वर्तमान राजनीति र माधव नेपालको रुन्चे हाँसो

‘ओलीदेखि आजित भएपछि…..’ माधवकुमार नेपालको अगुवाईमा नेकपा (एमाले) दोस्रोपटक विभाजित भयो । २०५४ सालमा महाकाली सन्धीको कारणले एमाले फुटेको परिस्थितिबाट यिनीहरूले कुनै शिक्षा लिएनछन् । ओलीका शब्दमा ‘परमादेशबाट बनेको सरकारले अध्यादेश ल्याएपछि’ जनादेशबाट झण्डै दुईतिहाई समर्थन पाएको पार्टी अध्यादेशबाटै फुट्न पुग्यो ।

त्यो अध्यादेशको स्रष्टा ओली स्वयं थिए । ओलीको हतियार नेपालले लिएर प्रधानमन्त्री देउवामार्फत ओलीमाथि नै प्रहार गरे । प्रधानमन्त्री भएको बेलामा ओलीको अहंकार र मैमत्तापन यति बढेको थियो कि उनी किड्नीको उपचारार्थ सिंगापुर जानुभन्दा अघि माओवादी पनि एकीकृत रहेको तत्कालीन सत्तारुढ नेकपाको बैठकमा नेपालले उनलाई ‘स्वास्थ्यलाभको कामना’ गरे । जवाफमा प्रधानमन्त्री ओलीले भने, “चाहिंदैन तपाईंको शुभकामना । तपाईं त मलाई मरोस् भनेर हल्ला पिटाउँदै हिंड्ने मान्छे । के शुभकामना दिनुहुन्छ ? तपाईंको शुभकामनाले केही नाप्दैन….!”

फुटेर बनेको नेपालको गुटले नाम पाएको छ ‘नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (एकीकृत समाजवादी)’ । कत्रो बिडम्बना ! शिर हेरेर नेपालका कम्युनिस्टहरूलाई चिन्न सकिन्न, पुच्छरै हेर्नुपर्छ । केपी र माधवका पार्टीहरू शीर (मूल नाम) मा एउटै छन्, पुच्छर हेरेपछि गोत्र छुट्टिन्छ ।नेपाल नेतृत्वको नेकपा एकीकृत समाजवादी पार्टीमा १ अध्यक्ष, १ वरिष्ठ नेतासहित ७ उपाध्यक्ष, १ महासचिव, २ सचिव गरी १७ पदाधिकारी, ११५ पूर्ण केन्द्रीय सदस्य र ३६ वैकल्पिक केन्द्रीय सदस्य गरी १५१ सदस्यीय केन्द्रीय कमिटी बनेको छ । जिल्ला तह र जनवर्गीय तहमा एमाले कमजोर भएको छ, नेपाल पक्षमा ठूलो समर्थन छ । यो परिदृश्य नै ओलीको मथिङ्गल खलबलिने कारण भएको हो ।

प्रधानमन्त्री नेपालजी हो, कांग्रेसले उहाँलाई नै समर्थन गर्ने भएको छ, तपाईँहरूले पनि त्यसै गर्नु उचित छ । त्यसपछि झलनाथजीको पालो…..।” कोइरालाका कुरा सुनेर झलनाथ जिल्ल पर्दै फर्किएका थिए भने माधव नेपालउपरको पार्टी असहयोग आन्दोलनको कसम पनि त्यसै दिनबाट खाए ।

आफूले लामो जीवन बिताएकी पहिली हुँदाहुँदै बुढेसकालमा दोस्रो बिहे गर्न बेउलो बनेर जग्गेमा बस्नुपर्दा बेउलाको मनस्थिति जस्तो होला, यिनको मनस्थिति पनि त्यस्तै, रुन्चेहाँसो भएको अनुमान गर्नु मानवीय स्वभाव हो । केही पुराना अनुहार बोकेर नयाँ परिस्थितिमा शून्यबाट नयाँ पार्टीको सिर्जना गर्नुपर्ने जुन च्यालेन्ज छ, त्यही अहिले माधव नेपालको ठूलो च्यालेन्ज हो ।

आफ्ना एक हुल निकटस्थहरूले ओलीको बिरुद्धमा ‘प्वाइन्ट अफ नो रिटर्न्’ मा पुर्याएपछि तटस्थ भएर आखिर ओलीसँगै टाँसिन पुगेको जुन अनैतिक आचरण छ, त्यसको मार पनि नेपालमाथि पर्न गयो । तर ओलीको एमालेभित्र अझै पनि एकथरि माधव नेपाल एमालेमा फर्किन्छन् भन्नेमा विश्वास गर्छन् । एमालेभित्र ओलीका समर्थकमात्र छैनन्, हाललाई उनीविरुद्ध आफ्नो आवाज लुकाएर पार्टीमा उपयुक्त मौकाको प्रतीक्षामा धेरै नेता र कार्यकर्ताहरू रहेका छन् । नेपाललाई पनि एमालेका तिनै कार्यकर्तामाथि आशा र आकर्षण देखिन्छ ।

२०६४ को संविधानसभा चुनावमा रौतहट र काठमाडौँ–२ मा दुबैतिर उठेर पराजित भए पनि दिल्ली दाहिना भएकोले नेपाललाई नै प्रधानमन्त्री बनाइदियो । चुनाव हारेपछि पार्टीको महासचिव पदबाट राजीनामा दिएर दुईचार दिन काभ्रेका रिसोर्टमा गएर सुतेका उनी प्रचण्डको आग्रहमा संविधानसभाको सदस्य भए । त्यसका लागि पर्यटनमन्त्रीबाट ७ महिनामै बिदा भएका दीपक अमात्यका पिता एमालेकै सभासद सुशीलचन्द्र अमात्यलाई श्रीलंकाको राजदूत बनाइदिने शर्तमा २०६५ सालमा राजीनामा गराइयो र नेपाल संविधानसभामा पसेर पहिले संवैधानिक समितिको अध्यक्ष र पछि प्रधानमन्त्री भए । आलोचना र आख्यान जेसुकै भएपनि नेता नेपाल नरम, सन्तुलनवादी, लोकतन्त्रप्रति आस्थावान र कम्युनिस्ट पार्टीभित्रका योग्यतम नेतामध्येका एक हुन् ।

त्यसमा एमाले महासचिवका हैसियतले राजतन्त्र हटाउने भन्ने विषयमा भिन्नमत रेकर्ड गराएर आफ्नो आधिकारिक हैसियतसाथ हस्ताक्षर गरेका थिए, “१. राजसंस्था राख्ने वा नराख्ने भन्ने बारेमा संविधानसभाको निर्वाचन सँगसँगै जनमत संग्रह गर्नुपर्छ भन्ने ने.क.पा. (एमाले) को भिन्नमत रहेको छ । २. संविधानसभाको निर्वाचनको निम्ति समानुपातिक प्रणाली नै अपनाउनु सबैभन्दा लोकतान्त्रिक तरिका हुन्छ भन्ने ने.क.पा. (एमाले) को भिन्न मत रहेको छ ।”

प्रचण्डले रुक्माङ्गद कटवाललाई प्रधानसेनापतिबाट हटाउने असफल प्रयासको परिणामबाट राजीनामा दिएपछि यिनीलाई प्रधानमन्त्रीको पद मिलेको थियो । एकाबिहान गिरिजाप्रसाद कोइरालाले महाराजगञ्जमा एमाले अध्यक्ष झलनाथ खनाल र नेपाललाई बोलाएर भने, “यसपालीको प्रधानमन्त्री नेपालजी हो, कांग्रेसले उहाँलाई नै समर्थन गर्ने भएको छ, तपाईँहरूले पनि त्यसै गर्नु उचित छ । त्यसपछि झलनाथजीको पालो…..।” कोइरालाका कुरा सुनेर झलनाथ जिल्ल पर्दै फर्किएका थिए भने माधव नेपालउपरको पार्टी असहयोग आन्दोलनको कसम पनि त्यसै दिनबाट खाए ।

भारतीय समाचार संस्था ‘प्रेस ट्रस्ट अफ इन्डिया’ (पीटीआई) ले यिनी प्रधानमन्त्री भएको बेलामा एउटा समाचार छाप्यो, जसलाई ०६६ बैशाख २९ गतेको कान्तिपुरले ‘नेपाल भारतीय मूलका !’ शीर्षकमा यसरी क्यारी ग¥यो, “……उक्त समाचारलाई भारतीय अन्य समाचारमाध्यमले पनि प्राथमिकता दिएका थिए । इथिनिक इन्डियन माधव नेपाल मे बिकम नेक्स्ट् पीएम् शीर्षक समाचारले उनका पुर्खा भारतबाट नेपाल गएको दाबी ग¥यो, ‘भारतीय जातीय मूलका वरिष्ठ नेता नेपाल नयाँ प्रधानमन्त्री बन्न सक्छन्’ भनी एमाले स्रोतलाई उद्धृत गर्दै त्यसमा भनिएको छ— उनको उम्मेदवारीमा पार्टीभित्र खासै विवाद छैन ।’

पार्टीको महासचिव भएर माधव नेपालले गरेका विरोधाभासपूर्ण राजनीतिक गतिविधि अनगिन्ती छन्– “नेपालका लागि अमेरिकी राजदूत मालिनोभ्स्की एमाले पार्टी कार्यालयमा पुग्दा माक्र्स्, एङ्गेल्स्, लेनिन आदिका ठूला तस्वीरहरू हतारहतार भित्ताबाट हटाउनु, प्रधानमन्त्री हुन राजाकहाँ विन्तीपत्र (‘दावीपत्र’) हाल्नु, राजाका बिरूद्ध पाँच पार्टीहरूको संयुक्त आन्दोलन चलिरहँदा २०६१ जेठ २२ गतेबाट एमालेलाई सडकबाट एकाएक गायब गराउनु, प्रतिगमन आधा सच्चियो भन्दै राजाले गठन गरेको मन्त्रिमण्डलमा आफ्ना मान्छे पठाउनु, आमाको निधनका बेला प्रधानमन्त्री पद पाइने सम्भावना बढिरहेको अवस्थामा पद नउम्काउन काजकिरिया नगर्नु, क्रिश्चियनहरूको एशिया–प्रशान्त क्षेत्रको काठमाडौं सम्मेलनमा होली वाइन पिएर येशु–भक्त भएको सन्देश दिनु, भारतले नेपाली सेनालाई दिने हतियार रोकेकोले चीनबाट ल्याएको कुरालाई भारतको भूमिमा बसेर आफ्नो मुलुकको विरोध गर्नु, भाईहरूलाई इज्जत र आम्दानी हुने लाभका पदमा नियुक्त गर्नु, सत्तामा जानका लागि २०५१ मा अरुण–३ आयोजनमा लगानी रोक्न विश्व बैंकलाई चिठी लेखेर आयोजना नै तुहाउनु, माओवादीले कांग्रेसका कार्यकर्ता मार्दा चुप लाग्नु उल्टै ‘माओवादी र एमालेको जात एउटै हो, गोत्रमात्र फरक हो’ भनी कांग्रेसलाई ललकार्नु आदि प्रसंङ कति छन् कति !

२०५८ जेठ १९ गते दरबार हत्याकाण्ड हुँदा यिनले तत्कालीन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालालाई राजीनामा गरेर सत्ताबाहिर आउन भनेका थिए, तर आफू नयाँ राजा (ज्ञानेन्द्र) लाई राज्यारोहणको बेला हनुमानढोकामा असर्फी राखेर दर्शन गरेको फोटोलाई एमाओवादीले चुनाव हराउने मसाला बनायो । रौतहटमा माओवादीका देवेन्द्र पटेल र काठमाडौँमा आफ्नो उम्मेदवार झक्कुप्रसाद सुवेदीलाई जिताउने आधार माओवादीले बनाउन पायो । तर पानीका फोकाजस्ता प्रोपोगण्डाको के महत्व ! आज कता छन् झक्कु र देवेन्द्र ? यिनले त्यसपछिका चुनावमा अघिल्लोपटक हारेका दुवैतिर जितेर देखाइदिए ।

२०६३ साल कार्तिक २२ गते सात राजनीतिक दल र माओवादीको शीर्ष नेताहरूको बैठकबाट केही निर्णय भए । त्यसमा एमाले महासचिवका हैसियतले राजतन्त्र हटाउने भन्ने विषयमा भिन्नमत रेकर्ड गराएर आफ्नो आधिकारिक हैसियतसाथ हस्ताक्षर गरेका थिए, “१. राजसंस्था राख्ने वा नराख्ने भन्ने बारेमा संविधानसभाको निर्वाचन सँगसँगै जनमत संग्रह गर्नुपर्छ भन्ने ने.क.पा. (एमाले) को भिन्नमत रहेको छ । २. संविधानसभाको निर्वाचनको निम्ति समानुपातिक प्रणाली नै अपनाउनु सबैभन्दा लोकतान्त्रिक तरिका हुन्छ भन्ने ने.क.पा. (एमाले) को भिन्न मत रहेको छ ।”

यिनी प्रधानमन्त्री हुँदा माओवादी लडाकुको समायोजनले एक खुड्किलो गति लियो । लडाकुहरूलाई माओवादीको नियन्त्रणबाट छुटाएर सरकारको मातहतमा ल्याइयो । संविधान दिन त परै जाओस्, मुलुकको प्रधानमन्त्री छान्न पनि नालायक भइसकेको संविधानसभाको अकर्मण्यताको कारण यिनले प्रधानमन्त्रीबाट त्यागपत्र दिएपछि पनि सात महिनासम्म कामचलाउको रुपमा प्रधानमन्त्री भईरहे । नेपालको राजनीतिक इतिहासमा राजीनामा स्वीकृत भएर पनि कामचलाउको रुपमा यति लामो प्रधानमन्त्री भइरहेको ब्यक्ति उनै हुन् ।

झापाका आचार्यकी छोरी गायत्री यिनकी पत्नी हुन्, जो राष्ट्रिय बाणिज्य बैँकमा काम गर्थिन् । छोराछोरीहरूलाई आ–आफ्ना मानो–मेलोमा लगाइसकेका यिनलाई बाँकी जीवन राजनीतिमै बिताउनु छ र बन्नुछ ‘राजनेता’ । नेपाली कांग्रेसतिर झुकाव राख्ने यिनी भारतको एक महत्वपूर्ण मित्रका रुपमा पनि स्थापित छन् ।

२०६१ साल माघ १९ गते राजा ज्ञानेन्द्रले २०१७ साल पुष १ गतेको शैलीमा सत्ता हत्याएपछि माधव नेपाल पक्राउमा परे । उनलाई कसैसँग पनि भेटघाट गर्न नदिने किसिमले ककनीस्थित सशस्त्र प्रहरीको तालिम केन्द्रमा बन्दी बनाएर राखियो । संविधानसभाको निर्वाचनपछि उनलाई राष्ट्रपति हुने अफर आयो, तर माओवादीका देव गुरूङ्जस्ता नेताहरूले उहाँ ‘समावेशी खालको हुनु भएन’ भन्ने विरोध गर्दै ‘समावेशिता’ का नाममा जनजाति अनुहार खोज्यो, उनको उम्मेदवारी टुङ्गियो । डा. रामवरण यादवले राष्ट्रपति पद पाउँदा माओवादीका रिसले, उनले टोलमा मिठाइ नै बाँडे । पार्टीमा सबैभन्दा कन्जुस भएर पनि चिनिएका नेपालले यादव राष्ट्रपति बनेकोमा होइन, माओवादी पराजित भएकोमा यसरी खुशी मनाए ।

यिनको निजी जिन्दगी सात्विक र सादगीपूर्ण छ । धूमपान, मद्यपान आदि केहीको पनि अमल यिनमा छैन । २०२६ सालमा यिनी कम्युनिष्ट पार्टीमा प्रवेश गरेका हुन्, जुन बेला उनी ‘सुबोध’, ‘सुनील’, ‘रन्जन’, ‘बिबेक’ आदि उपनामबाट यिनी सार्वजनिक जीवनमा चिनिने गर्थे । बि.कम. पढेका यिनी नेपाल बैंकमा खजाञ्ची पदमा काम गर्थे । २०३२ सालमा विराटनगरमा भएको सम्मेलनमा उनी अखिल नेपाल कम्युनिष्ट क्रान्तिकारी समन्वय कमिटी (माक्र्सवादी–लेनिनवादी) को ब्युरो सदस्य निर्वाचित भए र २०३५ सालमा ‘नेकपा (माले) गठन हुँदा पोलिटब्युरो सदस्य भए ।

आफ्ना पिता पं. मंगलकुमार उपाध्यायको ९९ वर्ष उमेरमा निधनमा जेठोछोरा माधव भक्कानिए । पिताबाट उनी र छोराछोरी सबै गौरवान्वित थिए । मृदुभाषी, सात्विक, आध्यात्मवादी पिताका छोराले बाबुको काज किरिया गरेनन् । आमाको निधन हुँदा पनि यिनले काज किरिया नगरेर चर्चा र विवादका लहर फैलाएकै हुन् ।

२०१० साल फागुनमा गौर (रौतहट) मा पिता मंगलप्रसाद तथा आमा दुर्गादेवीका जेठा छोराको रुपमा जन्मेका नेपाल २०५१ सालको नौमहिने एमाले सरकारमा उपप्रधानमन्त्री, परराष्ट्र र रक्षामन्त्री भए । झापाका आचार्यकी छोरी गायत्री यिनकी पत्नी हुन्, जो राष्ट्रिय बाणिज्य बैँकमा काम गर्थिन् । छोराछोरीहरूलाई आ–आफ्ना मानो–मेलोमा लगाइसकेका यिनलाई बाँकी जीवन राजनीतिमै बिताउनु छ र बन्नुछ ‘राजनेता’ । नेपाली कांग्रेसतिर झुकाव राख्ने यिनी भारतको एक महत्वपूर्ण मित्रका रुपमा पनि स्थापित छन् ।