स्थानीय पाठ्यक्रम निर्माणमा मन्थली नगरपालिकाको सक्रियता

♦ प्रकाश परिष्कार
९ माघ, रामेछाप । मन्थली नगरपालिकाले स्थानीय पाठ्यक्रम निर्माणका लागि गृहकार्यको थालनी गरेको छ । मन्थली नगरपालिका, सामाजिक विकास समितिका संयोजक उद्धव रम्तेलको नेतृत्वमा गठित स्थानीय पाठ्यक्रम निर्माण कार्यदलले नगर क्षेत्रभित्रका माध्यमिक विद्यालयका प्रधानाध्यापक, कार्यपालिका सदस्यहरु र जिल्लास्थित शिक्षासँग सम्बन्धित पेशागत संगठनहरुलाई बोलाई सुझाव संकलनको कार्यलाई अगाडि बढाएको हो ।

स्थानीय स्तरमा लागु हुनेगरी आधारभूत तह (कक्षा १ देखि ८ सम्म) का लागि एकसय पूर्णाङ्कको पाठ्यक्रम निर्माण गरिने भएको छ । आउँदो शैक्षिक सत्रका लागि नयाँ पाठ्यक्रको खाका तयार गरिने मन्थली नगरपालिका शिक्षा अधिकृत सौभाग्य न्यौपानेले जानकारी दिएका छन् । कक्षा १ देखि ५ सम्मका विद्यार्थीहरुलाई लक्षित गरी आउँदो सत्रका लागि शिक्षक प्रति मात्र उपलब्ध गराउन सकिने नयाँ स्थानीय पाठ्यक्रमलाई अझ परिष्कृत गरी २०७८ सालको शैक्षिक सत्रदेखि पाठ्यपुस्तकको रुपमा उपलब्ध गराइने छ, न्यौपानेले भने ।

नयाँ पाठ्यक्रम कस्तो बनाउने, कसरी बनाउने भन्ने बारे मंसिर ३० गते सोमबार माध्यमिक विद्यालयका प्रधानाध्यापक, कार्यपालिका सदस्यहरु र जिल्लास्थित शिक्षासँग सम्बन्धित पेशागत संगठनहरुलाई छलफलमा बोलाउँदा अग्रिम रुपमा नै सुझावका विषयवस्तुहरु तोकिएको थियो । सो विषयवस्तुहरुमा ऐतिहासिक, धार्मिक र सांस्कृतिक स्थलहरु, नगर क्षेत्रभित्र रहेका विविध जातजातिहरुको सांस्कृतिक पहिचान, लोपोन्मुख जातिहरुको अवस्थाको परिधिमा रही सुझावको अपेक्षा गरिएको थियो । त्यस्तै, आफ्ना वरपर रहेका मठमन्दिर, फलफूल र तरकारी खेतीको सम्भावना, कुटिर उद्योगहरुको संचालन र भावी सम्भावना, विद्यार्थीहरुको नैतिक आचरण र मानसिक समृद्धिका लागि योगशिक्षाको महत्व आदि विषयहरुमा पनि सुझावको माग गरिएको थियो ।

मन्थली नगरस्तरीय स्थानीय पाठ्यक्रम निर्माणका लागि छिमेकी जिल्ला सिन्धुलीको मरिण गाउँपालिकामा निर्मित पाठ्यक्रलाई सन्दर्भ स्रोतको रुपमा लिएको शिक्षा अधिकृत न्यौपानेले जानकारी दिए । यस सम्बन्धमा थप प्रकाश पार्दै उनले भने, – ‘हामीले माग गरे बमोजिमका प्रशस्त सुझावहरु प्राप्त भएका छन् । प्राप्त सुझावहरुको संश्लेषण गर्ने कार्य भइरहेको छ । सो संश्लेषणको कार्य पश्चात फेरि जिल्लाका विभिन्न तह र तप्कालाई सुझावका लागि बोलाई अझ यसलाई निखार्ने काम गरिनेछ ।’

पाठ्यक्रम निर्माणको कार्य आफैंमा चुनौतिपूर्ण र सोच विचार गरेर मात्रै निर्माण गर्नुपर्ने विषय भएकाले यसलाई मूर्तरुप दिने चरण धेरै बाँकी रहेको न्यौपानेले जानकारी दिए । ‘प्राप्त सुझावहरु आइसकेपछि पाठ्यक्रम निर्माणको चरण कसरी अगाडि बढ्नेछ ?’ भन्ने जिज्ञासामा शिक्षा अधिकृत न्यौपानेले भने, ‘त्यसका लागि हामीलाई पाठ्यक्रम निर्माण गर्न सक्ने पाठ्यक्रमविद्हरुको जरुरी पर्छ । आवश्यक पाठ्यक्रमविद्हरुलाई हामी केही समयका लागि नगरपालिकामा नियुक्ति गरी यस कार्यलाई अझ सशक्त रुपमा लैजाने योजना छ ।’

मन्थली नगर क्षेत्रभित्रका जातजाति भाषाभाषी, परम्परा, रिती संस्कृतिको बारेमा समेत नयाँ बन्ने स्थानीय पाठ्यक्रमले छुटाउन नहुने पत्रकार महासंघ, रामेछाप शाखाका अध्यक्ष रमेश ढुङ्गेल बताउँछन् । उनी अगाडि थप्छन्, ‘सबै क्षेत्र र परिवेशका कुराहरु समेट्दा पाठ्यक्रम ठूलो बन्न सक्छ । सोही पाठ्यक्रमका आधारले बनेको पाठ्यपुस्तकको आकार मोटो बन्न सक्ला । तर त्यसमा नगरपालिकाले थोरै भएपनि मूल्य लिएर विद्यार्थीको माझमा पु¥याउने हो भने त्यो अझ प्रभावकारी बन्छ । किन पनि मैले मूल्यको कुरा गरें भने आफ्नो थोरै लगानी परेपछि अभिभावक र विद्यार्थीमा त्यसको औचित्य बढ्छ । कृषि, पर्यटन जस्ता महत्वपूर्ण विषयहरु पनि पाठ्यक्रममा समावेश हुनबाट छुट्नु हुँदैन ।’

मन्थली नगरपालिकाको स्थानीय पाठ्यक्रम निर्माणका लागि सुझाव संकलनको कार्य अगाडि बढिरहेको बेला नेपालबहस डटकमले पनि मन्थलीका विभिन्न तह र तप्काका व्यक्तिहरुबाट सो कार्यका लागि सुझाव संकलन गरेको छ । प्रस्तुत छ सो सुझावहरु :-

 श्याम थापा, व्यवसायी

पहिलो कुरा त यो निकै प्रशंसनीय कार्य हो । राज्यले लागु गरेको वर्तमान पाठ्यक्रमहरुलाई विद्यार्थी माझमा पु¥याई एक वर्ष पढाएर त्यसको प्रतिफल आइसक्दा सो विद्यार्थी कतिसम्मको सक्षम भयो ? भनेर नियाल्नु पर्ने बेला भएको छ । निकै वर्षको मेहनतले हातमा डिग्रीको सर्टिफिकेट बोकेको एउटा युवा आफ्नो व्यवहारमा असफल देखिने आजको सन्दर्भमा व्यवहारिक ज्ञान, सीप र क्षमता प्रस्तुत गर्ने र त्यसलाई सीपकै रुपमा विकास गर्ने खालको पाठ्यक्रमको निर्माण हुन सक्नुपर्दछ ।

स्थानीय तहले पाठ्यक्रम निर्माण गर्दा मुख्यतः स्थानीय संस्कृति, कला, कृषि, उत्पादन, पर्यटन आदि क्षेत्रलाई समेटेर बनाउनु पर्दछ । पढेर सक्षम भएपछि ज्ञानमा मात्रै होइन, स्वरोजगारमुखी बन्न सक्ने अवस्था आउनु पर्छ । जब हातमा सीप र क्षमता हुन्छ तब युवा शहर पस्ने तथा विदेश पलायन हुने अवस्था आउँदैन । ज्ञानात्मक आधारको मात्र पाठ्यक्रम भएको अवस्थामा व्यवहारात्मक सीपको पनि विकास हुने हो भने तिक्ष्ण बुद्धि भएका विद्यार्थी सँगसँगै अन्य सामान्य विद्यार्थीहरुले पनि आफूमा विकास भएको सीपलाई व्यवहारमा लागु गर्न सक्ने भए । देखेर सिक्ने वा गरेर सिक्ने खालको विषयवस्तु समेटिन सकियो भने अझ व्यवहारिक र दीर्घकालीन पाठ्यक्रम बन्नेछ भन्ने मेरो विश्वास हो ।

गुञ्जबहादुर श्रेष्ठ, शिक्षासेवी

शिक्षा परिवेश सुहाउँदो हुनुपर्छ । हाल भए गरेका गतिविधिहरुलाई चिन्न सक्ने शिक्षा आजको अवश्यकता हो भन्ने मेरो बुझाई छ । जहाँ जे जस्तो पाठ्यक्रको निर्माण भएता पनि त्यो राजनीतिको हस्तक्षेपबाट मुक्त हुनुपर्छ । अहिलेको शिक्षा र स्थानीय पाठ्यक्रमले कम्तिमा हलो बनाउन सक्ने सीपको विकास गराउनु पर्छ । झन् अहिलेको बदलिएको परिवेशमा आधुनिक खेती प्रणाली र त्यसमा प्रयोगहुने कृषि औजार सम्बन्धी ज्ञान दिन सक्ने हुनुप¥यो ।

अर्को कुरा अब बन्ने पाठ्यक्रमले मन्थली बजारको ढल निकास, मन्थली बजारको फोहोर व्यवस्थापन, तामाकोशी नदीको पानीको सही सदुपयोग, गाउँ पाखामा भएका बाँझा जमिनको सिँचाई जस्ता कुराहरुमा सीपको विकास गर्ने खालको विषयलाई उठान गर्न र बालबालिकाहरुमा सीपकै हस्तान्तरण गर्ने खालको बन्नु पर्छ । यहाँ हाम्रा अभिभावकहरु आफ्नो सन्तान पढेपछि सयमा सय नम्बर ल्याउने खालको हुनुपर्छ भन्ने सोच राख्छन् । तर यो सोच्दैनन् कि आफ्नो सन्तानले ल्याएको सयमा सय नम्बर कहाँ प्रयोग गर्ने हो ? कम्तिमा आफ्नै थातथलोमा प्रयोग हुने खालको विषयवस्तुको ज्ञान पाउने हो भने अहिलेको पाठ्यक्रमले सान्दर्भिकता राख्दछ । समग्रमा भन्दा सीपमुखी पाठ्यक्रम तयार होओस् ।

दीलिप माझी, निजामती कर्मचारी

नगरमा भएका भाषाभाषी, जातजाति, वर्ग, सम्प्रादय आदिको मर्म र भावना समेत समेटिने खालको पाठ्यक्रम बन्नु पर्छ । म आफू पनि माझी समुदायको भएको कारणले मन्थली नगरपालिकाको केही हिस्सा ओगटेर बसेका माझी समुदायहरुको रीतिथिति, रहनसहन, भेषभुषा लगायतका माझी जातिका वास्तविकता झल्काउने कुरा अब बन्ने मन्थली नगरपालिकाको स्थानीय पाठ्यक्रममा समेटिनु पर्दछ । त्यस्तै मन्थली नगरपालिका १३ र १४ नं. वडामा भएका तामाङ समुदायहरु, ११ नंं. मा भएका मगर समुदायहरु, ३, ४ र ८ नं.मा भएका नेवार समुदायहरु लगायत भएका विभिन्न जातजातिका विषयहरु यसमा अटाइनु पर्छ । मैले भनेको सबै जातिको अलग अलग पाठ्यक्रम त बनाउन असम्भव हुन्छ तर पनि भएजतिका भाषा, जातिहरुका परिचयात्मक विषय पनि उठान गरिनु पर्छ ।

हस्तबहादुर लामा, शिक्षक

नगरक्षेत्रभित्रका ऐतिहासिक, धार्मिक, पौराणिक, पुरातत्विक महत्वका विषयहरुले प्राथमिकता पाउनु पर्छ । स्थानीय स्तरमा उत्पादनहुने कृषि प्रणालीमा पनि सुधार गर्दै त्यसमा दक्ष हुने जनशक्ति उत्पादन हुने लक्ष्यले पाठ्यक्रमको निर्माण गर्नु जरुरी हुन्छ । अब उत्पादन हुने जनशक्ति कोरा कागजी ज्ञान मात्र लिएको नभई सीपमा आधारित हुने खालको समेत बन्नु पर्छ । पढेको सर्टिफिकेट झोलामा बोकेर सीप विहिन हुँदै जागिरको खोजीमा भौतारिने खालको पाठ्यक्रम हुने हो भने त्यो बनाउनुको जरुरी नै भएन । त्यो त अहिले पनि पढी÷पढाई राखिएकै छ । यो पाठ्यक्रमले नयाँ अवधारणा र क्षमतको विकास अवश्य गराउनै पर्छ । हाम्रो नगरभित्र रहेको नेपाली साहित्यका प्रथम शहिद ना.सु. कृष्णलालको विषय यतिबेला छायामा परेको छ । कोही कसैले पनि कृष्णलाललाई चिन्न पाएको अवस्था छैन । जो चिनेकाहरु थिए, उनीहरु मरिसके ।

गाउँघरमा भएका मौलिक सीपहरु जस्तो डोका डाला बुन्ने, ढिकी जाँतो बनाउने, हलो, जुवा बनाउने जस्ता सीपहरु समेत अबका पुस्तालाई कम्तिमा सिकाउन सक्नु पर्छ । हुन त यी सीपहरुमा सुधार गर्नु त पर्छ नै । तर पनि पुरानो सीपलाई साँक्षी राखेर मात्र नयाँ सीपको हस्तान्तरण गर्न सकियो भने मात्र यो समाजको ‘हिजो’ जीवन्त रहन सक्छ । कला र संस्कृतिका पाटोमा पनि उत्तिकै ध्यान पु¥याइनु पर्दछ । भजन, बालुन, पञ्चेबाजा, किर्तन, डम्फु, सेलो, लदीपूजा लगायतका संस्कारहरु पनि अबका पुस्ताले जान्नै पर्छ, सिक्नै पर्छ । यो काम निकै चुनौतिपूर्ण काम पनि हो । प्रथमतः यो पाठ्यक्रम बनाउनु नै निकै चुनौतिपूर्ण कार्य हो । यसको खाका र डिजाइन सामान्य सोच बोकेर र त्यस्तै उद्देश्य बोकेर गर्ने हो भने त्यसले खास महत्व राख्दैन । दीर्घकालीन सोच र साँच्चै समाजको कायापलट गर्ने उद्देश्य राख्ने हो भने गहन बहस र छलफल गरी लैजानुपर्ने अवस्था आउन सक्छ ।

हरेराम बस्नेत, युवा उद्यमी

यो अब बन्ने पाठ्यक्रमले हातमा सीप र मनमा जाँगर उत्पन्न गराउन सक्ने खालको बन्नु पर्छ । म आफू पनि हातमा सीप बोकेर स्वरोजगार भई बाँचेको छु । विद्यालयमा पढ्ने बालबालिकाहरुले पढेर के गर्छौ भनेर कसैले सोध्यो भने मैले यो सीप सिकेको छु । म यही सीपलाई परिचालन गरी आत्मनिर्भर बन्दै समाजको विकासमा सहयोग गर्छु भन्ने जवाफ दिन सक्ने हुनुपर्छ । त्यो हुनका लागि आज हामीले दिएको ज्ञान र बाँढेको सीपमा नै आधारित हुन्छ । कृषकको छोरा कम्तिमा कुशल कृषक बन्न सकोस् । व्यापारीको छोरा पनि उत्पादनलाई बढावा दिँदै माटोसँग विश्वास गर्न सक्ने बनोस् । ५ रुपैयाँमा किनेको समान ६ रुपैयाँमा बेचेर १ रुपैयाँमा चलखेल गरेर कहाँ हुन्छ उत्पादन ?

म बेकरी उत्पादनका लागि पसिना बगाइरहेको छु । केही व्यक्तिहरु माछापालन व्यवसायमा पसिना बगाउँदै हुनुहुन्छ । कोही तरकारी खेतीमा, कोही बाख्रा, गाई, भैंसी, कुखुर पालन व्यवसायमा हुनुहुन्छ । कम्तिमा हामीले उत्पादन त गरेका छौं । उत्पादन गर्न सीपको व्यवस्था अबको पाठ्यक्रमले गरिदिने हो भने जागिर आफैँ ओझेलमा पर्छ जुन अहिलेका पुस्ताको सपना बनिरहेको छ । नगर क्षेत्रभित्र संचालनमा रहेका विभिन्न उत्पादनमूलक व्यवसाय र व्यवसायीहरुसँगको निकटता विद्यार्थीमा बढाउनु पर्छ । सिकेको सीप हस्तान्तरण गर्न सक्ने अवस्था पाठ्यक्रमले निर्धारण गर्न सक्नु पर्छ । नगर क्षेत्रभित्रका कुनैपनि विद्यालयहरुमा बेकरी सीप सम्बन्धी शिक्षा दिने हो भने म निशुल्क रुपमा सो सीप सिकाउन र मेरो कारखानामा बालबालिकाहरुलाई भ्रमण गरी गरेर देखेर सिक्ने व्यवस्था मिलाउन सक्छु । म जस्तै अन्य उत्पादकहरुले पनि सोही प्रण गर्ने हो भने सीममुखी पाठ्यक्रम बनाउँदा सबैभन्दा प्रभावकारी हुन्छ भन्ने लाग्छ ।

मीनप्रसाद घिमिरे, पाठ्यपुस्तक व्यवसायी

नगरक्षेत्रभित्रका भूगोल र मानवीय आवश्यकताका आधारमा अबको पाठ्यक्रम बन्नुपर्छ भन्ने मलाई लाग्छ । पाठ्यक्रम तयार पार्दा पाठ्क्रम तयारकर्ताको दक्षता, सक्षमता, उपलब्ध स्रोत साधनले पनि महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । मन्थली नगरपालिकाको भौगोलिक अवस्थालाई नियाल्ने हो भने फुलासीको भूगोलमा आलु, जुनार, सुन्तला, निबुआ, कागती खेती हुन सक्छ । नगरभरि उत्पान हुन सक्ने बेमौसमी तरकारी तथा नगदेबालीको समेत अध्ययन गरी पाठ्यक्रममा त्यसको सम्भावनालाई व्यवहारमा आउने गरी समेटिनु पर्दछ । पर्यापर्यटन, होटल व्यवसाय, आदिलाई समेत अब बन्ने पाठ्यक्रमले समेट्न सक्नु पर्दछ । राज्य व्यवस्थाको आधारमा पाठ्यक्रम विकास केन्द्रबाट पाठ्यक्रम स्वीकृत हुनुपर्ने कुरा औंल्याउन चाहन्छु ।

दधिलाल नेपाल, व्यवसायी

अबको पाठ्यक्रमले गाउँगाउँमा भएको या हुने उत्पादनलाई शिक्षा सँग जोड्न सक्ने हुनुपर्दछ । आज हामीले बनाउने पाठ्यक्रमले भोलिको समाजका लागि आवश्यक पर्ने दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्न सक्ने हुनुपर्दछ । माटो सुहाउँदो शिक्षा आउँदो पुस्ताका लागि जरुरत पर्दछ । कृषि, पर्यटन उद्योग आदिको लागि आवश्यक सीप विकास हुने व्यवहारिक सीपकको जरुरत पर्दछ । पूर्वीयदर्शनको बारेमा पनि बालबालिकाहरुका लागि अवाश्यक पर्ने विविध नैतिक खोज सामाग्रीहरुको संयोजन गर्न सक्नु पर्दछ । उदाहरण स्वरुप मानौं :- माटोको केरा बनाउन सक्ने सीप होइन, कुन माटोमा केरा फल्छ भनेर सिकाउने र केरा उत्पादन गर्न सक्ने दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्ने खालको पाठ्यक्रम बन्न सकोस्, जसले यही देशमा केही गर्न सकिन्छ भनेर यही माटोमा आफ्ना भविश्य देख्न सक्ने दूरदर्शी जनशक्ति उत्पादन गर्न सक्ने खालको जनशक्ति उत्पादन गर्न सक्ने पाठ्यक्रम बनाइनु पर्छ ।  (लेखक :- मालश्री साप्ताहिक रामेछापका सम्पादक हुन् ।)