अफगानिस्तानमा केटी र केटा बिद्यार्थी एउटै कक्षामा सँगै बसेर पढ्न पाउँदैनन् । बाध्यताले कुनै कक्षामा सँगै राख्नु परे केटा र केटीको बीचमा ठुलो पर्दा लगाइन्छ । शिक्षकले पढाउँदा दुवैतर्फ ओहोरदोहोर गर्नुपर्छ । सन १९९४ मा इस्लामिक जिहादी समुह तालिवान शक्तिमा आएपछि यो कानुन झन् कठोर बनाइयो । अहिलेसम्म त्यहाँ स्कुले बालबालिका सँगसँगै खेल्न पाउँदैनन् । बाल एकातिर, बालिका अर्कोतिर !
अहिले त्यहाँ तालिवानको सत्ता छ । पछिल्लो एकबर्षदेखि युवतीहरु कलेज जान पाएका छैनन् । तालिवानको यो निर्णय बिरुद्ध संसारभरबाट आवाज उठिरहेको छ । तपाईंहरुलाई लाग्ला, यो तालिवान के हो ? यो त्यही समुह हो, जुन समुहलाई महिला अधिकारकर्मी, मानव अधिकारकर्मी र बिद्यार्थीहरु मिलेर सन १९९१ मा यो समुह तयार पारिएको थियो । तालिवान भनेको बिद्यार्थीहरुको समुह हो । अधिकारका नारा घन्काएर मैदानमा उत्रेको यही समुह अहिले सत्तामा छ ।
अफगानिस्तान कम्युनिष्ट शासकबाट थिलोथिलो भएको मुलुक हो । कम्युनिष्टले त्यहाँ करिब डेढ दशक शासन गर्यो । पहिला रसियाको हस्तक्षेप, पछि कम्युनिष्ट शासन, कहिले इस्लामिक पार्टी, कहिले नेटोको सहयोगमा स्वतन्त्र सरकार र अहिले उही एक डलरवादीले हुर्काएको तालिवानको शासन छ त्यहाँ । तर, अहिले भने यो तालिवान सरकारसँग बिश्वका सबै देशहरुको कुटनीतिक सम्बन्ध टुटिसकेको छ । विश्वमा एकथरि अधिकारकर्मीले डरलाग्दो घर बसाएको प्रमाण हो, तालिवान । जुन कालान्तरमा मुलुक नै तहसनहसमा पुर्याइदियो । अब लागौं शिर्षक तर्फ ।
ती शक्तिकेन्द्रहरु बिद्यार्थीलाई रिझाएर यो काम गर्न सकियो भने समाजलाई सजिलै भड्काउन सकिन्छ भनेर खटिएका हुन्छन् । अहिले व्याचलर पढ्दै गरेका केही बिद्यार्थीहरुलाई समाजमा जातजाति, लैंगिक, धर्म र वर्णको आधारमा विभाजन ल्याउन उपयोग गरिरहेका छन् । यी बिद्यार्थीलाई संस्था खोलेका नेताहरुले मैदानमा पठाउँछन् । अनि नारा लगाइन्छ, विभेद भो, हिंसा भो, अत्याचार भो १ यसरी अदृष्य शक्तिबाट लगानी भइरहने सिद्धान्तलाई डलरवाद भनिन्छ । यो वादलाई काँधमा बोकेर हिंड्नेलाई डलरवादी भनिएको हो ।
पल शाहको रिहाईपछिको तरंग
नेपाली फिल्मी नायक पल शाहको रिहाईपछि हाम्रो समाजमा दुईथरि प्रतिक्रिया उत्पन्न भएको छ । एउटा ठुलो संख्या छ, जो भुँई मानिसहरु पलको पक्षमा जयजयकार गरिरहेका छन् । न्यायमा समानताको वकालत गरिरहेका छन् । यो आवाजमा लैंगिक विभेदभन्दा माथि उठेर प्रतिक्रिया उत्पन्न भइरहेको छ ।
अर्काथरि छन्, जो पलको रिहाईमा हिंस्रक जेहाद छेडिरहेका छन् । तिनीहरू कानुनकै आडमा समाजलाई भ्रमित पारिरहन्छन् । समाजलाई पर्दा लगाएर दुईभागमा विभाजन गर्ने काम यिनीहरुले नराम्रोसँग गरिरहेका छन् । जहाँ पीडितबिहिन व्यक्तिलाई पीडित बनाइरहन एक खालको सौदाबाजी किताब तयार पारिन्छ । जुन किताब बोकेर उनीहरु मानिसहरुका मनमस्तिष्कमा केटा र केटीबीचमा हिंस्रक पाठ घोकाइन्छ । यही काम तीन दशक पहिले अफगानिस्तानमा तालिवानहरुले घोकाएका थिए ।
यस्ता डलरवादीहरुले अघि तेर्साउने अधिकार हो, ‘पीडित होस्टाइल भइन् , बरबाद भो !’ हाम्रो राजनीतिमा होस्टाइल झन् उक्लंदो छ । अहिले त तीव्रगतिमा हाम्रा नेताहरु होस्टाइल भइरहेका छन् । कहिले कुन दललाई आरोप लगाउँछन्, कहिले तिनै दलसँग सहकार्य गर्छन् । होस्टाइल बनेर आरोप लगाउने, केही दिनमै उसैलाई प्रशंसा गर्नेमा कम्युनिष्ट नेताहरु निकै माहिर छन् । विचार र पार्टी बदलिरहने होस्टाइल प्रवृतिको राजनीतिले हाम्रो सामाजिक परिवेशभित्र नक्कली चित्रहरु तयार गरिदिएको छ । यही समाजका उत्पादन मिडिया, अधिकारवाद र पैरवी गर्ने संस्थाहरुबाट होस्टाइलको गतिलो हतियार तेर्साइरहन्छन् । ‘पीडितलाई पीडित हुनै दिएनन्, होस्टाइल बनाइदिए ,’ उनीहरु यहि मुलमन्त्रमा टिकिरहेका छन् ।
अर्को पाटो जुन पर्दाभित्र छ, त्यो जो कोहीलाई थाहा नहुन सक्छ । त्यो हो, सामाजिक सद्भाव खल्वल्याउने पेशा । डलरको आर्जन बढाउन सामाजिक सद्भाव भड्काउने, नागरिकबीच दरार ल्याइदिने र जर्वजस्त पीडित घोषणा गरेर पैरवीको मसला दिइरहने । यो सबैभन्दा खतरनाक रोग नेपालको समाजमा फैलिएको छ ।
पीडित नै खडा गर्ने को हुन् डलरवादी ?
अब लागौं, शीर्षकमा किन डलरवादी भनियो भन्ने सवालमा ? कुनै पनि मुलुकभित्र सामाजिक वातावरण खल्बल्याउन संसारका एकथरि शक्तिकेन्द्रहरु सक्रिय छन् । कमजोर मुलुकमा यो काम गर्न निकै सजिलो हुन्छ । जहाँ मिडिया, अधिकारकर्मी, अभियन्ता, सामाजिक कार्यकर्ता र राजनीतिक पार्टीहरुलाई उपयोग गरिन्छ । अहिले झन् अतिकम विकसित मुलुकमा विश्वविद्यालयका एकथरि बिद्यार्थी माझ यो डलरको लगानी बढ्दो छ ।
ती शक्तिकेन्द्रहरु बिद्यार्थीलाई रिझाएर यो काम गर्न सकियो भने समाजलाई सजिलै भड्काउन सकिन्छ भनेर खटिएका हुन्छन् । अहिले व्याचलर पढ्दै गरेका केही बिद्यार्थीहरुलाई समाजमा जातजाति, लैंगिक, धर्म र वर्णको आधारमा विभाजन ल्याउन उपयोग गरिरहेका छन् । यी बिद्यार्थीलाई संस्था खोलेका नेताहरुले मैदानमा पठाउँछन् । अनि नारा लगाइन्छ, विभेद भो, हिंसा भो, अत्याचार भो ! यसरी अदृष्य शक्तिबाट लगानी भइरहने सिद्धान्तलाई डलरवाद भनिन्छ । यो वादलाई काँधमा बोकेर हिंड्नेलाई डलरवादी भनिएको हो ।
अब लागौं, हिंसा र अपराध के हो रु कसैको जीवनमा भौतिक र मानसिक रुपमा चोट पुर्याउनुलाई हिंसा भनिन्छ । हिंसाको उच्चरुप नै अपराध हो । हिंसा सम्बन्धि कानुनका हजारौं व्याख्या छन् । हिंसा यही समाजको एक हिस्सा बनिरहेको छ । हिंसाले सबैलाई पीडा मात्र दिन्छ । यसका अनेक रुप हुन्छन् । परिणाम एउटै हो, उही हिंसा । हाम्रो पुरुष प्रधान समाजमा महिला पीडित छन् । अनेकौं तौरतरिकाले पुरुषले महिलामाथि हिंसा गरिरहेका छन् । यसको लेखाजोखा छैन । हजारौं पीडित महिलाका मुद्दा अहिले पनि अदालतमा अल्झिरहेका छन् । मुद्दाहरु भ्याइनभ्याई छ । बर्षौंसम्म यी मुद्दा हेर्दाहेर्दैमा राखिन्छ । न्यायालयमा यिनै दलहरुको भागवण्डा चल्छ । दलहरुका शक्तिमा न्यायालय अडिएको छ ।
यिनै दलहरुसँग कुनै न कुनै सम्बन्धमा यी केही मानव अधिकारकर्मी, महिला अधिकारकर्मी जोडिएका छन् । यिनले दलहरुको यो रवैयाको विरोध गर्दैनन् । किनकी डलरको जोहो गर्न दलहरुको भरोसा साँच्न चाहन्छन् । यिनै अधिकारकर्मीहरु पीडालाई झन बल्झाउँछन् र पीडितलाई जीवनभर पीडित बनाइरहन चाहन्छन् । उनीहरु यस्ता मुद्दामा पीडितको आवाज उठाएको पात्र कहलिन चाहन्छन् ।
यी यावत पर्दा बाहिरका हिंसा जन्माउने रुपहरु कसलाई थाहा छैन र ? अहिले सुचनाको युगमा यो सबैलाई थाहा छ । अर्को पाटो जुन पर्दाभित्र छ, त्यो जो कोहीलाई थाहा नहुन सक्छ । त्यो हो, सामाजिक सद्भाव खल्वल्याउने पेशा । डलरको आर्जन बढाउन सामाजिक सद्भाव भड्काउने, नागरिकबीच दरार ल्याइदिने र जर्वजस्त पीडित घोषणा गरेर पैरवीको मसला दिइरहने । यो सबैभन्दा खतरनाक रोग नेपालको समाजमा फैलिएको छ ।
यी हाम्रा उन्नत सम्बन्धहरु धमिल्याएर तालिवान बन्ने जमर्को अहिले केही अधिकारकर्मी बन्न खोजिरहेका छन् । बेलैमा यो रोक्न सकिएन भने हाम्रो समाज हिंसाको अर्को डरलाग्दो खाडलमा जाकिनेछ । महिला पुरुषबीच भेदभाव होइन, प्रेमपुर्ण सम्बन्ध स्थापित गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता यी अधिकारकर्मीले समाप्त पार्न खोजिरहेका छन् । खासगरि, अहिलेको तन्नेरी पुस्ताले यो बिषयमा गंभिर बन्नैपर्छ ।
डरलाग्दो मनोविज्ञान कसले भर्दैछ ?
समाजमा यस्ता घटनामा किन जोकोही बोल्दैनन् वा तर्किन्छन् ? यसको कारण हो, मनोवैज्ञानिक कारण । घटनाका पक्ष विपक्षमा बोल्ने वित्तिकै केही अधिकारकर्मी, केही कथित मिडियाकर्मीहरु फलानाको पृष्ठभुमि जस्तो छ, उस्तै बोलेको छ भन्ने आरोप लगाइहाल्छन् । उनीहरुको यो जवाफले कमजोर व्यक्ति पछाडि हटिरहेको हुन्छ । हुँदै नभएको आरोप आँफैतिर तेर्सिने होकि भनेर उ आफ्ना विचार गाँठो पारेर बस्छ ।
उसले स्वतन्त्रपुर्वक यस्ता घटनाका बारेमा तर्क गर्न सक्दैन । कति व्यक्ति त सत्य बिषय आँखैले देखेर पनि बोल्ने हिम्मत गर्दैन । महिलाकै पक्षमा मात्र बोल्नुपर्छ भन्ने मनोवैज्ञानिक त्रास फैलाइएको छ । यो एकखालको संसारमा दुर्लभ तर नेपालमा ज्यादै फैलिएको मनोगत डर हो । यसले महिलालाई सुरक्षित गर्छ भन्ने भ्रम यी केही मिडियासँग जोडिएका कथित अधिकारकर्मीले रचना गरिदिएका छन् । तर, परिणाम यसको ठिक उल्टो भइरहेको छ । किनकी, यी डलरवादीहरु समाजमा हिंसा कायम रहिरहोस् र आफ्नो कामको प्रचार भइरहोस भन्ने चाहन्छन् । यस्ता केही अधिकारकर्मी पात्र स्वंय हिंसाका बिज हुन् ।
जब पृथ्वीनारायण शाहले नेपाल एकीकरण गरेर साझा समाजको निर्माण गरे, तब हामी सबै नागरिक मिलेर बस्न सिक्यौं । अहिलेसम्म हेर्यौं भने कति मिलेर बसेको समाज छ हाम्रो । युवायुवतीबीचको प्रेम सम्बन्ध, पारिवारिक मिलाप, नाता कुटुम्बबीचको सौहार्दता, दिदीबहिनी दाजुभाईबीचको माया, सबै धर्मबीचको समानता र सबै जातबीचको प्रेमपुर्ण जालो कति प्रिय छ । हो, कहिलेकाहीँ चेतनाको कमी र नियत खराब भएका व्यक्तिका कारण यी सम्बन्धहरुमा हिंसा र खटपट पनि भए ।
तर, समग्रमा नेपाली समाज प्रेम चाहन्छ । केटा र केटीबीच सुमधुर सम्बन्ध खोजिरहेछ । यी हाम्रा उन्नत सम्बन्धहरु धमिल्याएर तालिवान बन्ने जमर्को अहिले केही अधिकारकर्मी बन्न खोजिरहेका छन् । बेलैमा यो रोक्न सकिएन भने हाम्रो समाज हिंसाको अर्को डरलाग्दो खाडलमा जाकिनेछ । महिला पुरुषबीच भेदभाव होइन, प्रेमपुर्ण सम्बन्ध स्थापित गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता यी अधिकारकर्मीले समाप्त पार्न खोजिरहेका छन् । खासगरि, अहिलेको तन्नेरी पुस्ताले यो बिषयमा गंभिर बन्नैपर्छ ।
यो घटनाले पल शाहको जीवनमा पुर्याएको नबिर्सने चोट, परिवारमा पीडा र सामाजिक प्रतिष्ठामा पुगेको आंचको भर्पाईं कसले गर्ने हो ? यो प्रश्न गभिर छ । के कथित अधिकारकर्मी बनेर खुलेयाम हिंड्ने डलरवादीहरुको चंगुलमा समाज यसरी नै सधैं पोलिरहने हो ? यिनले झोसेको आगो कस्ले निभाउने ? यी डलरवादीहरुको हर्कतले पुरुष प्रधान समाजलाई झन मजवुत बनाएको छ भने स्वतन्त्रता चाहने महिलाहरुलाई थप पीडा थपिदिएको छ ।
डलरवादी किन चर्चित र सेलिब्रेटी व्यक्तिकै खेदो खन्छन् ?
यी केही कथित अधिकारकर्मीहरु किन चर्चामा आएका वा सेलिब्रेटी व्यक्तिसँग जोडिएकै घटनामा न्यायाधीश बनिरहन्छन् ? यो महत्वपुर्ण सवाल अहिले ज्वलन्त बनिरहेको छ । केही बर्षअघि नायक राजेश हमालसँग ०५२ सालमा विवाह भएको, दुईवटा वच्चा जन्मिएको दावी गर्दै एक महिलाले महानगरीय प्रहरी वृतमा उजुरी दिएकी थिइन् । यो घटनामा पनि केही अधिकारकर्मीहरु आरोप लगाउने महिलालाई उछालिरहेका थिए । पछि प्रहरीले अनुसन्धान गर्दा आरोप लगाउने महिलाका कुराहरु झुठा भएको सावित गरिदियो र यी कथित अधिकारकर्मीहरु चुप लागेर बसेका थिए । त्यतिबेला सबैको पहुँचमा सामाजिक संजाल थिएन । धेरै प्रचार हुन पाएन । पछिल्लो पटक यस्तै आरोप प्रदेश नं १ का पुर्व मुख्यमन्त्री शेरधन राईलाई पनि लागेको थियो ।
अधिकारकर्मीहरु यस्ता चर्चामा आएका व्यक्तिका घटनामा मात्र किन आफ्नो समय व्यतित गर्छन् रु ती हजारौं पीडित महिला जो अदालत धाउँदा धाउँदा न्याय नपाएरै उमेरले नेटो काटिसकेको हुन्छ, त्यस्ता पीडितको बिषयमा खासै ध्यान किन दिंदैनन् ? धेरैलाई यसको जिज्ञासा हुन सक्छ । यसका धेरै कारण छैनन् । पहिलो हो, चर्चामा आएका व्यक्तिलाई दोषारोपण गर्दा आफ्नो लोकप्रियता बढ्छ भन्ने कुविचार पैदा हुनु । दोस्रो हो, सेलिब्रेटीसँग जोडिएको घटना उछालेर समाजमा भ्रम पैदा गर्नु ।
यी दुवै स्वार्थका कारण केही कथित अधिकारकर्मी चर्चित व्यक्तिका पछि लागिरहेका हुन्छन् र खेदो खनिरहन्छन् । हो, देशको जिम्मेवार प्राप्त व्यक्ति सर्वसाधारण नागरिक भन्दा चरित्रवान र निष्कलंक हुनैपर्छ । ताकि उसको उदाहरणबाट समाजको रेखा कोर्न सकियोस् । तर केही अधिकारकर्मी भने यस्तो सकारात्मक सोच्दैनन् । उनीहरु कमजोर नागरिकहरुको प्रशंसा बटुल्न अनेक हत्कण्डा अपनाउँदै अपराधजन्य भावनात्मक तरंग फैलाइरहन्छन् ।
यहाँ आरोप लगाउन सजिलो छ । बलत्कार जस्तो जधन्य अपराधको आरोप सजिलै लगाउँदा हुने भविश्यको दुरगामी गंभिर परिणामका बारेमा यी कथित अधिकारकर्मीहरु मजाले जानकार छन् । पल शाह बलत्कारी हो कि हो भनेर करार गरिरहने यी कथित अधिकारकर्मीको हठले घटनासँग जोडिएकी युवती स्वय पीडित बनिरहिन् । यिनैले ती युवतीबाट उठेका भावनाका तरंगहरुलाई लिपिबद्ध गरेर कथित पीडित घोषणा गर्दै कानुनी लडाईंमा होमिदिए । यिनै कथित अधिकारकर्मीले ‘होस्टाइल’ को हतियार तेर्साए ।
अन्ततः बलात्कारको कुनै संकेतसम्म नदेखिएको आधारसहित प्रमाणविहिन मुद्दा भनेर अदालतले पल शाहलाई सफाइ दियो । यो घटनाले पल शाहको जीवनमा पुर्याएको नबिर्सने चोट, परिवारमा पीडा र सामाजिक प्रतिष्ठामा पुगेको आंचको भर्पाईं कसले गर्ने हो ? यो प्रश्न गभिर छ । के कथित अधिकारकर्मी बनेर खुलेयाम हिंड्ने डलरवादीहरुको चंगुलमा समाज यसरी नै सधैं पोलिरहने हो ? यिनले झोसेको आगो कस्ले निभाउने ? यी डलरवादीहरुको हर्कतले पुरुष प्रधान समाजलाई झन मजवुत बनाएको छ भने स्वतन्त्रता चाहने महिलाहरुलाई थप पीडा थपिदिएको छ ।
पल शाहले कानुनी लडाईं जित्दै गर्दा घटनासँग जोडिएकी ती युवतीको पनि जीत भएको छ । यो समाजमा युवायुवती मिलेर बस्ने मन भएका तमाम सबै नागरिकहरुको जीत भएको छ । हार त, ती डलरवादीको मात्र भएको हो । यसमा न्यायकै जीत भएको छ । के न्यायको जीतमा खुशीयाली मनाउने अधिकार नागरिकमा छैन र ? र थप अर्को कुरा, सन्दीप लामिछानेसँग जोडिएको घटना पनि उस्तै प्रकृतिको संकेत देखिएको हुँदा केही कथित अधिकारवादी, घटना उछाल्ने केही मिडियाहरुको डलर र टीआरपी कति भारी पर्नेछ, त्यो भने हेर्न बाँकी नै छ । धन्यवाद ।
(लेखक त्रिपाठी व्यवसायीक पत्रकारितामा लामो समयदेखि जिम्मेवारीपुर्वक सक्रिय रहँदै आएका छन् ।)
