भरोसायोग्य व्यक्तिले स्याङ्जा कांग्रेसको नेतृत्व गरेको देख्न चाहन्छु:- भोजराज अर्याल, नेता, नेपाली कांग्रेस, स्याङजा

नेपाली कांग्रेस स्याङ्जाका धरोहर, निष्ठा र ईमानका प्रतिमुर्ति, जुझारु नेता भोजराज अर्याल यतिबेला १४ औं महाधिवेशनमा सक्रिय छन् । स्याङ्जा कांग्रेसका संस्थापन ईतरको प्रमुख नेताका रुपमा स्थापित उनी खारिएका नेता हुन् । वरिष्ठ नेता रामचन्द्र पौडेल, महामन्त्री डा. शशांक कोइराला र डा. शेखर कोइरालासँग निकट रहेर राजनीति गरिरहेका नेता अर्यालको स्याङ्जा कांग्रेसमा राम्रो पकड कायम छ ।

पार्टी जीवनमा महाधिवेशनको ज्यादै ठूलो महत्व रहन्छ । कुनै पनि राजनीतिक दलले आफ्नो ऐतिहासिक कार्यभारको समीक्षा, आत्मालोचना, वर्तमान जीवनको सजीव चित्र र भविष्य जीवनको सुस्पष्ट चित्र कोर्ने साधनका रूपमा महाधिवेशनलाई लिएको हुन्छ । महाधिवेशन पार्टीको विद्यमान विचार, विमर्श तथा भावी नीतिको गहन छलफल गर्ने वैचारिक बहसको थलो हो ।

आम जनताका राष्ट्रिय जीवनमा परेका सकारात्मक, नकारात्मक भावको समीक्षा गर्ने थलो पनि हो– महाधिवेशन । यही थलोबाट पार्टी जीवनलाई पुनर्ताजगी गरी जनउपयोगी र सान्दर्भिक बनाउने विचारको अनुमोदन र सोही अनुरूपले नेतृत्व चयन गरिने परिपाटीको विकासका लागि महाधिवेशन महत्वपूर्ण थलो हो ।

प्रजातान्त्रिक राज्य व्यवस्थामा मूलनीतिहरू प्रायः स्थिर प्रकृतिका रहने शास्त्रीय दृष्टिकोणवादीहरूले महाधिवेशनमा केवल नेतृत्व चयनलाई मात्र प्राथमिकता दिने गर्छन् । यसै क्रममा स्याङ्जामा वडा र गाउँ नगर समितिको अधिवेशन सम्पन्न भई प्रदेश, क्षेत्र र जिल्लाको महाधिवेशन दशैंपछि गर्ने भनिएको छ । कांग्रेसको १४ औँ महाधिवेशनमा अब के हुन्छ भन्ने विषयमा कांग्रेस महासमिति सदस्य एवं वालिङ नगरपालिकाका पूर्व मेयर भोजराज अर्यालसँग संवाद गरेका छौँ । प्रस्तुत छ अर्यालसँगको संवादको सम्पादित अंश :-

१. धेरै समयदेखि कांग्रेस राजनीतिमा निस्क्रिय झै देखिनु हुन्छ । राष्ट्रिय राजनीतिमा अहिले देखिएको परिवेशलाई कसरी मुल्यांकन गर्नु भएको छ ?

मेरो आफ्नो स्वास्थ्य अवस्था त ठिकै छ तर एउटा सामाजिक प्राणी भएको नाताले देशमा घटिरहेका घट्नाक्रमहरुले समाज र आम नागरिकमा के कस्तो प्रभाव परिरहेको छ त्यो कुराले पनि महत्व राख्दो रहेछ । धेरै लामो संघर्ष र हजारौं नागरिकहरुको बलिदानपछि प्राप्त प्रजातन्त्र, लोकतन्त्र, गणतन्त्र, संघीयता जनताका प्रतिनिधिहरुले बनाएको संविधान प्राप्त गर्न हामीले खर्चिएको सातदशक भन्दा लामो समयपछि प्राप्त भएका यी उपलब्धिहरुको माध्यमबाट देशको समृद्धि र जनतामा खुशीयाली प्राप्त हुनुपर्ने हो । सबै जातजाती, धर्म सम्प्रदाय, क्षेत्र र वर्गलाई राज्यको मुलप्रवाहमा समाहित गरी देश अगाडि बढ्ला ।

अब उप्रान्त नेपाली जनता आफ्नो भाग्यको निर्माण आफ्ना प्रतिनिधिहरुको माध्यमबाट हुनेछ भनेर नयाँ सुनौलो भविष्यको आगमनको प्रतिक्षामा थिए । नयाँ संविधान निर्माणपछि संघीय गणतन्त्रात्मक पद्धतिमार्फत भएको निर्वाचनबाट दुई तिहाई जनमतसहित निर्माण भएको सरकार, जुन धेरै लामो राजनीतिक अस्थिरतापछि सुविधाजनक बहुमतको सरकारले देशको कायापलट गर्नेछ भन्ने कल्पनाका साथ नेकपा पार्टीलाई विश्वास गरेर लगभग दुई तिहाई जनमतका साथ जनताले सत्ता हस्तान्तरण गरेका थिए ।

देशको भुराजनीतिक बनोटलाई मध्यनजर गर्दै सन्तुलित कुटनीतिका माध्यमद्वारा दुबै विशाल छिमेकीहरु र सबै अन्तर्राष्ट्रिय शक्तिहरुलाई विश्वसमा लिएर नेपालको चौतर्फी खाका कोर्दै नेपाली जनताको आवश्यकतालाई मुख्य आधार मानी देश विकासको प्रक्रियाहरु अगाडि बढ्नेछन्, नेपाली जनताले अब विदेशमा गएर रगत पसिना बगाउनुपर्ने छैन, आत्मसम्मानका साथ स्वदेशमै रोजगारी प्राप्त हुनेछन् भन्ने उत्कण्ठ अभिलाषाका साथ नेकपालाई जिताएका थिए ।

म परिवर्तन आफैबाट शुरु गर्नुपर्छ भन्ने विचार राख्ने मानिस हुँ । अरुले परिवर्तनका लागि काम गरोस र त्यसको रापताप आफुसँग आईपुगोस भन्ने मेरो मान्यता होइन । मैले विचारले भर्भराउँदो, उमेरले कल्कलाउदो, परिवर्तनको विशाल भारी बोकेको सिर्जनशील युवालाई पार्टीको जिम्मेवारीकोे भारी बिसाउन पाए आनन्दको अनुभुित गर्ने थिए ।

नेपाली जनताको दुर्भाग्य नै भन्नुपर्छ २०१५ सालपछि दुइतिहाई बहुमतका साथ अत्यन्त सहज परिस्थितिमा बनेको नेकपाको सरकार आपसी खिचातानी, सर्वसत्तावादी चरित्र प्रदर्शन गर्दै इतिहासमै नभएका ठूला ठूला भष्ट्राचारका काण्डहरु एकपछि अर्को गर्दै मुलुकलाई अझ दुर्गतितिर लैजाने गरी लामो संघर्षपछि प्राप्त भएको लोकतान्त्रिक पद्धतिलाई आधात पर्ने गरी संविधानलाई नै समाप्त पार्ने कार्यहरु भए ।

जसका कारण मुलुक फेरी दुर्घटनामा जाने जुन अवस्था सिर्जना भयो र संविधानकै माध्यमबाट सत्ताच्यूत गरि नेपाली कांग्रेसको नेतृत्वमा नयाँ सरकार गठन भएको छ । तर नेपाली कांग्रेसले जुन खालको नेतृत्व प्रदान गर्नुपर्ने थियो, त्यस अनुकुलको व्यवहार नेतृत्वबाट भएको देखिदैन । देश अहिले अत्यन्त ठूलो महामारीबाट आक्रान्त भईरहको अवस्था छ । हजारौं नागरिकहरु महामारीको कारणबाट मृत्युवरण गर्न बाध्य भएका छन् । यी सबै कारणहरुले गर्दा आफ्नो व्यक्तिगत स्वास्थ्यले खासै महत्व राख्दो रहेनछ ।

२. तपाई अहिले नेपाली कांग्रेसको महासमिति सदस्य समेत हुनुहुन्छ । आसन्न १४ औं महाधिवेशनमा आफ्नो र टीमको तयारी कस्तो छ ? आफ्नो उम्मेदवारीलाई कसरी स्थापित गर्नुहुन्छ ?

म विगत ३० वर्षदेखि अर्थात २०४८ सालमा भएको ८ औं महाधिवेशनबाट लगातार महाधिवेशन प्रनिनिधि, महासमिति सदस्य रहदै आएको छु । महाधिवेशन प्रतिनिधिको मुख्य भूमिका महाधिवेशन सकिएपछि पुरा हुन्छ । महासमिति सदस्य भनेको अर्को महाधिवेशन नभएसम्म पार्टीको जीवनमा आईपर्ने सबै खाले विधिसम्मत जिम्मेवारीहरु पुरा गर्नुपर्ने हुन्छ । नेपाली कांग्रेसको विधानले कम्तिमा वर्षको एकपटक महासमिति बैठक बोलाउनुपर्ने व्यवस्था गरेको छ ।

विगतमा आदरणीय नेताहरु कृष्णप्रसाद भट्राई, गिरिजाप्रसाद कोइरालाहरुको कार्यकालदेखि नै एक अधिवेशनको समयअवधिको बीचमा महासमिति बैठक एकपटक मात्र बोलाउने परम्परा जस्तै बनेको छ । त्यस हिसाबले ६ वटा महाधिवेशन र ६ वटै महासमिति बैठकहरुमा सहभागिता जनाउने अवसर मैले प्राप्त गरे । ती महाधिवेशन र महासमिति बैठकहरुमा आफ्नो बुद्धि विवेकले देखेका विषयहरुको उठान गरियो । ती विषयहरुमा म र म जस्तै देशभरिका नेता कार्यकर्ता साथीहरुले उठाएका गम्भिर विषयहरु पार्टीले ग्रहण गर्यो गरेन त्यो यहाँ विवेचनाको विषय भएन । अब पार्टीको १४ औं महाधिवेशनमा मेरो सहभागिताको विषय उपयोगिताको आधारमा निर्णय लिनुपर्छ भन्ने मेरो मान्यता छ ।

नेतृत्वमा पुगेको मानिसले नै गुटबन्दी, तेरोमेरो, यो फलाना गुटको, त्यो ढिस्कानो गुटको भनेर छुट्याउन थालेपछि त्यसै आधारमा आफ्नो अनुकुलका पार्टीको मुल्यमान्यताको ख्यालै नगरी आफ्ना अन्ध समर्थकहरुलाई अध्यारो कोठामा बसेर सदस्यता बाड्ने, आफ्ना सिमित मानिसहरुको भेला बसेर त्यसलाई अनुमोदन गर्ने परिपाटीले नेपाली कांग्रेसलाई अगाडि बढाउन सक्दैन ।

मैले नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनमा करिब ५० वर्ष खर्चेको छु । म परिवर्तन आफैबाट शुरु गर्नुपर्छ भन्ने विचार राख्ने मानिस हुँ । अरुले परिवर्तनका लागि काम गरोस र त्यसको रापताप आफुसँग आईपुगोस भन्ने मेरो मान्यता होइन । मैले विचारले भर्भराउँदो, उमेरले कल्कलाउदो, परिवर्तनको विशाल भारी बोकेको सिर्जनशील युवालाई पार्टीको जिम्मेवारीकोे भारी बिसाउन पाए आनन्दको अनुभुित गर्ने थिए ।

६ पटक महासमिति सदस्य हुँदा मेरो औचित्य त्यो भन्दा माथि उठ्न सकेन । अन्य केही साथीहरु जब की पार्टीमा क्रियाशील भएको पाँच सात वर्षभित्रको अवधिमै महत्वपूर्ण जिम्मेवारी प्राप्त गरेको देख्दा मैले म आफैतिर फर्केर हेर्दा त्यो भन्दा माथिल्लो खुड्किलो उक्लिने बुद्धि विवेक र क्षमताको अभाव ममा भएकोले होला भन्ने महशुस गरेको छु ।

अब मेरो एउटा मात्रै चिन्ता छ, मैले १३ वर्षको उमेरदेखि ६५/६६ वर्षको उमेरसम्म मेरो सारा जीवन, रगत पसिना लगानी गरेको पार्टी आगामी दिनहरुमा २१ औं शताब्दीको चुनौतीहरुलाई सामना गर्दै आम नेपाली नागरिकहरुको प्रथम रोजाईको पार्टी बन्न सकोस् । राष्ट्र, राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र, समाजवादको आदर्शलाई पूर्णरुपमा व्यवहारमा लागु गर्न सकोस । यसका संस्थापक नेता बीपी कोइरालाले १५ वर्ष भित्रमा सम्पूर्ण नेपाली नागरिकहरुलाई आफ्नो आर्थिक हैसियतमा लैजाने जुन सपना देखेका थिए त्यसलाई कार्यान्वयनमा लैजाने एउटा माध्यम बनोस् ।

त्यसप्रकारको भरोसायोग्य व्यक्तिले स्याङ्जा कांग्रेसको नेतृत्व गरेको देख्न चाहन्छु । महाधिवेशनको समय भनेको नयाँ नयाँ विचारहरु, कार्यक्रमहरु, समाज रुपान्तरणका महत्वपूर्ण एजेण्डाहरु प्रस्तुत गर्ने, ती विचारहरु कार्यकर्ताहरुबाट अनुमोदन गराउने र उक्त अनुमोदित विचारले नेतृत्व गर्ने प्रजातान्त्रिक प्रक्रिया अन्तर्गत पर्दछ । अहिले नेपाली कांग्रेसमा गुटबन्दीको आधारमा नेतृत्व प्राप्त गर्ने होड चलेको छ । यसले पार्टीलाई नकारात्मक बाटोतर्फ लैजान्छ ।

पार्टीका बैठक, सभा सम्मेलनहरुको बारेमा या त सुचना नै दिइदैन, दिईहालियो भनेपनि भरसक अनुपस्थित रहोस् भन्ने उद्देश्यले समय घर्केसी हिनताबोध हुनेगरी सुचना सम्प्रेषण गरिन्छ । त्यसैले माथि उल्लेख गरेका विषयहरुमा पार्टी फोरम भित्र आफ्ना विचार राख्ने, असमति जनाउने अवसरहरु प्राप्त हुन छोड्यो । अहिले तपाईसँग यी विचारहरु राख्दा पनि मैले केही असहज महसुस गरिरहेको छु ।

नेतृत्वमा पुगेको मानिसले नै गुटबन्दी, तेरोमेरो, यो फलाना गुटको, त्यो ढिस्कानो गुटको भनेर छुट्याउन थालेपछि त्यसै आधारमा आफ्नो अनुकुलका पार्टीको मुल्यमान्यताको ख्यालै नगरी आफ्ना अन्ध समर्थकहरुलाई अध्यारो कोठामा बसेर सदस्यता बाड्ने, आफ्ना सीमित मानिसहरुको भेला बसेर त्यसलाई अनुमोदन गर्ने परिपाटीले नेपाली कांग्रेसलाई अगाडि बढाउन सक्दैन ।

यी सबै परिस्थितिहरुको मुल्याङ्कन गरेर पार्टीलाई कसरी बचाउने भन्ने बारेमा जिम्मेवार साथीहरुको बीचमा सहमति हुन सक्यो भने मात्र नेपाली कांग्रेस पार्टीले आफ्नो गौरव कायम राख्न सक्ला अन्यथा हामीजस्ता केही मानिसहरुको सहभागीताले मात्र कांग्रेसलाई बचाउन सक्दैन । त्यसैकारणले मैले मेरो उपस्थिति उपयोगिताको आधारमा हुनेछ भनेर भनेको हुँ ।

३. लामो समयदेखि निरन्तर रुपमा पार्टीमा क्रियाशील भोजराज अर्यालले बोल्नुपर्ने बेलामा बोलेनन्, कार्यकाल सकिएको केन्द्रिय समितिले भटाभट नियुक्तिहरु ग¥यो, त्यसमा दह्रो गरि बोलेनन् । जिल्लाको हकमा पनि नेतृत्वले आफ्नो हिसाबले पेलेर नियुक्ति दिने, मनोनयन गर्ने कुराहरु भए, त्यो बेला पनि बोलेनन् भन्ने कुरा सुनिन्छ । तपाई पार्टीमा किन मौन बस्नुभयो ?

कतिपय पार्टीका आन्तरिक विषयहरुमा सार्वजनिक रुपमा बोल्नुलाई त्यति उपयुक्त मानिदैन । राजनीतिक पार्टीका आन्तरिक विषयहरु आन्तरिक सभा सम्मेलन, बैठक आदिमा उठान गर्ने परिपाटीहरु हुन्छन् । तर वर्तमान अवस्थामा नेपाली कांग्रेस भित्र केन्द्रमा बहुमतको आधारमा पेलेर जाने परिपाटी लगभग संस्थागत भईसकेको छ ।

अन्य तहहरुमा पनि जहाँ जसको नेतृत्व छ, उसैले आफ्नो अनुकुलका मानिसहरुलाई मात्र सहभागी गराएर आफ्ना अनुकुलका निर्णयहरु गराउने परिपाटी चलेको छ । लामो समय मुलकमा प्रजातन्त्र, लोकतन्त्र, गणतन्त्र संघीयताका लागि काम गरेको अनुभवको आधारमा पार्टीमा तपाईले उल्लेख गरेका विषयहरुमा सार्वजनिक रुपमा नबोल्ने गरेको कुरा सत्य हो ।

तर पार्टीको विचार, सिद्धान्त, आचारसंहिताको ख्यालै नगरी क्रियाशील सदस्यता नै नभएका मानिसहरुलाई केन्द्रीय विभागको सदस्य मनोनयन गरेका नियुक्ति पत्रहरु प्रशस्तै देखिन्छन् । बडा विडम्बना छ स्याङ्जा जिल्लामा । हिजोको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनमा प्रशस्तै साथीहरुले योगदान गर्नुभएको छ । ती साथीहरु मध्ये जसले वर्तमान संस्थापनले गरेका सबै कार्यहरुसँग अन्धभक्त भएर समर्थन गर्नुहुन्न, ती साथीहरुलाई जतिसुकै योग्य भएपनि ती विभागहरुमा वहाँहरुले नियुक्ती पाउनुभएको छैन ।

तर दुर्भाग्य नै भन्नुपर्छ, पार्टीका स्थानीय तहदेखि जिल्ला, केन्द्रमा कुनै पनि फोरमहरुमा हामीलाई सहभागी गराईदैन । पार्टीका बैठक, सभा सम्मेलनहरुको बारेमा या त सुचना नै दिइदैन, दिईहालियो भनेपनि भरसक अनुपस्थित रहोस् भन्ने उद्देश्यले समय घर्केसी हिनताबोध हुनेगरी सुचना सम्प्रेषण गरिन्छ । त्यसैले माथि उल्लेख गरेका विषयहरुमा पार्टी फोरम भित्र आफ्ना विचार राख्ने, असमति जनाउने अवसरहरु प्राप्त हुन छोड्यो । अहिले तपाईसँग यी विचारहरु राख्दा पनि मैले केही असहज महसुस गरिरहेको छु ।

अहिलको युगमा सार्वजनिक जीवन बिताईरहेका व्यक्तिको जीवन त सार्वजनिक सरोकारको विषय बन्छ भने नेपाली कांग्रेस जस्तो ऐतिहासिक पृष्ठभूमि भएको मुलुककै जेठो र ठूलो राजनीतिक पार्टीको बारेमा मैले कुरा लुकाउँदैमा कसैले थाहा नै पाउदैन भन्ने पनि होइन । त्यसैले तपाईले कुरा उठाईहाल्नु भयो । मैले देखेका र अनुभव गरेका पार्टीभित्र भए गरेका केही विषयहरुको उठान गर्न चाहन्छु । नेपाली कांग्रेसको विधानले २८ वटा विभागको व्यवस्था गरेको छ । हाल ४२ वटा विभागहरु गठन गरी ती विभागहरुमा आफु अनुकुलका मानिसहरुलाई मनोनयन गर्ने गरेको दिनानुदिन सामाजिक संजालहरुमा नियुक्ति पत्रसहितका बधाई र शुभकामना सन्देशहरु पठाएको देखिन्छन् ।

लोकतन्त्रमा बढीभन्दा बढी नागरिकहरुको सहभागीताले पार्टीलाई बलियो बनाउने कुरा सत्य हो । तर पार्टीको विचार, सिद्धान्त, आचारसंहिताको ख्यालै नगरी क्रियाशील सदस्यता नै नभएका मानिसहरुलाई केन्द्रीय विभागको सदस्य मनोनयन गरेका नियुक्ति पत्रहरु प्रशस्तै देखिन्छन् । बडा विडम्बना छ स्याङ्जा जिल्लामा । हिजोको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनमा प्रशस्तै साथीहरुले योगदान गर्नुभएको छ । ती साथीहरु मध्ये जसले वर्तमान संस्थापनले गरेका सबै कार्यहरुसँग अन्धभक्त भएर समर्थन गर्नुहुन्न, ती साथीहरुलाई जतिसुकै योग्य भएपनि ती विभागहरुमा वहाँहरुले नियुक्ती पाउनुभएको छैन ।

गत निर्वाचनमा टिकट वितरण गर्दा राम्रो होइन हाम्राको खोजी गरियो । पार्टीमा योगदान पु¥याएका होइन धनवाद, डनवाद, नातावाद, कृपावाद, प्रेमवाद (नेताका गल्डफ्रेण्ड, व्वायफ्रेण्ड) जग्गा दलाल, तस्कर, ठेकेदारहरु र पहुँच भएका मानिसहरुको घरमा काम गर्ने भान्सेसम्मले टिकट पाए । त्यस्तो असहज परिस्थितिको मूल्याङ्कन नै नगरी निर्वाचनमा होमिएको पार्टीलाई सकारात्मक परिणाम कसरी प्राप्त हुन सक्छ ?

मानौं, अहिले नियुक्ति पाउने भनेको पार्टी सदस्यता र योगदानको मापदण्ड होइन अहिलेको संस्थापनको अन्धभक्ति नै मुख्य योग्यता हो । ५० वर्षको राजनीतिक जीवनमा मैले चिन्दै नचिनेका व्यक्ति स्याङ्जाको प्रतिनिधित्व गरेर केन्द्रीय समितिमा मनोनित भएका छन् । जिल्ला र स्थानीय तहको त के कुरा गरौं ।

जिल्ला कार्यसमिति त्यो पनि तदर्थवादको आधारमा कसैको आर्शीवादबाट बनेको नेतृत्वले विभिन्न हैसियतका संगठन निर्माण गरेर त्यसमा आफ्ना अनुकुलका मानिसहरु भर्ती गर्ने भजनमण्डली तयार गर्ने कार्य भईरहेका छन् । मैले अगाडी नै भनिसके, पार्टीका फोरमहरुमा उपस्थित भएर यी कुराहरु विधानअनुसार भएनन भनेर सच्चाउन लगाउने अवसर नै प्राप्त हुन छोड्यो ।

४. तर गत संसदीय निर्वाचनमा तपाईलाई पार्टी विधान भन्दा बाहिर गएर बोलेको आरोप लाग्यो, वास्तविकता के हो ?

गत संसदीय निर्वाचनको समयमा वास्तवमा म प्रदेशसभाको निर्वाचन लड्ने मानसिकतामा थिइन । जिल्लाको नेतृत्व गर्दै जिम्मेवार तहमा पुगेका व्यक्तिकै आग्रहमा आपसमा बसेर सरसल्लाह गर्दा दुई कम्युनिष्ट पार्टीहरुको बीचको एकता र नेपाली कांग्रेसको नेतृत्वमा ६४ सदस्यीय मन्त्रीमण्डल र त्यसले जनतामा पारेको नकारात्मक असर, न्यायिक क्षेत्रमा पहिलो पटक महिलाको नेतृत्व गर्दै प्रधानन्यायाधीश बनेकी, न्यायालयमा भएका विकृित विसंगतिहरुलाई सुधार गर्ने क्षमता राख्ने तत्कालीन प्रधानन्यायाधीश सुशिला कार्कीलाई लगाईएको महाभियोग, प्रहरी महानिरीक्षक नियुक्ती प्रकरण, राजदुत नियुक्तीका कारण आम नागरिकमा पर्न गएको नकारात्मक प्रभाव, जिल्लाको क्षेत्र निर्धारण गर्ने क्रममा तत्कालिन २ नम्बरको केही भाग र समग्र ३ नं. क्षेत्र मिलेर अहिलेको २ नं. क्षेत्र बनेको र त्यसका मतदाताहरुको कम्बिनेशन लगायतका विषयहरु र नेपाली कांग्रेसमा स्थायी रुपमा जीवन्त राखिएका गुटगत समूहहरु, स्याङ्जाको राजनीतिक पृष्ठभूमि, संविधानले निदृष्ट गरेको समावेशी समानुपातिक सन्तुलन तथा युवा, वयस्क लगायतका सम्पूर्ण कार्यकर्ताहरुको भावनालाई समेटेर निर्वाचनमा गयो भने मात्र नेपाली कांग्रेसले आफ्नो वर्चश्व कायम राख्न सक्छ भन्ने थियो ।

मैले गुटगत भावनाबाट प्रेरित भएर निर्वाचनमा गइयो भने सकारात्मक परिणाम नआउन सक्छ भन्ने सुझाव पनि दिएको थिए । तपाई प्रदेशसभा सदस्यमा निर्वाचनमा लडेर मलाई संसदीय निर्वाचनमा एकपटकलाई सहयोग गर्नुहोस् , मिलेर जाउँर्, पार्टीमा योगदान गरेका महिला, युवा तरुणहरु सबै जातजाति सम्प्रदायलाई समेटेर जाने हो भने सहमतिको आधारमा प्रदेशसभामा चुनाव लड्ने सहमति भएको थियो । पछि टिकट वितरण गर्दा विभिन्न प्रलोभन र प्रभावमा परेर त्यो सहमतिलाई उल्लंघन गरियो ।

वास्तवमा मैले टिकट नपाउनु कुनै ठूलो विषय थिएन, म भन्दा केही सिनियर र पार्टीमा निरन्तर खटिरहेका स्याङ्जा कांग्रेसको इतिहास बनेका महानुभावहरुलाई समावेश गरेर गएको भए आम नागरिकमा पनि त्यसको सकारात्मक प्रभाव पर्न जाने थियो । अहिलेको युगमा म नबोल्दैमा कांग्रेस भित्रका विकृति विसंगतिहरु सार्वजनिक नहुने होइन र हरेक पार्टीका आन्तरिक गतिविधिहरुको बारेमा बाहिरबाट अध्ययन भईरहेको हुन्छ । इतिहासको कालखण्डमा कांग्रेस कहिल्यै दोस्रो शक्ति बनेन ।

पंचायतकालमा बीपी कोइराला के बोल्छन, के गर्छन, उनका कार्यक्रमहरु हेरेर पंचायतले आफ्नो रणनीति बनाउँथे । प्रजातन्त्र पुर्वोत्तर कालमा पनि कांग्रेस के बोल्छ, के गर्छ, त्यो देशको राष्ट्रिय मुद्दा बन्थ्यो । कांग्रेसले अन्य राजनीतिक पार्टीहरुको घरझगडा मिलाईदिन्थ्यो, टुक्रा टुक्रा भएर छरिएर रहेका कम्युनिष्टहरुलाई एउटा समूह बनेर आउ भन्थ्यो कांग्रेसले । अहिले कांग्रेसको सभापति प्रधानमन्त्री नै बन्नुभएको छ । तर आम जनता र बौद्धिक वर्गले वहाँको बोली व्यवहारलाई पहिला जस्तो ओझिलो रुपमा ग्रहण गर्दैनन् । अरुलाई साहारा दिने कांग्रेस अहिले अरुको घरझगडाको फाइदा उठाएर सत्तारोहण हुन पुगेको छ ।

यी घटनाहरु कांग्रेसमा आफ्नै कारणले भएका हुन् । देशभरी गत निर्वाचनमा टिकट वितरण गर्दा राम्रो होइन हाम्राको खोजी गरियो । पार्टीमा योगदान पु¥याएका होइन धनवाद, डनवाद, नातावाद, कृपावाद, प्रेमवाद (नेताका गल्डफ्रेण्ड, व्वायफ्रेण्ड) जग्गा दलाल, तस्कर, ठेकेदारहरु र पहुँच भएका मानिसहरुको घरमा काम गर्ने भान्सेसम्मले टिकट पाए । त्यस्तो असहज परिस्थितिको मूल्याङ्कन नै नगरी निर्वाचनमा होमिएको पार्टीलाई सकारात्मक परिणाम कसरी प्राप्त हुन सक्छ ? इतिहास मै नेपाली कांग्रेसले शर्मनाक पराजय व्यहोर्न पुग्यो ।

तर त्यसको अध्ययन अनुसन्धान र जिम्मेवारी लिन नेपाली कांग्रेसको वर्तमान नेतृत्व तयार भएन र गाउँ नगर, क्षेत्र र जिल्ला तहमा रहेका वर्तमान नेतृत्वका क्रियाकलापप्रति केही असन्तुष्टि जनाएका कार्यकर्ताहरुको टाउकोमा पराजयको जिम्मेवारी थोपरेर पराजयको लाज ढाक्ने प्रयास जिम्मेवार तहमा बस्ने मानिसहरुले गरे । त्यही मेसोमा स्याङ्जा कांग्रेसको पराजयको अपजस हामीलाई लगाउने प्रयास भएको हो ।

५. कांग्रेसको १४ औं महाधिवेशन हुनेमा अझै पनि प्रश्न उब्जेको देखिन्छ ? वर्तमान परिस्थितिमा महाधिवेशन हुने अवस्था छ की छैन ?

नेपाली कांग्रेसको विधान अनुसार ४ वर्षको अन्तरालमा नियमित अधिवेशन गर्नुपर्ने व्यवस्था छ । केही असहज परिस्थिति निर्माण भएमा केन्द्रीय समितिले १ वर्ष थप गर्न सक्ने पनि विधानमा उल्लेख छ । त्यसपछि पनि पार्टीको अधिवेशन गर्न नसक्ने अवस्था सिर्जना भएमा नेपालको संविधान २०७२ अनुसार निर्वाचन आयोगले थप ६ महिनाको समयअवधि दिन सक्ने संवैधानिक व्यवस्था छ । अहिले नेपाली कांग्रेसले विधान, संविधान सबैले दिएका छुटहरु उपयोग गरिसक्यो ।

एकातिर त्यस्तो संवैधानिक अवस्था अर्कोतिर विश्वव्यापी महामारीको चपेटामा हजारौं नेपाली नागरिकहरुले ज्यान गुमाईसकेका छन् ।लाखौंको संख्यामा महामारीको चपेटामा परिसकेका छन् । अन्यन्त विषम परिस्थिति बनेको छ । डेढ वर्ष पहिले गरिसक्नुपर्ने महाधिवेशन जब कि त्यतिबेला कुनै दैवीप्रकोप, महामारी वा अन्य कुनै प्रतिकुल परिस्थिति थिएन । त्यसबखत भर्खर भर्खर भएको संसदीय निर्वाचन, त्यसमा पार्टी संस्थापनबाट ईतर संस्थापनका मानिसहरुलाई गरेको पर्घेल्याई, आम कार्यकर्ताहरुको भावना भन्दा विपरित जाँदा आएको निर्वाचनको परिणाम, त्यसबाट उत्पन्न नेतृत्वप्रति कार्यकर्ताहरुको वितृष्णाका कारण अधिवेशनमा अप्ठ्यारो पर्ने महशुस गरेर समयमा अधिवेशन गरिएन । अहिले नेपाली कांग्रेस संवैधानिक रुपमै अप्ठ्यारो परिस्थितिमा छ ।

यतिबेला पनि कांग्रेसभित्रका स्थायी गुटउपगुटहरुले के गर्दा आफु फाईदामा भइन्छ भन्ने भन्दा बाहेक यत्रो ठूलो ऐतिहासिक पृष्ठभूमि भएको देशमा प्रजातन्त्रको संवाहक भनेर मानिने सबैभन्दा जेठो पार्टीलाई आउन लागेको अप्ठ्यारोप्रति त्यति गम्भिर भएको देखिदैन । यतिबेला संस्थापन पक्ष सभापति शेरबहादुर देउवा प्रधानमन्त्री समेत हुनुभएको र वहाँ नै पुन सभापतिको लागि प्रवल ईच्छुक हुनुभएकोले यो बेला पार्टी सत्ता र राज्यसत्ता दुबै आफ्नै हातमा भएको हुनाले आफुलाई सजिलो पर्ने महशुस गरेर अधिवेशन गर्ने तर महामारीको कारण देखाएर ठाउँ ठाउँमा आफ्ना अनुकुलका मानिसहरुलाई प्रतिनिधि बनाएर ल्याउन वहाँका सहयोगीहरुले भूमिका निर्वाह गरिरहेको देखिन्छ भने अर्को संस्थापन इतर पक्षका नेतृत्वमा पुग्न चाहाने आकांक्षीहरु पनि यो बेला कुनै प्रक्रियाद्वारा महाधिवेशन केही पर थकेल्न पाए हुन्थ्यो भन्ने मानसिकता बनाएको जस्तो बुझिन्छ ।

जहाँ नेपाली कांग्रेसका क्रियाशील सदस्य भन्दा नेपाली कांग्रेसको पक्षमा परेको मत कम देखिएका उदाहरणहरु प्रशस्तै छन् । कुनै पनि राजनीतिक पार्टीको सदस्य बन्नाका लागि केही आचारसंहिताहरु र अनुशासन आवश्यक पर्छ । नितान्त अधिवेशन केन्द्रित रहेर वितरण गरिएको सदस्यता अभियानले भोली कांग्रेसलाई नै अप्ठ्यारो पार्ने अवस्थाबाट नजरअन्दाज गर्दै अन्य पार्टीबाट प्रवेश गरेको देखाएर अन्य पार्टीकै सदस्यहरुलाई पार्टीको सदस्यता वितरण गरेका प्रशस्तै उदाहरणहरु देखिन्छ ।

विगतमा जसरी महाधिवेशन गर्नुपर्छ भनेर भनेको त्यसका लागि नेतृत्वलाई दवाव दिएको देखिदैन् । त्यसकारण पछिल्लो समय तोकिएको समयतालिका टरिसकेको छ । यहाँ पार्टीको भन्दा आफ्नो झुण्ड र गुटलाई कसरी अगाडि पार्न सकिन्छ भन्ने चिन्ताले कांग्रेसका सबै गुटहरु ग्रस्त छन् ।

६. कांग्रेस बलियो बनाउन कांग्रेसमा आएकाहरुप्रति संस्थापन इतर पक्षले निषेधको नीति लिदाँ समायोजनको नाममा विवाद बल्झिएको भन्ने छ, के छ तपाईको विचार ?

नेपाली कांग्रेस मासवेस पार्र्टी हो । हिमाल, पहाड र तराईका दुरदराजका गाउँ र विभिन्न शहरी क्षेत्रमा बस्ने आम नेपाली नागरिकहरु यसका आधार स्तम्भ हुन् । २०४६ सालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलन जुन आन्दोलनले ३० वर्षिय पञ्चायती निरंकुशताको अन्त्य गर्न सफल भयो ।त्यसबखत नेपाली कांग्रेसमा पुग नपुग ८ हजार सक्रिय सदस्य थिए । त्यो भन्दा बढी संख्यामा कांग्रेसले संचालन गरेको आन्दोलनको क्रममा जेल गएका थिए । १४ औं महाधिवेशनमा नेपाली कांग्रेसले साढे ८ लाख सक्रिय सदस्य बनाएछ । यही क्रममा विवाद समाधान गर्नका लागि गठन गरिएको समितिका अनुसार १८/१९ स्थानमा विवाद देखिएको भन्ने छ ।

मुख्य कुरा त पार्टीले आफ्नो घोषित विचार, सिद्धान्त, आदर्श यसका मुल्य मान्यतालाई आत्मसात गरेको छ कि छैन भन्ने हो । कुनै पनि राजनीतिक पार्टी जीवन्त रहने भनेको उसले अंगिकार गरेको मुल्य, मान्यता र सिद्धान्तले हो । मूल विचारबाट विचलित भइयो भने कालान्तरमा गएर इतिहासमा प्रजापरिषदको अवस्था जुनसुकै राजनीतिक पार्टीमा पनि आउन सक्छ । सदस्यता विस्तार गर्नु राम्रो कुरा हाे, हाम्रो विधानले महाधिवेशन हुने समय भन्दा १ वर्ष पहिले देखिबाट सदस्यता वितरण गर्न बन्द गर्ने भनेको छ । महाधिवेशनको मिति तोकिसक्यो, सदस्यताको छिनोफानो भएको छैन । यसैका कारणबाट समयमा महाधिवेशन हुन नसक्ने भन्ने पनि नेतृत्व मै बसेका मानिसहरुले भन्ने गर्छन ।

नेपाली कांग्रेसको क्रियाशील सदस्यता प्राप्त गर्ने योग्यता भनेको कांग्रेसका भातृसंस्थाहरुमा काम गरेको, साधारण सदस्य भएर निश्चित समय काम गरेको या अन्य कुनै पार्टीबाट उक्त पार्टी परित्याग गरी नेपाली कांग्रेसमा प्रवेश गरेको कार्यकर्तालाई नेपाली कांग्रेसको सक्रिय सदस्यता दिन सकिने प्रावधान छ । निज कार्यकर्ताले नेपाली कांग्रेस पार्टीका लागि कम्तिमा दिनको २ घण्टा पार्टीका लागि काम गरेको हुनुपर्ने विधानमा व्यवस्था छ । नेपाली कांग्रेसको सदस्यले नेपाली कांग्रेसको मुल्य मान्यता, आदर्श सिद्धान्तहरुलाई राम्रोसँग बुझेको, आफ्नो अधिकार के हो ? कर्तव्य के हो भन्ने बुझेको र त्यसलाई अनुसरण गर्नुपर्ने हुन्छ ।

विगत निर्वाचनलाई आधार मान्ने हो भने कुनै कुनै ठाउँ यस्ता छन जहाँ नेपाली कांग्रेसका क्रियाशील सदस्य भन्दा नेपाली कांग्रेसको पक्षमा परेको मत कम देखिएका उदाहरणहरु प्रशस्तै छन् । कुनै पनि राजनीतिक पार्टीको सदस्य बन्नाका लागि केही आचारसंहिताहरु र अनुशासन आवश्यक पर्छ । नितान्त अधिवेशन केन्द्रित रहेर वितरण गरिएको सदस्यता अभियानले भोली कांग्रेसलाई नै अप्ठ्यारो पार्ने अवस्थाबाट नजरअन्दाज गर्दै अन्य पार्टीबाट प्रवेश गरेको देखाएर अन्य पार्टीकै सदस्यहरुलाई पार्टीको सदस्यता वितरण गरेका प्रशस्तै उदाहरणहरु देखिन्छ ।

त्यसले पार्टीलाई वैचारिक हिसाबले स्खलनको बाटोतिर लैजान्छ । पार्टीमा इमान्दार, कर्तव्यपरायण, सिद्धान्तनिष्ठ मानिसहरुको हातबाट पार्टी सत्ता गुम्यो भने त्यो पार्टीको भविष्य सुनिश्चित हुँदैन । निर्वाचन प्रयोजनका लागि बढी भन्दा बढी मानिसहरुलाई आकर्षित गर्न सक्ने त्यस्तो सक्षम व्यक्तित्वको खोजी गरिन्छ ।

तर पार्टी संचालनमा पार्टीको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि, विचार, सिद्धान्त, आदर्शप्रति प्रतिबद्ध र सबैलाई समन्वय गरेर लैजान सक्ने तथा समग्र पार्टीलाई अनुशासित र एक ढिक्का बनाएर लैजान सक्ने व्यक्तिको आवश्यकता पर्छ । वर्तमानमा सदस्यता विवाद भनेको यिनै कुराहरुमा अल्झिएको जस्तो लाग्छ । यहाँ कसैको अस्तित्व स्वीकार गर्ने नगर्ने विषय भन्दा पनि .पार्टीको भविष्यलाई कति परसम्म सुनिश्चित गर्ने भन्ने विषय गम्भिर हो जस्तो लाग्छ ।