विश्व प्रेस स्वतन्त्रता दिवस:- शासकहरु सच्चिने सही अवसर
इन्द्र रिजाल
बैशाख २१, २०७७ आइतबार १८:१६:२३
आज मे ३, विश्व पत्रकारिता दिवस अर्थात विश्व प्रेस स्वतन्त्रता दिवस । विश्वभरिका पत्रकारहरुले विशेष कार्यक्रमका साथ आजको दिन बिताउने गर्छन् । तर यसपाला भने कोरोना भाइरसको संभावित संक्रमणको जोखिमका कारण सार्वजनिक कार्यक्रम मनाउने अवस्था रहेन । तर भिडियो कन्फरेन्स वा भर्चुअल कन्फरेन्समार्फत पत्रकारहरु कार्यक्रम गरिरहेका छन् ।
नेपालमा पनि विगत जस्तो सडकमा गएर कार्यक्रम गर्ने अवस्था यसपाला रहेन । लोकतन्त्रको सारथीका रुपमा रहने स्वतन्त्र प्रेस न्यायप्रेमी आम नागरिकको भरोसाको केन्द्र पनि हो । कुनैपनि मुलुकको राजनीतिक प्रणाली कस्तो छ भनेर परीक्षण गर्ने आधार भनेकै त्यहाँको प्रेसले उपभोग गरेको स्वतन्त्रतासँग गाँसिएको हुन्छ । नेपाल पनि विगत तीन दशकदेखि स्वतन्त्र प्रेसको उच्चतम प्रयोगमा अभ्यस्त छ । तर बेलाबेला प्रेसमाथि चोट लाग्ने गर्छ । शासक वर्गको कोपभाजनमा नेपाली प्रेसले पटकपटक हण्डर खानु परेको छ ।
सत्तामा आउनुअघि ओलीका लागि प्रेस स्वतन्त्रता मनपर्ने शव्द थियो । राष्ट्रवादी छवि भएको नेताको उपमा दिने पनि त्यही प्रेस जगत् नै हो । सत्ताको भ¥याङ उक्लिन पनि प्रेसको सहयोग लिइएको हो । तर सत्तामा पुग्नेवित्तिकै ओलीमा सनक चढ्यो । फलतः स्वतन्त्र प्रेसको घाँटी निमोठ्ने प्रयत्न शुरु भए ।
०४६ सालको राजनीतिक परिवर्तनका लागि नेपाली प्रेसले निर्वाह गरेको भूमिका उल्लेख्य थियो । मिसन जर्नालिजमलाई एक सूत्रीय अभियान बनाएर प्रेस जगत्ले खेलेको अतुलनीय भूमिका नेपाली पत्रकारिता क्षेत्रमा स्वर्णाक्षरले लेखिएको छ । तर निरंकुशताका पक्षधर शक्तिले स्वतन्त्र प्रेस रुचाएन । चाहे त्यो सशस्त्र माओवादीले गरेको व्यवहारबाट होस् वा राजा ज्ञानेन्द्रको सत्तालिप्साबाट उत्पन्न बिचलन नै किन नहोस् । प्रजातान्त्रिक कालखण्डमा समेत नेपाली प्रेस चेपुवामा परेको थियो ।
राजा ज्ञानेन्द्रले सत्ता हत्याएपछि जनताले अप्रत्यक्ष रुपमा स्वीकारोक्ति दिएकै थिए । राजनीतिक दलका नेता कार्यकर्ताले राजनीतिलाई पेशा बनाएर विकृति फैलाएको नागरिकलाई मन परेको थिएन । त्यसैले राजा ज्ञानेन्द्रले सत्ता हत्याउँदासमेत सडकमा ओर्लिएन नेपाली जनता । तर जब स्वतन्त्र प्रेसमाथि आक्रमणको सिलसिला आरम्भ भयो, जनता सडकमा आएका हुन् । यसको अर्थ अब स्वतन्त्र प्रेस नागरिकको जीवनपद्धति भईसकेको छ । त्यसपछिको अवस्था त हामीले देखेकै हौं ।
सत्ता बाहिर रहँदा नेपालका राजनीतिक दलका प्रिय रहन्छन् मिडिया । तर जब सत्तामा उक्लिन्छन्, अनि त्यही स्वतन्त्र प्रेस उसका लागि घाँडो बन्ने गर्छ । यसको पछिल्लो उदाहरण प्रधानमन्त्री केपी ओली नै बनेका छन् । उनको शैली र प्रवृत्तिलाई नियाल्दा पुग्छ स्वतन्त्र प्रेसप्रतिको धारणा । सत्तामा आउनुअघि ओलीका लागि प्रेस स्वतन्त्रता मनपर्ने शव्द थियो । राष्ट्रवादी छवि भएको नेताको उपमा दिने पनि त्यही प्रेस जगत् नै हो । सत्ताको भ¥याङ उक्लिन पनि प्रेसको सहयोग लिइएको हो । तर सत्तामा पुग्नेवित्तिकै ओलीमा सनक चढ्यो । फलतः स्वतन्त्र प्रेसको घाँटी निमोठ्ने प्रयत्न शुरु भए ।
संसारमा स्वतन्त्र प्रेसलाई लोकतन्त्रको सारथी मानिन्छ । प्रेस स्वतन्त्रता बिना लोकतन्त्रको सुदृढीकरण हुन सक्दैन । तर नेपालमा भने ठीक उल्टो हुने गरेको छ । गणतन्त्र स्थापनापछि त नेपाली प्रेस अझै ठूलो संकटमा परेको छ । स्वतन्त्र प्रेसलाई आघात पुग्ने गरी निरन्तर हमला भईरहेका छन् । त्यसैको निरन्तरता नै ओलीको सोच र प्रवृत्ति हो । ओली दोस्रो पटक प्रधानमन्त्री भएयताका घटनाक्रमले त्यही पुष्टी गर्छ । ओलीको तारो नै स्वतन्त्र प्रेस बन्ने गरेका अनेकौं उदाहरण छन् ।
प्रधानमन्त्री ओली स्वतन्त्र प्रेसप्रति कतिको असहिष्णु र प्रतिशोधी छन् भन्ने बुझ्न उनका अभिव्यक्ति मात्रै काफी छन् ।
जनताप्रतिको उत्तरदायित्वबाट कोशौं टाढा रहेको सरकार प्रमुख ओली भन्छन्– सरकारले यति राम्रा काम गरेको छ, तर प्रशंसा गर्ने मुटु भएका सम्पादक नै छैनन् । कोरोना महामारीमा फ्रण्ट लाइनमा बसेर जनतालाई सुसूचित गर्ने पत्रकारप्रति उनी अझै आक्रमक छन् । एउटा प्रसंगमा उनले भने– लकडाउनले मारमा परेका मजदूरलाई स्थानीय निकाय र सरकारी अधिकारीले नदेख्ने तर काठमाडौंका पत्रकारले भेट्ने ? यति मात्र होइन, अस्ति मात्र मे दिवसका दिन उनले दिएको संदेशमा पनि देशमा राजनीतिक अस्थिरताका कारक नै सञ्चारमाध्यम र सामाजिक सञ्जाल भनेर ठोकुवा गरिदिए ।
परिवर्तनका सच्चा वाहकका रुपमा रहेको स्वतन्त्र प्रेसमाथि धावा बोल्ने ओलीभन्दा मै हुँ भन्नेहरुसमेत तह लागेका छन् । त्यसैले ओलीका लागि यो सच्चिने अवसर पनि हो । जसरी हिजो उनले पार्टी सचिवालयमा आत्मालोचना गरे, त्यसैगरी आजैका दिन स्वतन्त्र प्रेसको सम्मान गर्ने प्रतिवद्धता जाहेर गरुन् । यसो गर्दा लोकतन्त्र बलियो हुने त छँदैछ, स्वयं ओलीको शाख पनि थोरै बच्ने छ ।
यस्ता विकृत सोच भएका शासकबाट प्रेस स्वतन्त्रताको रक्षा हुने कल्पना गर्न सकिन्न । नेपालको प्रेस स्वतन्त्रताको अवस्था क्रमश खस्कँदो छ । रिपोर्टर्स विदआउट बोर्डरले हालै प्रकाशित गरेको प्रेस फ्रिडम इन्डेक्स २०२० मा नेपाल गत सालभन्दा ६ स्थान खस्किएर ११२ औं स्थानमा पुगेको छ । लोकतन्त्रको उच्चतम अभ्यास हुने भनिएको संसदीय शासन प्रणाली अपनाउने हाम्रो देशको प्रेस स्वतन्त्रता खस्कनुको कारण अविवेकी शासक नै हो भन्ने स्पष्ट छ । गत वर्ष सरकारले स्वतन्त्र प्रेसलाई थला पार्ने गरी विभिन्न कानून तर्जुमाको प्रयास गरेको थियो । त्यो क्रम आउने वर्ष पनि जारी नै रहने देखिन्छ । गत वर्ष यही बेला सरकारले संसदमा दर्ता गराएको मिडिया काउन्सिल बिधेयक तथा सुचना प्रविधि बिधयेकले ठूलै हलचल ल्याएको हो । त्यसैले आगामी दिन नेपाली प्रेस जगतका लागि चुनौती अझै थपिने अवस्था छ ।
हाल कोरोना भाइरसले विश्व नै आक्रान्त छ । पत्रकारहरु यो संक्रामक भाइरससँग फ्रण्टलाइनमा रहेर संघर्ष गर्दैछन् ।कोरोना भाइरसकै कारण अहिलेसम्म ५५ जना पत्रकारले ज्यान गुमाइसकेका छन् । नेपालमा पनि महामारीको जोखिम मोलेर काम गर्ने पत्रकारहरुको सुरक्षा सरकारले गर्न सकेको छैन । उल्टो प्रधानमन्त्री ओली तिनै पत्रकारप्रति कटाक्ष गर्न बुर्कसी मार्दैछन् । तर नेपाली प्रेस यस्ता शासकहरुसँग कहिल्यै झुकेन । परिवर्तनका सच्चा वाहकका रुपमा रहेको स्वतन्त्र प्रेसमाथि धावा बोल्ने ओलीभन्दा मै हुँ भन्नेहरुसमेत तह लागेका छन् । त्यसैले ओलीका लागि यो सच्चिने अवसर पनि हो । जसरी हिजो उनले पार्टी सचिवालयमा आत्मालोचना गरे, त्यसैगरी आजैका दिन स्वतन्त्र प्रेसको सम्मान गर्ने प्रतिवद्धता जाहेर गरुन् । यसो गर्दा लोकतन्त्र बलियो हुने त छँदैछ, स्वयं ओलीको शाख पनि थोरै बच्ने छ ।
आजको दिन सबै शासकहरुले प्रण गर्ने दिन हो स्वतन्त्र प्रेसको रक्षा गर्छु भनेर । सामाजिक सञ्जालमा लेखेकै भरमा जेल जानुपर्ने बिडम्बनायुक्त अवस्था अब नरहोस् । मिडिया काउन्सिल, आमसञ्चार, सूचना प्रविधि जस्ता विधेयकहरुमा पूर्ण प्रेस स्वतन्त्रताको प्रत्याभूति हुनेखालको कानून बनोस् । प्रेस र अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको लागि बलिबेदीमा चढेका हजारौं नेपालीको आत्मसम्मानमा चोट लाग्ने अवस्था नआओस् । आजको पुनित दिनमा शासन सत्तामा रहेका सबैको चेत खुलोस् र स्वतन्त्र प्रेसको पूर्ण ग्यारेण्टीको वातावरण तयार होस् । साथै, सम्पूर्ण पत्रकारहरुलाई हार्दिक शुभकामना समेत ।
इन्द्र रिजाल
इन्द्र रिजाल नेपालबहस डटकमका प्रधान सम्पादक हुन् । अर्थ राजनीतिक धारमा कलम चलाउने वरिष्ठ पत्रकार रिजालले आर्थिक, राजनीतिक तथा सामाजिक परिवेशका विषयवस्तुको यर्थाथमुखी चित्रण गर्छन् ।
लेखकबाट थपराहदानीको फिचर्स परिवर्तन र एमआरपी खरिदमा मुख्यसचिवदेखि सुरक्षा सल्लाहकारसम्म तानिने
बैशाख ८, २०८१ शनिबार
सत्ता र शक्ति भएपछि न प्रहरी लाग्छ, न अदालत ?
बैशाख ५, २०८१ बुधबार
इलाम क्षेत्र न. २ मा कांग्रेस र स्वतन्त्रको देखियो चहलपहल
यज्ञप्रसाद भट्टराई
बैशाख ८, २०८१ शनिबार
हार्दिक पाण्डेयलाई १२ लाख जरीवाना
नेपालबहस संवाददाता
बैशाख ७, २०८१ शुक्रबार
अभिनेत्री शिल्पाका पति कुन्द्राको ९८ करोड सम्पति जफत
नेपालबहस संवाददाता
बैशाख ६, २०८१ बिहिबार
इलाम क्षेत्र न. २ मा कांग्रेस र स्वतन्त्रको देखियो चहलपहल
बैशाख ८, २०८१ शनिबार
सिंगापुरमा एभरेष्ट मसला माथी प्रतिबन्ध, किटनाशक औषधी हालिएको खुलासा
बैशाख ८, २०८१ शनिबार
गर्मीमा छिटै तौल घटाउन चाहनुहुन्छ ? दैनिक खाली पेटमा सौंफको पानी पिउनुहोस्
बैशाख ८, २०८१ शनिबार
अमेरिका नेपालसँग थप नजिक रहेर काम गर्न इच्छुक देखियो: अर्थमन्त्री पुन
बैशाख ८, २०८१ शनिबार
निर्वाचनमा पैसा बाँड्नेलाई कारबाही हुन्छः गृहमन्त्री लामिछने
बैशाख ८, २०८१ शनिबार
पर्सामा गहुँ खेतको आगोको झिल्का सल्केर घरमा आगलागी
बैशाख ८, २०८१ शनिबार
एमाले परिषद् बैठकः आन्तरिक शुद्धीकरणसहित राष्ट्रिय शक्ति निर्माणमा केन्द्रित
बैशाख ८, २०८१ शनिबार
एसीसी प्रिमियर कपमा नेपाल हङकङसँग पराजित
बैशाख ८, २०८१ शनिबार
राहदानीको फिचर्स परिवर्तन र एमआरपी खरिदमा मुख्यसचिवदेखि सुरक्षा सल्लाहकारसम्म तानिने
बैशाख ८, २०८१ शनिबार