असत्य माथि सत्यको विजयको प्रतिकका रुपमा मनाईने वडा दशैँ

असत्य माथि सत्यको बिजय, खराव सोचका बिरुद्ध सहि बिचारको बिजय, असुरहरु माथि ईश्वरीय शक्तिको बिजयको रुपमा परापूर्वकाल देखि मनाउँदै आएको वडा दशैँको तमाम हिन्दू धर्मावलम्बीहरुमा यसको अत्यधिक महत्व छँदैछ, हिन्दू धर्म भन्दा फरक धर्म मान्ने तमाम नेपालीहरु, बिदेशमा रहेका नेपाली भाषि दाजुभाई दिदिबहिनीहरु लगायत हिन्दू धर्मलाई मायाँ गर्ने तमाम विदेशहिरुमा पनि यस चाँडको महत्व अझै पनि अत्यधिक रहेको पाईन्छ ।

जसको प्रत्यक्ष उदाहरण बर्तमानका सामाजिक सञ्जालहरु, ट्विटर र फेसबुकहरुमा गैर हिन्दू नेपाली नागरिकहरुबाट समेत प्रस्तुत भएका वडा दशैँका शुभकामना शन्देसहरु र प्रस्तुत आत्मियताका कारण यो देशमा अझै पनि धार्मिक शहिष्णुतामा मुलभूत एकता दर्बिलो रुपमा रहेको कुरा बुझ्न सकिन्छ । बडा दशैँले सधैं असत्य माथि सत्यको बिजय हुन्छ भन्ने गहिरो शन्देस दिईरहेको हुन्छ । चाहे त्यो घर परिवार भित्र होस्, चाहे गाउँ समाज या राष्ट्रिय तथा अन्तराष्ट्रिय जगत नै किन नहोस् ।

हिन्दू धर्म शास्त्रहरुले अगाडि सारेका पात्रहरुले कसैलाई देव(ईश्वर) र कसैलाई असुर(दानव)का रुपमा प्रस्तुत गरेको पाईन्छ । देव र दानव हुनुपर्ने देश वास्तबमै कुनै नयाँ र काल्पनिक पात्र भने हैनन् जस्तो मलाई अनुभूति हुन्छ । तपाई हामी भित्रै रहेको मानवीय गुण र ब्यक्तिमा निहित ब्यवहारहरु नै यसका उदाहरणहरु हुन । मानव जगतमा हिजो ईतिहाँस देखि बर्तमानसम्मका गुण र दोषहरुको अध्ययन गर्ने हो भने हामी मानव भित्रै धार्मिक ग्रन्थहरुमा उल्लेख भएका कुराहरु पाउन सकिन्छ ।

भगवानका रुपमा चित्रण गरिएका पात्रहरुको ब्यवहार र दानवीय प्रबृत्तिका रुपमा चित्रण गरिएका पात्रहरुको ब्यवहार र रहन सहन अध्ययन गर्दा खराव सोच र शंकिर्ण बिचार राख्नेहरु, सधैं आप्mनो मात्रै फाईदा र अरुको कुभलो मात्रै सोच्नेहरु, सधैं आफु मात्रै शक्तिमा रहि रहेन र अरुलाई शक्तिमा आउनै नदिने सोच राख्नेहरु भन्दा असल सोच, र सहि बिचार राखेर सबैलाई समान रुपमा ब्यबहार गरेर जानेहरुको नै बिजय भएको पाईन्छ ।

परापूर्ब कालदेखि वर्तमानसम्म आईपुग्दा ईश्वरिय शक्ति तथा सिंगो मानव जगतले यस्ता असुर प्रबृत्तिका बिरुद्धमा सधैं लडिरहनु परेको शास्त्रिय तथा ईतिहाँसिय उदाहरणहरु पढन, किम्बदन्तिहरुमा सुन्न र कहिले काँहि आफ्नै आँखाले देख्न समेत पाईन्छ । सत्य के हो ? किन सत्यको सधैं खोजि हुने गर्छ ? अनि किन सत्यको नै जित हुन्छ त ? फेरी असत्यको किन सधैं हार मात्रै भएको होला ? शब्दमा घोरिएर एकछिन सोच्ने हो भने हामी सत्यसँग सधैं डराई रहेका हुन्छौं किनकी हामीले कहि न कहि असत्य या खराव काम गरिरहेका हुन्छौं । यदि खराब काम नगरिदो हो त सत्यसँग डराउनु नै पर्ने थिएन होला । हाम्रो पूर्विय धर्मशास्त्र, त्यसमा पनि अझ बढी जोडदार रुपमा हिन्दू धर्म, संस्कार र सस्कृतिले अनि तिनै धर्मका आधारमा गरिने परम्परागत कार्य र ब्यबहारले नै यहि सत्यलाई ईश्वरको संज्ञा दिएको पाईन्छ ।

ईश्वर खोज्न शहर बजार देखि, मठ मन्दिरसम्म, मस्जिद् देखि चर्चसम्म, गाँउदेखि घना जंगलसम्म जाने परम्परा हिजो, आज र भोलि पनि यसरी नै निरन्तर चलिरहने प्रकृया कै रुपमा देखिन्छ । तर मेरो ब्यक्तिगत बिचारमा ईश्वर मठ, मन्दिर, मस्जिद्मा बस्नुहुन्छ जस्तो लाग्दैन । त्यहाँ त मानव निर्मित ईश्वरको आस्थाको मात्रै बास रहेको हुन्छ । ईश्वर अन्त कहि छैन, मान चेतन भित्रै छ । जसरी तिलमा तेल अन्तरर्निहित छ, जसरी दुधमा घ्यू अन्तर्निहित रहेको हुन्छ अनि उखू भित्र रहेको सख्खर, जसलाई खोज्ने सामथ्र्य मात्रै हामीमा नभएको हो ।

यहि कुरालाई हाम्रा हिन्दू धर्मका प्रबर्तक र प्रचारकहरुले सदियौंदेखि ब्याख्या गर्दै आईरहेका छन् । मानव जगतलाई सुसुचित गराई रहेका छन् । धार्मिक बाटोमा हिडन उत्प्रेरित रअभिप्रेरित गरिरहेका छन् । हामी तिनै कुराहरुलाई सुन्छौं, मनन गर्छौ, अध्ययन गर्छौ, विश्वास पनि गर्छौ तर ब्यवहारमा भने ल्याउँदैनौं । यसैको परिणाम हामि भित्र ईश्वरिय शक्ति पैदा हुन सक्दैन अनि त्यसको स्थानमा बिस्तारै आसुरी शक्तिले स्थान लिदै जान्छ । हामी मानव भएर पनि नजानिदो तरिकाले दानवीय प्रबृत्ति तिर धकेलिदैं गैरहेका हुन्छौ ।

यसैको परिणति हो हामि सधैं अध्यारो मेटाउने प्रयास मात्रै गर्छौ तर प्रकाश फैलाउने शाहस कहिल्यै गर्दैनौं । हामिलाई अँध्यारो देखि डर लाग्छ, त्यसैले त हामि हतार हतार दियो बाल्छौं, टुकी र मैनबत्ति सल्काउँछौं तर जव हामिलाई यो अँध्यारो भन्ने चिज केहि पनि होईन मात्रै प्रकाशको अनुपस्थिति हो भन्ने बुझेर जताततै प्रकाश फैलाउने प्रयास गर्छौ तब अँध्यारो आफै हराएर जान्छ । यहाँ मनन गर्न योग्य कुरा के हो भने कुनै पनि चिज या बस्तु छ या देखिन्छ भने त्यो चिज आउने र जाने ठाँउ देखिनु पर्ने हो । यस उसमा दियो या मैनबत्ति बाल्नु पूर्व हामिले देखेको अन्धकार दियो या मैनबत्ति बालेपछि कहाँ गयो त ? भन्ने कुराको खोजि नै गर्दैनौं । किनकी अँध्यारो भन्ने कुनै चिज नै हुँदैन, मात्रै उज्यालोको अनुपस्थितिमा देखिएको एउटा अन्धकारमय बिम्ब मात्रै हो भन्ने अनूभुति जव हामि गर्छौ हामिलाई अँध्यारोबाट कुनै डर नै लाग्दैन ।

त्यसै गरि हामि जति बढी असत्यको नजिक हुन्छौ हामिलाई त्यति नै बढी डर, त्रासर भयको अनुभूति भै रहन्छ । यसरी डर, त्रास र भय दूर गर्न हामि ईश्वरिय आस्थाका आधार भगवानको बासस्थान भएको स्थानमा अझ भनौ भगवानको समिपमा जाने प्रयास गर्छौं । हामिलाई के बिश्वास छ भने हामिले गरेका खराव कामको सजिलो उपचार भनेकै भगवानको समिपमा जानु हो तर हामिले यो अध्ययन गरेको पनि बिर्सन्छौं कि आप्mनो कर्मको फल स्वयं भगवानले पनि भोग्नु परेको थियो भनेर ।

जे होस्, हिन्दू धर्मले अपनाएका सस्कार र परम्पराले, बेद्, उपनिषद् र पुराणहरुले मानव जातिलाई असत्यको मार्ग छोडेर सत्यको मार्गमा हिडन् सिकाएको छ । मानवता सिकाएको छ, एक आपसमा फुटेर हैन जुटेर बस्ने सिकाएको छ । धार्मिक सशिष्णुता सिकाएको छ, त्याग र समर्पण सिकाएको छ, मागेर हैन दिएर खान पुगोस भनेर परोपकारी भावना सिकाएको छ । आफुभन्दा ठुलाबाट, अभिभावक र आफन्तजनबाट टिका, जमरा सहितको आर्शिबाद लिदैं सत्यको बाटोमा हिडने आत्मसम्मान सिकाएको छ । बर्षै पिच्छे आउने बडा दशैं यहि शन्देश भित्रको एउटा अंग मात्र हो । हामि हाम्रो निधारमा टिका त बर्षै भरी नै लगाईरहेका हुन्छौं तर दशैंको टिका र जमरा आफन्तजन सँग मेल गराउने, ठूलाबडाको मुखबाट प्रष्फुटित ईश्वरिय बाणीको रुपमा आर्शिवाद ग्रहण गर्दै आफन्तका बिचमा भेट गराउने एउटा अवसर पनि हो । आफन्तका बिचमा बर्षौ धमिलिएको सम्बन्ध सङ्ल्याउने एउटा सुनौलो मार्ग पनि हो । यसलाई जतिबढी प्रयोगमा ल्याउन सकिन्छ त्यति नै बढी पारिबारीक एकता, सामाजिक मर्यादा र सत्यको बाटोमा हिडने उत्प्रेरणा मिल्दछ ।

दुर्गा भवानीको आराधना सहित बिजया दशमीमा आफन्त जनबाट निधारमा टिका तथा जमरा ग्रहण गर्नु र आप्mना अभिभावकबाट आशिर्वाद ग्रहण गर्नु हिन्दू धर्मावलम्बिहरुले मात्रै गर्नु पर्ने या गर्ने कार्य भने होईन यो त तमाम नेपाली र संभव भएसम्म सम्पूर्ण विश्व मानव समुदायले अबलम्बन गर्नुपर्ने कार्य हो जस्तो मलाई लाग्छ । जुनसुकै राजनैतिक, धार्मिक, सामाजिक या अन्य कुनै पनि परिवर्तनकारी क्रान्ति पछिको बिजय उत्सबको प्रतिकको रुपमा झै बडा दशैं, दशैंको टिका र जमरा पनि असत्य माथि सत्य प्राप्तिको क्रान्तिमा बिजय भएको अबसर पारेर मनाईएको एक बिजय उत्सव हो भन्ने कुरालाई सहज रुपमा दिन सक्ने हो भने यसले बशुदैवः कुटुम्बकम् को नारालाई अझ सार्थक बनाउन मद्धत गर्नेछ । बिजया दशमी २०७७ सालको सम्पूर्ण नेपालीमा मेरो ब्यक्तिगत साथै नेपाल बहश डटकमको सम्पूर्ण टिमको तर्फबाट हार्दिक मंगलमय शुभकामना ।