स्मृतिमा गिरिजाप्रसाद कोइराला, संवाद, सहमति र सहकार्य

७ चैत, काठमाडौं । शान्ति नायक एवम् युगपुरुष गिरिजाप्रसाद कोइरालाको निधन भएको आज ११ वर्ष पुरा भएको छ । २०६६ साल चैत्र ७ गते गिरिजाप्रसादको निधन भएको थियो ।

२०४६ सालपछिको २०६६ सालसम्म सधै राजनीतिको केन्द्रमा रहेका  स्वर्गीय नेता कोइराला बहुदलीय व्यवस्थाको पुर्नस्थापनापछि पाँच पटक नेपालको प्रधानमन्त्री बनेका थिए । २०४८ सालको आम निर्वाचनमा नेपाली कांग्रेसले बहुमत ल्याएपछि पहिलो पटक गिरिजाप्रसाद कोइराला प्रधानमन्त्री बनेका थिए । २०४८ साल जेठ १५ गते पहिलो पटक उनी नेपालको प्रधानमन्त्री बने।

२०५० सालमा कांग्रेसका ३६ जना सांसदले सरकारको कामको विरोधमा मतदान गरेपछि उनले संसद भंग गरेर मध्यावधि निर्वाचनको घोषणा गरे तर २०५१ सालमा भएको मध्यावधिमा कांग्रेस दोस्रो पार्टी बन्यो।  उनी सत्ताबाट बाहिरिए ।

२०५५ साल बैशाख २  गते राप्रपाका नेता सूर्यबहादुर थापाको सरकार हटाएर कोइराला दोस्रो पटक नेपालको प्रधानमन्त्री बने । उनले २०५६ सालमा आम निर्वाचन गराए । उक्त निर्बाचनमा कांग्रेसले बहुमत ल्यायो । २०५७ सालमा आफ्नै पार्टीका असन्तुष्ट पक्षका सांसदहरूकाे अविश्वास प्रस्तावका कारण प्रधानमन्त्री कृष्णप्रसाद भट्टराईको राजीनामा पश्चात गिरिजाप्रसाद तेस्रो पटक प्रधानमन्त्री भए ।

पहिलो पटक माओवादी विद्रोहविरुद्ध नेपाली सेना परिचालन गर्ने असफल प्रयास गरेका थिए । रोल्पाको होलेरीमा तत्कालिन माओवादीले आक्रमण गरेपछि राजा ज्ञानेन्द्रले सेना परिचालन गर्न नमान्दा उनले प्रधानमन्त्री पदबाट राजीनामा दिए । लोकतन्त्र  प्राप्तिपछि उनै कोइरालाले  १० वर्षे सशस्त्र युद्धमा रहेका माओवादीलाई शान्ति प्रक्रियामा ल्याउन भएको १२ बुँद्धे सम्झौता र दोस्रो जनआन्दोलनको नेतृत्व गरे। ०४६ को जनआन्दोलनपछि नेपालमा कम्युनिष्ट बिरोधी भनेर चिनिने गिरिजाप्रसादले २०६२ सालमा कम्युनिष्टसँग हातेमालो गर्दै मुलुकमा लोकतन्त्र स्थापनाको लडाइमा होमिए ।

संवैधानिक राजतन्त्रका पक्षपोषक गिरिजाप्रसाद कोइरालाले नै डेढ सय वर्ष पुरानो राजतन्त्रका विरुद्ध आन्दोलनको अगुवाइ गर्न पुगे ।२०६३ बैशाख ११ को दोस्रो जनआन्दोलनपछि प्रतिनिधिसभाको पुनर्बहाली  भयो । गिरिजाप्रसाद कोइराला २०६३ बैशाख १२ गते पुनः चौथो कार्यकालका लागि नेपालका प्रधानमन्त्री बने ।

नेपाली कांग्रेसका ‘महामानव’ बीपी कोइरालाका कान्छा भाइ गिरिजाप्रसाद कोइरालाको भारतको बिहार राज्यको सहरसा जिल्लाको टेडी भन्ने गाउँमा वि.स. १९८१ असार १८ मा जन्मेका  जन्म भएको थियो । बुवा कृष्णप्रसाद कोइराला र आमा दिव्या कोइराला निर्वासित भएको बेला उनको जन्म भएको हो।

गर्भमा रहेका बेला कोइरालाका माता पिता गिरिजादेवीको मन्दिर जाने गरेको र सन्तान जे जन्मिए पनि गिरिजाप्रसाद वा गिरिजादेवी राख्ने सल्लाहअनुसार उनको नाम गिरिजाप्रसाद राखिएको स्वयं गिरिजाप्रसादले सुनाउने गरेका थिए।  उनका दुई दाजुहरू बीपी कोइराला तथा मातृकाप्रसाद कोइराला नेपालका प्रधानमन्त्री भएका थिए । सन् १९२९ मा परिवारसँगै नेपाल फर्केका गिरिजाप्रसादले सुष्मा कोइरालासित विवाह गरे। कांग्रेस नेतृ सुजाता कोइराला गिरिजाप्रसादकी एकमात्र छोरी हुन ।

२००४ सालमा कोइरालाले पहिलो पटक  विराटनगर जुटमिलमा मजदुरको काम गर्दा नेपाल मजदुर कांग्रेसको स्थापना गरे । राणा विरुद्ध आन्दोलनको विगुल त्यही जुट मिलबाट नेपाली कांग्रेसले फुकेको पाइन्छ  । उनैले नेतृत्व दिएको मजदुर संघ पछि नेपाल ट्रेड यूनियन कांग्रेसको रूपमा चिनिने गरेको छ । २००८ सालमा गिरिजाप्रसाद कोइराला नेपाली कांग्रेस मोरङ सभापति बने र २०१७ सालमा राजा महेन्द्रले सत्ता कब्जा गरी पञ्चायती शासनको स्थापना हुनु पूर्वसम्म मोरङ सभापतिमा रहिरहे । २०१७ सालमा गिरफतारीमा परे।

करिब ६ वर्ष जेल जीवन विताएर रिहाई भएपछि भारतमा निर्वासित भए । मेलमिलापपछि गिरिजाप्रसाद २०३५ सालमा नेपाल फर्किए । गिरिजाप्रसाद २०३१ सालदेखि २०४७ सालसम्म कांग्रेसको महामन्त्री भए । २०५३ सालदेखि २०६६ सम्म लगातार कोइराला पार्टी सभापति भइरहे।

नेपालको इतिहासमा गिरिजा कोइराला निडर र निर्भिक नेताका रुपमा चिनिन्छन् । चट्टानी अडानका नेताको रुपमा समेत उनलाई लिने गरिएको छ। प्रजातन्त्रलाई संस्थागत गर्न र गणतन्त्र स्थापना गर्नु उनको महत्वपूर्ण भूमिका रहेको छ। माओवादीलाई शान्ति प्रक्रियामा ल्याउन उनले पुर्याएको योगदान र राष्ट्रिय राजनीतिमा उनले अपनाएको बाटो संवाद, सहमति र सहकार्यको बाटो नेपाली जनताले सधै सम्झिरहने छन् ।