बाँके बर्दियाको न्यूनतम तापक्रम ३० डिग्रीदेखि अधिकतम ४८ डिग्रीसम्म पुग्ने गरेको छ ।

कृषि बिज्ञ,धान बाली बिज्ञहरुले के परिक्षण गरेर कृषकहरुलाई बीऊ सिफ़ारिश गरे ? मकैको बोटमा त्यहि समस्या बेहोर्न प-यो ! कृषकले बिचरा कृषि प्रधान देशका बाली बीऊ बिज्ञहरु ! भन्दै एकजना सन्ताष गिरीले व्यंग कसेका छन् । यसबाट पनि बीउ बिजन कार्यालयका विज्ञहरु गरिमा ब्राण्डको कम्पनीसँग नजिकको सम्बन्ध रहेको र सो कम्पनी तथा स्थानिय एग्रोभेटहरुलाई जोगाउन खोजेको सहजै अर्थ लगाउन सकिन्छ । गरिमा ब्राण्डको संकर धान उत्पादन गर्ने कम्पनी रेनोभा सीड साईन्स इन्डिया प्रा.लि हो । भारतको हैदरावादमा २०१३ मा स्थापित यो निजी कम्पनी जम्मा एक लाखको पुँजी लगानीमा स्थापना भएको देखिन्छ ।

लहलहै लागेको धानको बालाको फोटोमा आकर्षक प्याकिङ गरेर विक्री गरिएको यो कम्पनीको उदेश्य नै ठगी रहेको अनुमान गर्न सकिन्छ । बार्षिक करोडौंको धान बीउबिजन उत्पादन गर्ने कम्पनीको चुक्तापुँजी मात्र एक लाख हुनु तथा धानमा बाला नलाग्नुले यो कम्पनी संगठित रुपमै ठगी धन्दामा लागेको प्रष्ट हुन्छ ।

एउटा भारतीय ठग कम्पनीले जानाजान नेपाली कृषकहरुलाई ठगीरहेको छ भने त्यसका मतियारमा नेपाली एग्रोभटहरु र बाली विज्ञ कर्मचारीहरु रहेका छन् । पीडित कृषकहरुले उपभोक्ता मञ्च नेपाल, जिल्ला प्रशासन कार्यालय बर्दिया र अन्य निकायहरुमा उजुरी दिने तयारी थालेका छन् ।

कृषक पौडेलका अनुसार यो कम्पनीले २०६८ सालदेखि नेपालमा गरिमा ब्राण्डको धानको बीउ भित्र्याएको हो । भने २०७२ सालदेखि नेपालमा अनुमति लिइ दाङका देवानसिंह थारुले नेपाली एजेन्सीको जिम्मा लिएर स्थानीय एग्रोभेटहरुमा सप्लाई गर्दै आएका छन् । दाङस्थित सनराइज एग्रिकल्चर रिसर्च सेन्टरले भित्र्याएको उक्त जातको बीउ लगाएका देशका सबै स्थानमा यही समस्या देखिएको छ । यसका मतियारहरुमा बाँके बर्दियाका एग्रोभेट संचालक तथा सो बीउ बिजन उपयुक्त छ भनि प्रमाणित गर्ने र नेपालमा निर्वाध रुपमा विक्री वितरण गर्न दिने बाली संरक्षण प्रयोगशाला बाँकेका कर्मचारीहरु रहेका छन् ।

एक विगाहामा करिव ४० क्विन्टल धान फल्ने गर्छ र प्रति क्विन्टल धान १८ सयदेखि २५ सयसम्ममा विक्री हुने गरेको छ । यसरी हेर्दा ठाकुरबाबा नगरपालिकाका कृषकलाई मात्र १४ सय क्विन्टल धानको नोक्सानी बेर्होनु परेको छ । अर्थात् उनीहरुले २८ लाख बराबरको क्षति ब्यहोर्नु परेको छ, भने राजापुरका कृषकले लगाएको ४० विगाहा क्षेत्रफलकै हिसाब गर्दा पनि ३२ लाख बराबरको क्षति ब्यहोर्नु परेको छ । यसमा बिउ बिजन खरिद गर्दाको लागतदेखि सिंचाई र रोपाहरसम्म खर्च हिसाब गर्ने हो भने करोडको हाराहारी नै पुग्ने देखिन्छ ।

एउटा भारतीय ठग कम्पनीले जानाजान नेपाली कृषकहरुलाई ठगीरहेको छ भने त्यसका मतियारमा नेपाली एग्रोभटहरु र बाली विज्ञ कर्मचारीहरु रहेका छन् । पीडित कृषकहरुले उपभोक्ता मञ्च नेपाल, जिल्ला प्रशासन कार्यालय बर्दिया र अन्य निकायहरुमा उजुरी दिने तयारी थालेका छन् । कृषकहरुको भनाई छ, ठग कम्पनी,एग्रोभेटहरुलाई ठगी मुद्धामा कार्वाही गर्नुपर्ने र आफूहरुलाई क्षतिपूर्ति दिलाउनु पर्ने माग गरेका छन् ।

र थप याे समाचार….बर्दियामा जस्तै चितवनमा पनि गरिमा जातको धानमा बाला लागेन,जिल्लिए कृषक