यस्तो छ कांग्रेसमा युवाको हविगत

२५ साउन, काठमाडौं । नेपाली राजनीतिको अभिन्न अंग बनेको छ गुटगत राजनीति । चाहे त्यो नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी होस् वा प्रमुख प्रतिपक्षी नेपाली कांग्रेस नै किन नहोस् गुटगत राजनीतिकै बोलबाला छ । लोकतन्त्रमा विचार समूह हुनु स्वभाविक हो तर त्यसले पार्टी नै बेकम्मा बनाउने तहसम्मको विभाजनको रेखा को¥यो भने क्षति पुग्छ– राजनीतिक विश्लेषक लोकराज बराल भन्छन् ।

बरालको हालै प्रकाशित एक लेखमा भनिएको छ– विचार र सिद्धान्तले पार्टीमा फरक धार हुनु लोकतन्त्रको सुन्दरता हो, तर त्यसैका आधारमा सत्ताको बार्गेनिङ हुन थाल्यो भने त्यो चाहिं बिडम्बना नै हो । विश्लेषक बरालले भने जस्तै अहिले नेकपा र कांग्रेसमा मात्र होइन अस्तित्वमा भएका सबै पार्टीभित्र त्यही परिदृश्य देख्न र भोग्न पाइन्छ । यो यथार्थबोध पुराना पुस्ताले मात्र नभई नयाँ पुस्ताका नेताहरुमा समेत बलियो देखिएको छ ।

खासगरी नेपाली कांग्रेसलाई नयाँ शिराबाट हाँक्ने उद्घोष गर्ने युवापुस्ता नै सबैभन्दा बढी गुटगत राजनीतिको शिकार भएका छन् । पुराना पुस्ताका नेताहरु गुटमा विभाजित थिए । नेपाली कांग्रेस स्थापनादेखि नै दुई गुट थियो । त्यो क्रम पछिसम्म कायमै रह्यो । बहुदल पुनस्थापनापछिको कालखण्डमा गुटगत राजनीति यति हावी भयो कि नेपाली कांग्रेसबाट गणेशमान सिंहले नाता नै तोड्नुप¥यो । साथै, सन्तनेता कृष्णप्रसाद भट्टराईले समेत जीवनको उत्तरार्धमा नेपाली कांग्रेसबाट विश्राम लिनुपरेको थियो ।

यो सबै गुटगत राजनीतिको कारण भएको थियो । त्यसैले नेपाली कांग्रेसलाई नयाँ उँचाईमा पु¥याउन युवा पुस्ताले गुटगत संरचना ध्वस्त पार्ने जमर्काे गर्नुपर्ने थियो । तर दुर्भाग्य तिनै युवापुस्ता अहिलेपनि गुटगत राजनीतिलाई नै मलजल गरिरहेका छन् । पार्टीको आसन्न चौधौं महाधिवेशनमा युवापुस्ताको आगमनको सम्भावना देख्ने नेता नै कुनै न कुनै गुटबाट पद जोगाउन सक्रिय देखिएका छन् । त्यति मात्र होइन, विद्यार्थी राजनीति गर्दादेखि नै कुनै न कुनै गुटमा आवद्ध भएर शुरुआत गर्ने प्रवृत्ति रहेको छ । जसले गर्दा पार्टी राजनीतिमा आइपुग्दासमेत त्यसको धङ्धङी रहिरहन्छ ।

अहिले फेरि महाधिवेशनको पूर्व सन्ध्यामा कतिपय युवा नेताले पुरानो पुस्तालाई विश्राम दिनुपर्ने बताइरहेका छन् । तर त्यसो भन्नेहरु आफैं कुनै न कुनै गुटमा आबद्ध छन् । कांग्रेसका युवापुस्ता वास्तवमा दोधारे देखिए– अर्का राजनीतिक विश्लेषक पुरञ्जन आचार्यको ठम्याई छ । आफू गुटमा रमाउने अनि गुटको विरोध गर्ने यो त विरोधाभाषपूर्ण देखियो नि – उनी थप्छन्– युवापुस्तामा साँच्चै हिम्मत हुने हो भने अहिले सबै एकजुट भएर बुढा पुस्तालाई विश्राम दिलाउन सक्नुपर्छ ।

तर यो तत्काललाई सम्भव देखिंदैन किनभने उनीहरु नै पुराना पुस्ताका नेताको दौराको फेर समाएर आफ्नो पद सुरक्षित राख्न उद्यत् छन्– आचार्य भन्छन् । हुनपनि युवापुस्ताका सबै नेता कुनै न कुनै गुटमा जोडिएकै छन् । नेपाली कांग्रेसमा अहिले तीनवटा गुट अस्तित्वमा देखिएको छ ।

जसमा पहिलो संस्थापन भितर अर्थात पार्टी सभापति शेरबहादुर देउवाको गुट सबैभन्दा सशक्त देखिन्छ । त्यसलाई चुनौती दिने अर्काे गुटको नेतृत्व वरिष्ठ नेता रामचन्द्र पौडेलले गरेका छन् । यद्यपि पौडेल नेतृत्वको गुटमा आधा दर्जन जति उपगुट रहेका छन् । जसमा महामन्त्री डा. शशांक कोइराला, डा. शेखर कोइराला, प्रकाशमान सिंह, अर्जुननरसिंह केसी मुख्य रहेका छन् ।

यी दुवै गुटबाट आफूलाई अलग राख्न खोज्ने अर्काे गुट रहेको छ– सिटौला गुट । पूर्व महामन्त्री कृष्णप्रसाद सिटौला नेतृत्वमा सक्रिय यो गुट आकारमा सानो भएपनि आन्तरिक राजनीतिक जोडघटाउमा भने कहिलेकाँही निर्णायक देखिने गरेको छ ।गत तह्रौं महाधिवेशनमा सिटौला गुटको सहयोगमा देउवा सभापतिमा निर्वाचित भएका थिए । त्यसपछि सिटौला गुट निरन्तर सक्रिय छ । यी तीनवटै समूहमा कांग्रेसका सशक्त र होनहार भनिएका युवाहरु विभक्त छन् । उनीहरु एकजुट भएर नेतृत्वलाई चुनौती दिनेभन्दा उनीहरुसँगै मिलेर आफू सुरक्षित बन्ने ध्याउन्नमा छन् । यस्तो परिस्थितिमा युवा पुस्ताले नेतृत्व गर्ने कांग्रेस तत्काल अस्तित्वमा देखापर्ला भन्न मुश्किल रहेको बुझाई विश्लेषक आचार्यको छ ।

हुनपनि अलिकति पत्याउने अनुहार भएका युवाहरु सबै कुनै न कुनै गुटमा लेपास्सिएका छन् । कार्यकर्ता र जनस्तरमा अलिकति आशा जगाउने भनिएका सबैको हालत उस्तै देखिन्छ । जसमा देउवा गुटमा पछिललो समय जोडिएका एक होनहार नेता हुन्– विश्वप्रकाश शर्मा । लामो समय उनी देउवा इतर समूहमा थिए । तर पछिल्लो अवस्थामा उनी देउवाकै द्वारपाल बन्न पुगेका छन् । पार्टीको केन्द्रीय प्रवक्ताको जिम्मेवारी दिएपछि उनी सर्लक्कै पल्टिएका छन् । यतिखेर देउवा समूहको होनहार युवामा शर्मा रहेका छन् ।

यस्तै पौडेल समूहमा लागेर आफ्नो राजनीति सुरक्षित पार्ने दाउमा छन् केही पत्यारिला अनुहार । जसमा धनराज गुरुङ, गुरुराज घिमिरेदेखि चन्द्र भण्डारीसम्म अटाएका छन् । उनीहरु पनि युवापुस्ताको हातमा नेतृत्व आउनुपर्ने भाषण गर्न थाक्दैनन् । तर पौडेल गुटबाट बाहिर आउने हिम्मत पनि छैन कसैको । अर्काे गुट सिटौलामा आबद्ध गगन थापा पनि कांग्रेसमा नाम चलेका युवा नेता हुन् । उनीप्रति धेरैको अगाध विश्वास र भरोशा होला । तर उनी भने जनता र आम कार्यकर्ताको भावना र चाहना अनुरुप आफूलाई बदल्न सक्ने हैसियतमा छैनन् । आफूलाई सुरक्षित राख्न सिटौलाको हनुमान बन्न बाध्य छन् ।

युवा पुस्ताका यी नेताहरु समग्र कांग्रेसलाई एकजुट बनाउन सक्ने शाब्दिक ताकत त राख्लान् तर मन, वचन र भावनाले भने असमर्थ छन् । त्यसैले आगामी चौधौं महाधिवेशनले युवा पुस्ताको हातमा नेतृत्वको लगाम देला भन्ने विश्वास धेरैलाई छैन ।