मध्यमार्ग नफाप्ने नेपाली राजनीति
नेपालबहस संवाददाता
माघ २०, २०७७ मंगलबार १६:५०:४४
“कि हस्तिनापुरीको राज कि चपरी मुनीको बास” भन्ने नेपाली उखान छ । यस उखानले गद्दी र मृत्युका बीचमा कुनै अस्तित्व नै नभएको निष्कर्ष निकाल्छ अर्थात् कि गद्दी कि मृत्यु । यो मनोविज्ञान नेपाली समाजमा यत्ति गहिरोसँग जरा गाडेर बसेको छ कि समाजको हरेक तह र तप्काको अन्तरमनमा “सम्यक धारणा, सम्यक विचार, सम्यक सोच” नै विकास हुन सकेको छैन ।
एउटा अति समाप्त हुन्छ र त्यसको जगमा अर्को अति स्थापित हुन्छ । जब एउटा अतिवादी यो त अति भयो भनेर सुध्रिदै सम्यकतातिर उन्मुख हुन थाल्छ, त्यसलाई कमजोरी ठानी लखेट्न शुरु गरिन्छ । पुरानो अतिलाई नयाँ अतिले प्रतिस्थापन गर्छ । नेपालको विनाशको मुल कारण यही हो । बीचको बाटो हिड्न थाल्यो कि त्यस शक्तिको पतन शुरु हुन्छ ।
उदाहरण नं. १ :
पृथ्वीनारायण शाहले भारदारबीच मेलमिलाप भयो भने दरवार शान्त हुन्छ त्यसैले भारदारहरुबीच विहाबारीको सम्वन्ध गाँस्न लगाएर भएपनि भारदारहरुले आपसमा सुमधुर सम्बन्ध कायम गरुँन भनि दिव्योपदेशमा उल्लेख गरेको पाइन्छ । तर यो सम्यक विचार उनको देहावसानपछि कायम हुन सकेन । पाँडे र थापा खलकका दुई अतिवादी धारले एउटा अलि कमजोर हुना साथ अर्कोले सिध्याई हाल्ने प्रथा बस्न थाल्यो ।
थापा खलक कमजोर हुँदा साथ पाँडे खलकको अतिवाद र अनि पाँडे खलक कमजोर हुँदा साथ थापा खलकको अतिवाद हावी हुन थाल्यो । एउटाको विनाशमा अर्कोको उदय हुने यो अतिवादी प्रवृत्तिले भारदारहरु लडेर सकिए । बीच बीचमा उदाएका मध्यममार्गी धारलाई अतिवादले प्रष्फुटित हुनै दिएन । मध्यममार्गको असफलताका कारण थापा र पाँडे खलकको अस्त भयो भने राणाहरुको उदय भयो ।
उदाहरण नं. २ :
जंगबहादुरको देहावसानपछि सिर्जित उत्तराधिकारीको विवादमा रणोद्दीप मध्यमार्गी पात्रका रुपमा देखिन्छन् । जंग र शमशेर खलकको अतिवादको चपेटामा त्यो मध्यममार्ग आफै विलीन हुनपुग्यो । एउटाको पराजय नभई अर्कोको उदय हुन नसक्ने प्रवृत्ति त्यतिबेला पनि कायम भयो ।
उदाहरण नं.३ :
देवशमशेर पनि राणाकालका अर्का सम्यकमार्गका प्रतिनिधि पात्र हुन् । तर उनको सम्यकमार्ग कायरता, असक्षमता आदिको पगरी गँुथेर धनकुटा पलायन हुन पुग्यो ।
उदाहरण नं. ४ :
राणाहरुको वर्गविभाजन प्रत्युपादक हुन्छ भन्ने मध्यममार्ग एकचोटी फेरी पराजित भयो र बी र सी वर्ग रगत एउटै हुँदा पनि किन विभेद भन्ने अपमान बोधसहित कि निष्कृय रहे कि विरोधमा उत्रे ।
उदाहरण नं. ५ :
पद्य्म शमशेरले नयाँ संविधान दिई मध्यममार्गको बाटो हिड्न खाजेका थिए तर अतिवादीहरुले त्यसलाई असफल बनाए । प्रजातन्त्रवादीहरुले यसलाई आँखामा छारो हालेको भनी विरोध गर्न थाले । चन्द्र खलकहरुले प्रजातन्त्रवादी सामू आत्मसर्मण गर्ने कार्य भनी अतिवादी विरोध गर्न थाले । पद्य्म शमशेरलाई असफल नबनाइएको भए आज पर्यन्त पनि राणा खलकका सदस्यहरु बेलायतको हाउसअफ लर्डका रुपमा माथिल्लो सदनमा हालीमुहाली गरिरहेका हुन्थे । मध्यममार्गको असफलतासँगै राणाशासन समाप्त भयो ।
उदाहरण नं. ६ :
राजा त्रिभुवनलाई पाल्पा लगेर सत्ता परिवर्तन गर्ने खेल अर्को अतिवादको शिकार भयो र भारतीय दुतवासमा नेपालको राजसंस्थालाई जिम्मा लगायो । २००७ साल पछि गठित मोहनशमशेर नेतृत्वको सरकारलाई टिक्न दिइएन जो त्यतिबेलाको सम्यक र मध्यममार्गी धार थियो । तर त्यो मार्गलाई सफल हुन दिएन । यदि त्यो मार्ग सफल भएको भए निश्चित समयमा चुनाव भई सुरक्षित रुपमा स्थितिको शासन स्थापित हुन्थ्यो र मुलुकमा स्थिरता आउँथ्यो ।
उदाहरण नं. ७ :
२०१५ सालको संविधान मध्यममार्गको धारका रुपमा अस्तित्वमा आएको हो । सो संविधानको कार्यान्वयनमा मध्यममार्गी धारका रुपमा सुवर्णशमशेर उचित पात्र हुनुहुन्थ्यो । परन्तु त्यो मध्यममार्गलाई अवसर प्राप्त भएन ।
उदाहरण नं. ८ :
२०३४ सालमा मध्यममार्गी सम्यक धार बोकेर नेपाल फर्केका बीपीलाई सफल हुन दिइएन । समर्पण भएर आएका उनलाई झन् “फाँसी दे” भन्दै दिनरात नारा लाग्न थाल्यो । बामपन्थीले भारतीय पक्षधर भन्दै, पञ्चहरुले इन्दिराले लखटेर आएको भन्दै र प्रजातन्त्रवादीहरुले राजासमक्ष समर्पण गर्न गएको भन्दै उनलाई असफल गराई छाडे । अतिवादीहरुले नेपालको संविधान २०१९ को तेश्रो संशोधनमा वर्गीय संगठनको सदस्यको प्रावधान मात्र नराख्दा हुन्छ भन्ने बीपीको विचार कसैले सुन्न चाहेनन् ।
उदाहरण नं. ९ :
२०४२ सालतिर एउटा चुनाव चिन्ह पाए पञ्चायतको संविधानभित्रैबाट पनि मुलधारमा आउन तयार छौं भन्ने नेपाली कांग्रेसको मध्यममार्गी नीतिलाई मुटठीभरका तत्वहरुलाई चुनाव चिन्ह किन दिने भन्दै अस्वीकार गरियो ।
उदारहण नं. १० :
२०४६ सालको आन्दोलनको मागलाई सम्वोधन गर्न राजा वीरेन्द्रले मरिचमान मन्त्रीमण्डल विघटन गरी लोकन्द्रबहादुर चन्दलाई प्रधानमन्त्री नियुक्त गरे विपक्षीसँग वार्ता गरी सहज अवतरण होस भनी । तर चैत्र २४ गतेपछि राजा विरुद्ध सडकमा एककदम अघि बढेर झन अश्लिल नाराहरु लाग्न थाले ।
उदाहरण नंं ११ :
२०४७ सालको संविधान एउटा सम्यक दस्तावेजको रुपमा शक्ति सन्तुलनको अनुपम उदाहरणका रुपमा अस्तित्वमा आएको थियो । परन्तु त्यो संविधान नेपालको अतिवादले रुचाएन र २०६३ सालमा प्रतिस्थापन गरी छाड्यो र शक्ति असन्तुलनको नयाँ दलदलमा मुलुकलाई फसाएर ।
उदाहरण नं. १२ :
२०४८ सालमा गठित मन्त्रीपरिषद र नेपाली कांग्रेसको केन्द्रीय समितितर्फ सक्रिय अतिवादले २०५१ सालको मध्यावधि निर्वाचनमा धकेली छाड्यो । केन्द्रीय सदस्यको मनोनयन र मन्त्रिपरिषद पुनर्गठन त्यही अतिवादका उपज थिए । सम्यकमार्ग पराजित हुन पुग्यो ।
उदारहण नं.१३ :
२०६३ साल बैशाख ८ गतेको राजा ज्ञानेन्द्रको शाही घोषणा मध्यममार्गको अनुपम उदाहरण थियो । तर त्यो मध्यममार्गको वहाँको घोषणापछि आन्दोलन झन उग्र र अराजक हुन थाल्यो । माग माथि मागहरु बढ्न र थपिन थाले र अन्तत्वगत्वा नयाँ अतिवादको उदय भयो ।
उदाहरण नं. १४ :
वर्तमान प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले यस वर्षको शुरुवातमै दल विभाजन र संवैधानिक आयोगमा नियुक्ति सम्वन्धमा दुईवटा अध्यादेशहरु लागु गर्नु भएको थियो । तर दलभित्र विरोध हुँदा ती दुईवटै अध्यादेश फिर्ता गरेर वहाँले आफ्नो दलभित्र मध्यममार्गको अनुशरण गर्न खोज्नु भएको थियो । तर त्यसपछि वहाँलाई अझ बढी लखेट्न शुरु भयो र आज मुलुक यो अवस्थामा आईपुगेको छ ।
निष्कर्षः
उपरोक्त दृष्टान्तहरुबाट के प्रमाणित हुन्छ भने नेपाली समाजिक मनोविज्ञानले मध्यमार्गको अनुशरणलाई पराजित कमजोर र पलायन हुन लागेको अर्थमा बुझ्दछ र त्यही अनुरुप व्यवहार गर्दछ । त्यसैले नेपालका कुनै पनि शासकले मध्यममार्ग अंगीकार गरे भने ती असफल हुन्छन् । तिनको दिन गन्ती शुरु गरे हुन्छ । किनभने मध्यममार्ग अंगीकार गर्ना साथ त्यसलाई ओह्रालो लागेको ठानिन्छ नेपालमा अनि ओह्रालो लागेको मृगलाई नखेट्ने चलन पनि नेपालमा मात्रै छ ।
नेपालबहस संवाददाता
नेपालबहस डटकमको अंग्रेजी संस्करणका साथै अनलाइन टीभी पनि सञ्चालित छ । फेसबुक र ट्वीटरमार्फत पनि हामीसँग जोडिन सकिनेछ । नेपालबहसमा प्रकाशित कुनै सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई [email protected] मा पठाउनु होला । धन्यवाद ।
लेखकबाट थपजब चिनी तीतो हुन्छ: डा. अरुणा उप्रेती
चैत १२, २०८० सोमबार
अर्थतन्त्र दलाल र कमिसनखोरको चंगुलमा, अर्थमन्त्री खर्च गर्ने क्षमताको खोजीमा
चैत ९, २०८० शनिबार
८ सय ७७ प्रहरी काजबाट फिर्ता
चैत १५, २०८० बिहिबार
आईजीपी परिर्वतनको तयारीमा गृहमन्त्री लामिछाने, पुग्ला त चलाउनेको भविष्यवाणी ?
चैत १५, २०८० बिहिबार
सरकारले तोक्यो चैते धानको समर्थन मूल्य
चैत १५, २०८० बिहिबार
‘बिराट गोल्ड कप फुटबल’ काे मुख्य प्रायोजनमा एनआईसी एशिया बैंक
चैत १५, २०८० बिहिबार
स्काउटको जग्गा कब्जामा गृहमन्त्रीको चासो, मन्त्रालयमा आयुक्तसँग छलफल
चैत १५, २०८० बिहिबार
कोशी प्रदेशले आगलागी पीडित सन्थाल समुदायका लागि स्थायी घर निर्माणमा पहल गर्ने
चैत १५, २०८० बिहिबार
सादा पोशाकमा प्रहरी परिचालन नगर्न हेडक्वार्टरको पत्र
चैत १५, २०८० बिहिबार