नेपाली राजनीतिमा मध्यममार्ग फाप्दैनः यस्तो छ इतिहास
नेपालबहस संवाददाता
बैशाख २५, २०७७ शुक्रबार २:२६:३९
तत्कालीन प्रधानमन्त्री चौतारिया फत्तेजंग शाह राजनीतिमा मध्यमार्गका प्रतिनिधि पात्र थिए, परन्तु सिद्धिए । श्री ३ रणोद्धिपसित शमशेर खलक र जंग खलकलाई मिलाएर लैजान मध्यममार्गी सूत्र थियो, उनी पनि सिद्धिए । देवशमशेर पनि मध्यमार्गका पक्षधर थिए र सकिए । पद्यम शमशेरले बनाएको नेपालको पहिलो संविधान पनि मध्यममार्गको उपज थियो तर त्यो मध्यममार्गमा टेक्न कोही तयार भएनन् र उनी पनि पलायन भए ।
२००७ सालमा प्रधानमन्त्री मोहनशमशेर दिएको मध्यममार्गी अभ्यास एकवर्ष नपुग्दै तुहियो र उनी भारत पलायन हुन बाध्य हुनुपर्यो । जब राजा महेन्द्रले मध्यममार्ग लिन थाले उनको शासनको उत्तरार्धतिर, उनीमाथि चारैतिरबाट असहयोग शुरु भयो । जब बीपी मेलमिलापका नीति लिएर २०३३ सालमा मध्यममार्ग लिएर राजासँग मिलेर जाने संकेत गर्दै नेपाल फर्के उनलाई फाँसीको सजाय दिनुपर्ने माग हुन थाल्यो सबै शक्ति केन्द्रहरुबाट । २०३६ साल जनमत संग्रहको घोषणा मध्यममार्गको अनुपम अभ्यास थियो जसलाई कसैले रुचाएनन् ।
२०४६ सालको जनआन्दोलनमा चैत्र २३ गते तात्कालीन प्रधानमन्त्री मरिचमानसिंह श्रेष्ठको मन्त्रिपरिषद विघटन गरी लोकेन्द्रबहादुर चन्दको अध्यक्षतामा मन्त्रीपरिषद गठन भएको पनि मध्यममार्गको अभ्यास थियो । तर त्यो मध्यममार्गको अभ्यास पश्चात् आन्दोलन झन् बढी अराजक र अभद्र हुन गयो । तत्पश्चात बनेको नेपालको संविधान २०४७ पनि नेपालमा मध्यममार्गको अभ्यासको अनुपम उदाहरण थियो जसलाई कसैले पनि स्वीकार गरेनन् ।
बीपी नेपाल फर्केको कमजोर भएर पनि हो र उदार भएर पनि हो । त्यो कमजोरीले निम्त्याएको उदारतालाई नेपाली शक्ति केन्द्र र समाजले मान्यता दिएको भए त्यो नेपालको राजनीतिक स्थायित्वका लागि अनुपम उदाहरण हुन्थ्यो । इन्दिरा गान्धीले लखेटेर बाध्य भएर बीपी नेपाल आएको भन्दै उनलाई लखेट्ने काम भयो, राजाका वरिपरीका मान्छेबाट पनि र इन्दिरा गान्धीका वरिपरीका मान्छेबाट पनि ।
शेरबहादुर देउवाको मन्त्रिपरिषद विघटन भएपछि लोकन्द्रबहादुर चन्दको अध्यक्षतामा गठित मन्त्रिपरिषद पनि नेपालमा मध्यमार्गको अभ्यास थियो, त्यसलाई पनि कसैले स्वीकार गरेनन् । २०६३ साल बैशाख ८ गतेको राजा ज्ञानेन्द्रको पहिलो सम्बोधन पनि मध्यमार्गको अनुपम उदाहरण थियो तर त्यसपछि आन्दोलन झन् उग्र भयो र परिमाण हाम्रा सामु छ । मध्यममार्गको सबैभन्दा पछिल्लो उदाहरण संसद पुर्नस्थापना र गिरिजाप्रसादको शपथग्रहण थियो । त्यो मध्यममार्गको अभ्यास पनि नेपालमा असफल बनाइयो ।
यी उदाहरणले के प्रष्ट गर्दछ भने नेपालमा मध्यममार्ग कहिल्यै सफल हुँदैन । मध्यममार्गलाई कमजोरीको संकेत, कमजोर भएको, गलेको संकेतमा रुपमा नेपालमा लिइने गरिन्छ । समाजको मनोविज्ञान पनि मध्यममार्गलाई नरुचाउने, अग्र र उपद्रो विचारलाई अंगीकार गर्नेतर्फ बढी उन्मुख छ ।
धेरै बलियो शक्तिसँग सदैव नतमस्तक भएर इमान्दारीपूर्वक आदेश पालन गर्ने र आफू सरहको शक्तिलाई दुःख दिईरहने, आफू भन्दा कमजोर शक्तिलाई दासको जस्तो व्यवहार गर्ने नेपाली आम मनोविज्ञान हो । नेपाली सत्ताले जब आफु कमजोर भएको महशुस गरी मध्यममार्गबाट समस्याको समाधान गर्न खोज्छ त्यसपछि उसको दुर्दशा शुरु हुन्छ ।
नेपालको सत्तामा एउटा प्रवृत्ति हावी छ (पृथ्वीनारायण शाह बाहेक) , त्यो बलियो भएका बेला अनुदार बन्ने र कमजोर भएका बेला उदार बन्ने । तर नेपालको जनमानस शक्तिको पुजारी छ । बलियो उदार भएपछि यसलाई नेपाली समाजले आफू माथिको ठूलो उपकार भएको ठान्छ । जब कमजोर उदार हुन्छ नेपाली समाजले यसलाई कमजोरीको रुपमा लिन्छ र त्यो कमजोरलाई अझ लखेट्न थाल्छ । बीपी नेपाल फर्केको कमजोर भएर पनि हो र उदार भएर पनि हो । त्यो कमजोरीले निम्त्याएको उदारतालाई नेपाली शक्ति केन्द्र र समाजले मान्यता दिएको भए त्यो नेपालको राजनीतिक स्थायित्वका लागि अनुपम उदाहरण हुन्थ्यो । इन्दिरा गान्धीले लखेटेर बाध्य भएर बीपी नेपाल आएको भन्दै उनलाई लखेट्ने काम भयो, राजाका वरिपरीका मान्छेबाट पनि र इन्दिरा गान्धीका वरिपरीका मान्छेबाट पनि ।
राजा ज्ञानेन्द्रले बैशाख ८ गते शाही घोषणा नगरेर चुपचाप लागेर तमासा मात्रै हेरेर बसेको भए बैशाख ११ आउने थिएन । राजा वीरेन्द्रले बहुदलीय पक्षधरहरुसँग मरिचमान सिंह मन्त्रिपरिषदमार्फत नै वार्ता गराएर व्यवस्था परिवर्तन गर्ने रणनीति लिएको भए चैत्र २४ गतेको भीड नारायणहिटीतर्फ बढ्ने वातावरण नै सिर्जना हुँदैन थियो ।
नेपाली जनमानस लामो समयसम्म अडिग रहन नसक्ने चञ्चल प्रवृत्तिबाट ग्रस्त छ । धेरै बलियो शक्तिसँग सदैव नतमस्तक भएर इमान्दारीपूर्वक आदेश पालन गर्ने र आफू सरहको शक्तिलाई दुःख दिईरहने, आफू भन्दा कमजोर शक्तिलाई दासको जस्तो व्यवहार गर्ने नेपाली आम मनोविज्ञान हो । नेपाली सत्ताले जब आफु कमजोर भएको महशुस गरी मध्यममार्गबाट समस्याको समाधान गर्न खोज्छ त्यसपछि उसको दुर्दशा शुरु हुन्छ । आफ्ना पनि टाढिन थाल्छन् र सत्ता छोड्ने बेला एक्लै र अपमानित भएर निस्कनुपछ, राजा ज्ञानेन्द्रले नारायणहिटी छोडे झैं ।
नेपालबहस संवाददाता
नेपालबहस डटकमको अंग्रेजी संस्करणका साथै अनलाइन टीभी पनि सञ्चालित छ । फेसबुक र ट्वीटरमार्फत पनि हामीसँग जोडिन सकिनेछ । नेपालबहसमा प्रकाशित कुनै सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई [email protected] मा पठाउनु होला । धन्यवाद ।
लेखकबाट थपबनेपा हाट बजार अवलोकन गर्दै प्रजिअ शर्मा
चैत १६, २०८० शुक्रबार
कांग्रेसको सहकारी विभागमा १० जना मनोनयन
चैत १६, २०८० शुक्रबार
सरकार महिला सशक्तीकरणको पक्षमा छः प्रधानमन्त्री
चैत १६, २०८० शुक्रबार
८ सय ७७ प्रहरी काजबाट फिर्ता
चैत १५, २०८० बिहिबार
आईजीपी परिर्वतनको तयारीमा गृहमन्त्री लामिछाने, पुग्ला त चलाउनेको भविष्यवाणी ?
चैत १५, २०८० बिहिबार
देशमा अर्को उथलपुथल हुनेवाला छः प्रधानमन्त्री प्रचण्ड
चैत १५, २०८० बिहिबार
देउडा खेल्दै सर्वसाधारण
चैत १६, २०८० शुक्रबार
उप निर्वाचनलक्षित एजेन्डा पासगर्दै किसान महासंघ केन्द्रीय समितिको बैठक इलाममा सम्पन्न
चैत १६, २०८० शुक्रबार
धार्मिक पर्यटकीय स्थल बिम गाउँ
चैत १६, २०८० शुक्रबार
बनेपा हाट बजार अवलोकन गर्दै प्रजिअ शर्मा
चैत १६, २०८० शुक्रबार
दक्षिण अफ्रिकाका पूर्व राष्ट्रपति जुमालाई चुनाव लड्न प्रतिबन्ध
चैत १६, २०८० शुक्रबार
बोआओ फोरममा चीनको प्रतिबद्धता, खुलापन र साझेदारी
चैत १६, २०८० शुक्रबार