कोरोना, कृषि क्षेत्रको अवस्था र सम्भाव्यता

डा. रुपक कंडेल

डिसेम्बर २०१९, चीनको वुहानबाट सुरु भएको कोरोना भाईरसको संक्रमणबाट कोही पनि अछुतो रहन सकेनन् । न कुनै क्षेत्र, न कुनै सम्प्रदाय, न कुनै जात, न कुनै धर्म ! अझ यसको असर दिन दुई गुणा रात चौगुणा बढ्दै गएको छ । विश्वव्यापी रूपमा फैलिएको कोरोना भाइरस (कोभिड १९) को सङ्क्रमणबाट हालसम्म विश्वका करिब पौने ५ लाख मानिसहरुले ज्यान गुमाईसकेका छन् भने लगभग ९० लाख जनसङ्ख्या यसको सिकार भईसकेका छन्।

विश्वका शक्तिशाली र विकसित राष्ट्रमा समेत यसको संक्रमण द्रुत गतिमा फैलिरहेको छ र आगामी दिनमा यो महामारीले कस्तो रुप लिने हो भन्ने झन् बढी चिन्ताको विषय बनेको छ । मानिसहरूको दैनिकी अस्तव्यस्त भएको छ । विश्वका अधिकांश मुलुकको आर्थिक वृद्धिदरमा भारी गिरावट आउन सक्ने चेतावनी विश्व वैंकले दिइसकेको छ । यो अवस्थाबाट नेपाल पनि अछुतो भने पक्कै रहने छैन । एक कृषि प्रधान देश, यसै त आर्थिक क्षेत्र पछाडि रहेको अवस्थामा यो महामारीको असर प्रत्यक्ष रूपमा परिरहँदा देशको आर्थिक ह्रासले देश १० वर्ष पछाडि धकेलिने निश्चित प्रायः छ ।

नेपाली अर्थतन्त्रको अधार स्तम्भका रूपमा रहेका कृषि, पशुपालन, पर्यटन, व्यापार, उद्योग लगायतका क्षेत्र प्रत्यक्ष रुपमा प्रभावित भएका छन् । यो सँगै शैक्षिक क्षेत्र, यातायात, हवाई उडान पनि पुर्ण रुपमा ठप्प छन् । मुलुक विगत ३ महिनादेखि बन्दाबन्दीको अवस्थामा छ । ज्याला मजदुरी गरेर छाक टार्ने आम जनसमुदायलाई कोरोनाको भन्दा पनि भोकमरीको डर बढ्दै गएको छ । यो महामारीले हाम्रो जस्तो विकासोन्मुख मुलुकमा अझ कस्तो विकराल रुप लिने हो, कसैले अनुमानसम्म लगाउन सकेका छैनन् ।

एक त महामारीको चिन्ता अर्को वैदेशिक रोजगारीबाट फर्केका युवालाई स्वदेशमा स्थापित गर्नु, मुलुकमा रहेका युवा जनशक्तिलाई रोजगारीमा संलग्न गराउनु , अस्ताएको पर्यटन व्यवसायमा नवकिरण छर्नु, तथा अन्य उद्योग, व्यापार, शैक्षिक क्षेत्रलाई पूर्ण रूपमा चलाएमान बनाउन निकै चुनौतीपूर्ण रहेको छ । त्यसै गरी कृषि क्षेत्रमा यसको प्रत्यक्ष असर परेको छ । उत्पादित खाधान्न वस्तु, तरकारी, फलफूलको उपयुक्त बजार नहुनु, लागत अनुसारको मूल्य कायम नहुनु जस्ता समस्याले गर्दा एकातिर उत्पादित वस्तु खेर गइरहेको छ भने अर्कोतर्फ उपभोक्ताहरू महँगीको चपेटामा परेका छन् ।

यस्तो अवस्थामा सरकारद्वारा “कृषि मुलश्च जीवनमः” भन्ने कुरालाई आत्मसात गर्दै कृषि र पशुपालन क्षेत्रका लागि निम्न लिखित विशेष कार्यक्रम तथा योजनाहरू ल्याउनु पर्ने देखिन्छ ।

१.योजना तथा बजेटमा कृषिलाई विशेष प्राथमिकतामा राख्ने ।
२.कृषियोग्य भूमिलाई पूर्णरूपमा उपयोग गर्ने सम्बन्धी नीति ल्याउने ।
३.कृषिलाई आधुनिकीकरण र विविधीकरण गर्ने ।
४.कृषि औजारको मुख्य उपजको रूपमा रहेको बिउविजन तथा रासायनिक मललाई सहजीकरण गर्ने ।
५. पशुपालनका लागि सुलभ दरमा सहज तरिकाले ऋणको ब्यवस्था मिलाउने ।
६. पशुपालन र व्यवस्थापनका लागि आवश्यक पर्ने सामाग्री, उपचारका लागि चाहिने औषधि, भ्याक्सिन आदि सर्वसुलभ तरिकाले सहज गर्ने ।
७.पशुपालनका लागि आवश्यक घाँसको बिउविजन सहज बनाउने ।
८.कृषि कर्जालाई सहुलियत ब्याजदरमा उपलब्ध गराउन वित्तीय संस्थासँग सम्झौता गर्ने ।
९.विद्यालय तथा विश्वविद्यालय स्तरमा कृषि प्राविधिक शिक्षालाई अनिवार्य गर्ने ।
१०.रासायनिक मल (युरिया, डिएपी, पोटास) लाई स्वदेशमै उत्पादन गर्न लगानी मैत्री वातावरण निर्माण गर्ने ।
११. कृषि बाली र पशु बीमालाई अनिवार्य गर्ने ।

मुलुकमा कोभिड १९ को प्रभावले गर्दा निकट भविष्यमा खाद्य संकटको अवस्था अउनसक्ने प्रवल सम्भावना रहेको छ । विगत वर्षको तथ्याङ्क हेर्दा करिब ७१ अर्बको खाद्यान्न नेपाल भित्रिएको छ, भने बिउविजन तथा मल समेत भारत, बङ्गलादेश, भुटान जस्ता मुलुकबाट आयात गर्नुपर्ने अवस्था छ । समयमा नै कृषि क्षेत्रलाई थप प्रभावकारी बनाउन आवश्यक नीति कार्यक्रम तर्जुमा गरि मानिसलाई कृषि र पशुपालनतर्फ आकर्षित गर्न सकेमा मात्रै यो अवस्थालाई केही न्यूनीकरण गर्न सकिने छ ।

रासायनिक मलको उद्योग स्वदेशमा स्थापना गर्न सकेमा ठुलो सङ्ख्यामा रोजगारी सिर्जना हुनुको साथै ठुलो रकम बाहिरिने समस्यासमेत हल हुन सक्छ । यस्ता कृषि सामग्री (विउविजन तथा मल) लाई सर्वसुलभ र सुपथ मूल्यमा उपलब्ध गराउन सकेमा कृषि उत्पादनमा वृद्धि भई मुलुक कृषिमा आत्मनिर्भर हुनुका साथै अर्थतन्त्रमा समेत योगदान हुन सक्छ ।

करिब ८० प्रतिशत जनसंख्या कृषिमा निर्भर रहेको हाम्रो देशमा कृषि कै माध्यमबाट आर्थिक क्षेत्रमा फड्को मार्न सकिने सम्भावनालाई जीवित राखि कृषकको मनोवल उच्च राख्ने कार्यमा सरकार, सरोकारवाला र अन्य संघसंस्था अग्रसर भएर आधुनिक र व्यवसायिक कृषिका लागि हातेमालो गर्न सकेमा नेपाली अर्थतन्त्रमा उल्लेख्य टेवा पुग्न सक्छ ।