भोजपुरका कृषक लाहा खेतीप्रति आकर्षित

युवराज विष्ट

१२ मंसिर, भोजपुर । राम्रो आम्दानी लिन सकिने भएपछि लाहा खेतीमा भोजपुरका कृषकको आकर्षण बढेको छ । गत वर्षदेखि डिभिजन वन कार्यालयले यसको खेती विस्तार गरेसँगै स्थानीयवासीमा आकर्षण बढेको हो । लाहा खेतीलाई विस्तार गर्नका लागि वन कार्यालय भोजपुरले अरुण गाउँपालिकाका सुक्खाग्रस्त क्षेत्रलाई छानेको छ । जुन क्षेत्रमा खयर, बयरलगायत वनस्पति प्रशस्त मात्रामा रहेका छन् ।

खयर, बयरसँगै झापाबाट लाहा खेती विस्तार गर्न सकिने सामिया लता जातको बिरुवासमेत वितरण गरेको छ । लाहालाई अझ विस्तार गर्न स्थानीयवासीको माग र आवश्यकताको आधार यस्ता बिरुवालाई थप विस्तार गर्ने योजना रहेको वन कार्यालयले जनाएको छ । यस प्रजातिको बिरुवामा लाहा खेती गरेर दस वर्षसम्म उत्पादन लिन सकिने वन कार्यालयले जनाएको छ । लाहाको व्यवसायिक खेती विस्तारलाई जोड दिन यहाँका कृषकलाई आवश्यक सहयोग गर्ने वन कार्यालयको भनाइ छ ।

कृषकलाई लाहा खेती प्रविधिको विषयमा जानकारी दिन झापा, धनकुटा र सङ्खुवासभाबाट लाहाको खेती गरिरहेका अगुवा कृषक तथा विज्ञलाई ल्याएर यसको बजार तथा खेती गर्ने तरिकाबारे बताइएको वन कार्यालय भोजपुरका प्रमुख विष्णुलाल घिमिरेले जानकारी दिए ।

प्रमुख घिमिरेले भने, “हामीले लाहा खेतीलाई विस्तार गर्ने योजनाअनुसार काम गरिरहेका छौँ । यहाँका सुक्खग्रस्त क्षेत्रका निजी तथा सामुदायिक वनलाई लक्षित गरेर विस्तारलाई जोड दिएका छौँ । स्थानीयवासीले यस खेतीलाई निकै चासो दिएको छ । उनीहरूलाई खेती गर्न अझ सहज र सरल बनाउने लक्ष्यले बाहिरी जिल्लाबाट लाहाको व्यावसायिक खेती गरिरहेका कृषक र विज्ञबीच छलफलसमेत गराएका छौँ । यसले यहाँका कृषकलाई खेती गर्न सहज हुने र अन्य आवश्यक विषयमा पनि जानकारी लिने अवसर मिलेको छ ।”

अरुण गाउँपालिका–६ का खेती गर्न इच्छुक निजी तथा सामुदायिक वनका हकवालाको तथ्याङ्क सङ्कलन गरेर विस्तारलाई जोड दिइने प्रमुख घिमिरेले बताए । आवश्यक परेमा खेतीमा लाग्ने कृषकलाई स्थलगत रुपमा लाहाको खेती भइरहेको स्थानहरुको भ्रमणसमेत गराउने योजना रहेको उहाँको भनाइ छ ।

“भोजपुरमा लाहा खेतीका लागि धेरै क्षेत्रहरु उपयोगी छन् । यसको व्यावसायिक रुपमा खेती गर्न सके वन पैदावरको सरक्षणसँगै आयस्तरलाई वृद्धि गर्न सकिन्छ,” उनले भने, “यहाँका कृषकलाई खेती प्रविधिको विषयमा जानकारी दिएर व्यवसायिक बनाउने योजनाअनुसार काम गरिरहेका छौँ । उनीहरूमा यसको खेतीप्रतिको आकर्षण बढेको छ ।”

वन कार्यालयले जिल्लामा पहिलोपटक खेती थालेकाले गाउँपालिकाले पनि आवश्यक सहयोग गर्ने बताएको छ । कृषकलाई आयआर्जनमा जोड्न सकिने साथै खेर गइरहेका जमिनको सदुपयोग हुने भएकाले लाहाको खेतीमा जोड दिने अरुण गाउँपालिका अध्यक्ष गजेन्द्रबहादुर कार्कीले बताए । अध्यक्ष कार्कीले भने, “वन कार्यालयले अभियानका रुपमा जिल्लामा पहिलोपटक लाहा खेतीको शुरुआत गरेको छ । यसलाई सफल बनाउन हामी पनि योजनाबद्ध रुपमा काम गर्छौँ । बजारीकरणका लागि भने सरकारले ध्यान दिनुपर्छ । बजारमा समस्या भयो भने किसान मारमा पर्छन् । कृषकलाई व्यावसायिक खेतीमा जोड्न गाउँपालिकाले सहयोग गर्छ ।”

बजारमा लाहाको माग धेरै रहेको झापामा लाहाको उद्योग सञ्चालन गरिरहेका डम्बर विश्वकर्माले बताए । जति मात्रामा उत्पादन भए पनि उत्पादित लाहाको जिम्मा आफूले लिने उनको भनाइ छ । विश्वकर्माले भने, “अहिले पनि लाहाको बजार मागलाई धान्न सकिएको छैन । नेपालमा यसको खासै खेती हुँदैन । अहिले पनि भारतको बजारबाट लाहाको खरिद गर्नुपर्ने अवस्था छ । धनकुटा र सङ्खुवासभालगायत ठाउँबाट पनि केही मात्रामा लाहाको कच्चापदार्थ ल्याउने गरेको छु । त्यसैले जति पनि उत्पादित लाहा हुन्छ त्यसको बजारको जिम्मा म लिन्छु । यसबाट हामीले आयस्तरलाई राम्रो बनाउन सक्छौँ भने भारत जाने करोडौँ रुपैयाँलाई नेपालमा रोक्न सक्छौँ ।”

भारतमा १५ वर्षभन्दा बढी लाहा उत्पादन गर्ने कम्पनीमा काम गरेर त्यसको अनुभवका आधारमा नेपाल नै उद्योग खोलेको विश्वकर्माले बताए । “मैले लामो समय भारतमा लाहा उत्पादन गर्ने कम्पनीमा काम गरे । नेपालमा पनि यसको सम्भावना धेरै छ । नेपालका धेरै बेँसी भेगका सुक्खाग्रस्त क्षेत्रमा व्यावसायिक रुपमा खेती गर्न सकिन्छ । यहाँ राम्रो उत्पादन गर्न सके भारतबाट यसको आयात रोक्न सकिन्छ”, उनले भने ।

लाहालाई खयर, बयर मौवा प्रजातिका रूख बिरुवासँगै सामिया लता जातको बिरुवालाई विस्तार गरेर व्यवसायिक रुपमा खेती गर्न सकिने उनको भनाइ छ । विश्वकर्माले भने, “खयर, बयर नभएका स्थानमा सामिया लता जातको बिरुवा विस्तार गरेर लाहाको व्यवसायिक खेती गर्न सकिन्छ । यस्ता जातका बिरुवामा लगाएको लाहाले दस वर्षसम्म आम्दानी लिन सकिन्छ । यसबाट कुसुमी जातको लाहा उत्पादन हुन्छ । जुन लाहाको मूल्य र माग रङ्गिनी जातको लाहाभन्दा धेरै बढी छ । यसबाट दुईपटक लाहा संकललन गर्न सकिन्छ । यो प्रजातिको बिरुवा बढीमा पाँचदेखि सात फिट उचाइ हुने भएकाले संकललन गर्न सजिलो छ भने उत्पादन पनि राम्रो लिन सकिन्छ ।”

लाहाको कच्चापदार्थ प्रतिकेजी रु २५० देखि छ सयसम्म र यसको प्रशोधन गरेपश्चात प्रतिकेजी रु एक हजार ८०० देखि दुई हजारसम्ममा बिक्री हुने गरेको विश्वकर्माले जानकारी दिए । “यसको खेतीमा खास धेरै मिहिनेत गर्नु पर्दैन । एकपटक लगाएपछि वर्षमा दुईपटक संकलन गर्न सकिन्छ । प्रशोधन गरिसकेपछि यसको बजार मूल्य दुई हजारसम्म पर्छ । फर्निचर कारखाना, सुन पसललगायत अन्य विभिन्न काममा प्रयोग हुने लाहा अहिले पनि भारतीय बजारबाट आउने गरेकाले स्वदेशमा नै यसको उत्पादन गर्न सकिन्छ,” उनले भने ।

मौवालगायत ठूला जातका रूखबाट १०० केजीसम्म लाहा संकलन गर्न सकिने धनकुटाको साँगुरीगढीमा लाहाको व्यावसायिक खेती गरिरहेका कृषक इन्द्रबहादुर याक्खाले बताए । याक्खाले भने, “हामीले गरिरहेको कामका बारेमा भोजपुरका किसानलाई अनुभव सुनाउन पाउँदा खुशी लाग्यो । हाम्रोतिर विशेष गरेर मौवा, बयर र बड्केसमा खेती गरिरहेका छौँ । हामीले एक सालमा आठ क्विन्टलसम्म उत्पादन गर्छौं ।”

वन कार्यालयले पहिलोपटक लाहा खेतीको थालनी गरेकामा स्थानीय उत्साहित भएका छन् । व्यवसायिक रुपमा खेती गर्न सके लाहाबाट राम्रो आम्दानी लिन सकिने अरुण गाउँपालिका–६ का स्थानीयवासी गणेश राईले बताए । आफूले व्यावसायिक रुपमा यसको खेती थालेको उनले जानकारी दिए ।