कम्युनिष्ट नेताले किन लगाउँदैनन् नेपाली पाेशाक ? दौरा–सुरुवालका रोचक–घोचक प्रसङ्ग

९ भदाै, काठमाडाैं । “म कुनै बेला दौरा–सुरुवाल लगाएर आएँ भने आश्चर्य नमान्नु होला…..” सत्तारुढ नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) का अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ ले केही बर्षअघि एउटा भाषणमा यसो भनेका थिए । उनी दौरा–सुरुवाल नलगाउने दुई पूर्वमाओवादी नेता डा. बाबुराम भट्टराई र उनीमात्र हुन् । यी दुईले प्रधानमन्त्री भएका बेला पनि दौरासुरुवाल लगाएनन्, अन्य जातीय पोशाकचाहिँ सबैजसो लगाए ।

डा. बाबुराम भट्टराईले प्रधानमन्त्री भएपछि नेपालमै बनेको भनिएको ‘मुस्ताङ्–म्याक्स्’ गाडी चढ्ने भएपछि लागेको थियो, अब यिनले देशमै बुनेका खाँडीका दौरा–सुरुवाल लगाउने भए । तर उनले गाडीबारे गरेको यो निर्णय यति विवादास्पद र ढोँगी भयो कि पूर्वमाओवादी तथा हाल एमाले नेता रामबहादुर थापा ‘बादल’ ले त भाषणमै भनिदिए, “बाबुरामले स्वदेशमा उत्पादित भनेर त्यो मुस्ताङ गाडी चढेका होइनन्, गोल्छा अर्गनाइजेशनको विज्ञापन गरिदिएका हुन्, त्यसबापत उनले गोल्छा अर्गनाईजेशनबाट पैसै पाउँदा हुन् ।” नेपाली तानमा खाँडीका दौरा–सुरुवाल लगाउने कुरा बाबुरामले अस्वीकार गरिदिए ।

दौरा–सुरुवालमा सामन्तवादको गन्ध र झल्को आयो रे ! यस तर्कले त उनको सुटमा साम्राज्यवादको गन्ध र झल्को आएपनि उनलाई उचित लागेको रहेछ भन्ने अर्थ लाग्छ । बल्लबल्ल उनले पूर्व–पश्चिम मध्यपहाड यात्रा गर्दा पहिलोपटक दौरा–सुरवाल लगाएको देखियो । रामबहादुर थापा ‘बादल’ ले पनि गृहमन्त्री दौरा–सुरुवाल नलगाएको दोष यसै वर्ष सम्पन्न भएको राष्ट्रिय खेलकुद प्रतियोगिताको अवसरमा तोडेका थिए । लाग्थ्यो, अबदेखि यिनले दौरा–सुरुवाल लगाउने नै भएछन् । तर त्यो त खेलकूद परिषदले उद्घाटन समारोहमा लगाउन उपहारमा दिएको हुनाले लगाएको पो रहेछ । अहिले फेरि जस्ताको त्यस्तै ।

उनी काठमाडौँमा छः तले घरका मालिक र सो घरमा धेरैवटा कुकुर पालेर बसेका कम्युनिष्ट नेता हुन् । जनकपुर जाँदा त उनले फाटेको लुँगी बोकेका रहेछन्, पंक्तिकारले सोध्यो, “एउटा लुँगी त्यही पनि फाटेको ? तपाईँसँग नयाँ लुँगी किन्ने पैसा पनि छैन भन्यो भने कसले पत्याउला ?” उनको जवाफ थियो, “के गर्ने हामी सर्वहाराको राजनीति गर्नेले गरिबी प्रदर्शन गर्न जानेनौँ भने बिनसित्तिको विवादमा परिन्छ, झमेलामा फस्नुभन्दा यसै गर्नु वेश !”

पूर्वएमाले नेताहरू मजाले दौरा–सुरुवाल लगाउँछन् । पहिलोपटक प्रधानमन्त्री भएको बेला (०७३) मा के.पी.ओलीले भनेका थिए, “मन्त्री हुनेले दौरा–सुरुवाल कोट लगाउने हो, झम्झम ईष्टकोट होइन । दौरा–सुरुवाल नभए भेडासिंगमा गएर रेडिमेड किनेर लगाउने ।” पार्टीभित्र आफ्नो सँधै आलोचक रहेका कृषिमन्त्री घनश्याम भूसाललाई मन्त्री बन्न बालुवाटार बोलाएर कुरा गरेको बेला मन्त्री भूसालले, “मसँग त दौरा–सुरुवाल नै छैन” भनेको र ओलीले नै “एसो गर्नुस् न, मसँग एकजोर दौरा–सुरुवाल छ नलगाएको । त्यही लगाउनुस्” भनी राष्ट्रिय पोशाक दिएको लगाएर भुसाल यो मन्त्रिपरिषदमा सामेल भएका थिए ।

‘यो झलनाथको बीस हजार रुपैयाँ हालेको सुट छ, हामी उत्तर कोरिया गएर फर्किँदा हङकङमा किनेको……’ २०५० को आसपासमा आफ्नो समुह तत्कालीन एमालेमा बिलय हुनुअघिसम्म स्व. नेता तुलसीलाल अमात्य यसो भन्दै भाषण, अन्तर्वार्ता, अन्तरक्रियाहरू दिनेगर्थे । २५ वर्षअघि २० हजार रुपैयाँ पर्ने सुट भनेको आज करिब २ लाख रुपैयाँ पर्ने बराबर हो । झलनाथ लुगा लगाउँदा चिटिक्क मिलाएर लगाउने कम्युनिष्ट नेता त हुन्, तर तुलसीलालले भनेको कुरा कहाँसम्म सत्य हो, त्यो उनैले जानेका थिए होलान् ।

मयलपोसका ठाउँमा सुट–टाईलाई नेपालको राष्ट्रिय पोसाक बनाउनमा कुनै एउटा धर्म र उसका अनुयायीहरू लागिपरेका छन् किनभने सुटसँगै अनिवार्य रुपमा जस्तो आउने टाई लगाइन्छ नै क्राइस्टलाई शूलीमा टाँगेको सम्झनामा । भलै तराईकेन्द्रित पार्टीका नेतृत्व वर्गले धोती–कुर्ताको पनि पहिचान हुनुपर्छ भनेर वा राई–लिम्बू मगर आदिले गादो र कछाडको वकालत गर्नुमा एउटा मौलिक निर्दोषपना अवश्य छ ।”

पूर्व एमालेको नेतृत्वमा रहेको बेला आजका माले नेता सीपी मैनालीसँग एकपटक जनकपुरधाम जाने संयोग यस पंक्तिकारलाई मिलेथ्यो । उनी काठमाडौँमा छः तले घरका मालिक र सो घरमा धेरैवटा कुकुर पालेर बसेका कम्युनिष्ट नेता हुन् । जनकपुर जाँदा त उनले फाटेको लुँगी बोकेका रहेछन्, पंक्तिकारले सोध्यो, “एउटा लुँगी त्यही पनि फाटेको ? तपाईँसँग नयाँ लुँगी किन्ने पैसा पनि छैन भन्यो भने कसले पत्याउला ?” उनको जवाफ थियो, “के गर्ने हामी सर्वहाराको राजनीति गर्नेले गरिबी प्रदर्शन गर्न जानेनौँ भने बिनसित्तिको विवादमा परिन्छ, झमेलामा फस्नुभन्दा यसै गर्नु वेश !”

कतिपय कम्युनिष्ट नेताहरू दौरा–सुरुवाललाई घृणा र हेयको दृष्टिले हेर्छन् र टाई–सुटको परिधानमा सर्वहाराको नेता हुन रुचाउँछन् । तर पूर्वएमालेका नेकपा नेताहरू दौरा–सुरुवाललाई राष्ट्रिय पोशाक नै मान्छन् । २०६७ साल भदौ ७ गते आजका मधेसी नेताहरूको पनि गहकिलो उपस्थिति रहेको तत्कालीन प्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपालको क्याबिनेटले दौरा–सुरुवाल, कोट, टोपीलाई राष्ट्रिय पोशाक भनेर तोकेको थियो, जसलाई मधेसी नेताहरूले चाईँचुईँ नगरी समर्थन गरेका थिए । त्यसको एक वर्षपछि तिनीहरूलाई कसले उचाल्यो कुन्नि, २०६८ भदौको शुरूमै तत्कालीन संविधानसभा–संसदमा मधेसी नेताहरूले यसको विरोधमा आगो बाले ।

माधव नेपालको क्याबिनेटमा बसिसकेका मधेसीहरूलाई उपेन्द्र यादवको तत्कालीन फोरम (पार्टी) का नेता रेणु यादवले त “त्यो बेला तपाईँहरू के हेरेर चूपचाप बस्नु भयो र यहाँ नाटक देखाउँदै हुनुहुन्छ ? तपाईँहरूका यस्ता निर्लज्ज नाटक हेरिदिने यहाँ कोई दर्शक छैन…..” भनेर झपारेकी थिइन् । अर्का एक मधेसी सभासद्ले, “यह सब वातानुकुलित राजनीति करनेवाले तथाकथित मधेसी नेताओँ ने मधेसी जनताको गुमराह कर रहे हैँ” पनि भने ।

किनभने भारतमा दौरा–सुरुवाल पहिरन गोर्खाल्यान्ड राज्य प्राप्तिको आन्दोलनको प्रतीक भएर दिल्लीको सरकारलाई टाउको दुखाइरहेको छ भने यो टाउको दुखाई नेपालबाट मटियामेट गर्ने सपथग्रहण पनि यी दुईले गरेकै होलान् । लगाउने, खाने र जीवन शैलीका विषयमा पनि कम्युनिष्टहरू बाहिर पाखण्ड र भित्र बिलासिताको भोक बोकेका सबैलाई जित्ने भ्रष्ट आचरण भएका मानिस हुन् ।

भदौ ८ गते बिहिबारको बैठकबाट सभामुख सुवासचन्द्र नेम्वाङ्ले रुलिङ् गरे, “हिमालदेखि मधेससम्म सबै जाति, भाषा, धर्म र संस्कृतिका पोशाक राष्ट्रिय पोशाक भएकोले यसबारे समयमै सम्बोधन गर्न म नेपाल सरकारलाई रूलिङ् गर्दछु ।” यसपछि राष्ट्रवादीहरूमा ठूलो खैलाबैला मच्चियो । ‘सौरभ’ले कान्तिपुर २०६८ असोज १ को अंकमा लेखे, “…..२०६३ को परिवर्तनको पूर्वसन्ध्यामा कान्तिपुर दैनिकमा एक लेखोट छापियो— मयलपोस सुरुवाललाई हुनसम्म होच्याएर सुटको वकालत गर्दै ।

लेखकको पहिचान थियो, दार्जिलिङ्बाट नेपाल छिरेको, तर सनातन धर्म त्यागिसकेको, गीतकार र संगीतकार पनि । यसबाट के बुझिन्छ भने मयलपोसका ठाउँमा सुट–टाईलाई नेपालको राष्ट्रिय पोसाक बनाउनमा कुनै एउटा धर्म र उसका अनुयायीहरू लागिपरेका छन् किनभने सुटसँगै अनिवार्य रुपमा जस्तो आउने टाई लगाइन्छ नै क्राइस्टलाई शूलीमा टाँगेको सम्झनामा । भलै तराईकेन्द्रित पार्टीका नेतृत्व वर्गले धोती–कुर्ताको पनि पहिचान हुनुपर्छ भनेर वा राई–लिम्बू मगर आदिले गादो र कछाडको वकालत गर्नुमा एउटा मौलिक निर्दोषपना अवश्य छ ।”

‘सौरभ’ले कान्तिपुरको सोही लेखमा दौरा–सुरुवाल कति पुरानो हो भन्ने प्रसङ्गमा लेखेका छन्, “……बि.सं. १६८० तिर सिद्धिनरसिंह मल्लले एउटा रेखाचित्रमा तुना बाँधेको पोशाक पहिरेका छन् । अरू अनगिन्ती मल्लकालिन मूर्ति र प्रसंग छोडौँ । सन् १८०८ तिरको चिन्तामणि भट्टराईको लबेदाको प्रसङ्ग पनि छ, यद्यपि उनलाई १५७५ तिरको अर्थात मुकुन्दसेन प्रथमको समकालीन मान्नेहरू पनि छन् ।……हजारौँ वर्ष लगाएर एउटा पूर्ण शास्त्रीय विधान प्राप्त गरिसकेको पोसाकको, अज्ञानीहरूलाई अघि लगाई विरोध गराउनु सुनियोजित र दूरगामी षड्यन्त्रको भाग मात्र हो । जसले आफ्नो व्यक्तिगत शालीनता, गौरवशाली पारिवारिक परम्परा र सुसंस्कृत सामाजिक स्थानमा विश्वास गर्छ, उसले मयलपोस लगाउँछ नै । कसैलाई जंगल फर्किन मन लाग्छ भने उसलाई पनि उत्तिकै छुट छ ।”

पूर्वमाओवादीका नेकपा नेताहरूले सत्तामा बस्दा पनि दौरा–सुरुवाल नलगाएर गाईजात्रे ताल पनि देखाईदिए । एमाओवादीमा प्रधानमन्त्री बाबुरामको नजिक मानिएका मन्त्री रायमाझीले दौरा–सुरुवाल लगाउने भाषण गरेका थिए, कताबाट के खप्की आयो, त्यसपछि उनले दौरा–सुरुवाल लगाउने कुरा त के, त्यसको उच्चारण गर्न पनि छोडिदिए । २०६९ पुसमा चीनका तत्कालीन प्रधानमन्त्री वेन जियाबाओ नेपालको तुफानी यात्रामा आउँदा प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराईको लवाईलाई लिएर चर्को विवाद र गिल्ला भयो ।

भारतीय शासक र गुप्तचर निकायसमक्ष विगतमा अनेक कबुलियतनामा गरेका प्रचण्ड र बाबुरामले दौरा–सुरुवाल नलगाउने कबुलियतनामा पनि गरेका छन् कि भन्ने आम आशंका हुनु स्वाभाविक हो । किनभने भारतमा दौरा–सुरुवाल पहिरन गोर्खाल्यान्ड राज्य प्राप्तिको आन्दोलनको प्रतीक भएर दिल्लीको सरकारलाई टाउको दुखाइरहेको छ भने यो टाउको दुखाई नेपालबाट मटियामेट गर्ने सपथग्रहण पनि यी दुईले गरेकै होलान् । लगाउने, खाने र जीवन शैलीका विषयमा पनि कम्युनिष्टहरू बाहिर पाखण्ड र भित्र बिलासिताको भोक बोकेका सबैलाई जित्ने भ्रष्ट आचरण भएका मानिस हुन् ।