बगरमै लटरम्म खरबुजा !
इन्द्र रिजाल
बैशाख २५, २०७६ बुधबार २०:४६:४०
दाङ । कुनै बेला राप्ती नदीको कटानले स्थानीय बासिन्दाको घरजग्गालाई बगर बनाइदिएको यो ठाउँमा अहिले हरियाली छाएको छ ।
यहाँका किसानहरुका पौरखका कारण हरियाली मात्र हैन, बगरमै लटरम्म खरबुजा नै फलेका छन् । बगर खेतीबाटै आत्मनिर्भर बन्ने प्रयासमा रहेका उनीहरुमा अहिले ठूलो जोश र जाँगर छ । त्यही खेतीबाट उनीहरु आज लखपति बनेका छन् ।
लमही नगरपालिका वडा नं ४, बलरामपुर भएर बग्ने राप्ती नदीको बगर हो यो । बलरामपुरको दक्षिण भएर बगेको राप्तीको उत्तरतिर बालुवाले भरिएको जमीन अहिले हरियाली छ र बोटमा खरबुजाका लदाबदी फलेका छन् ।
बालुवामाथि फलेका ती खरबुजाले यसका ग्राहक मात्र होइन कि त्यो बाटो भएर हिँड्ने सबैलाई लोभ्याउने गरेको छ ।यतिखेर टिप्न ठिक्क भएका केही बोट खरबुजा छन् भने केहीमा भर्खरै बतिला लाग्दै छ । बोटमै गएर किन्ने ग्राहक पनि सन्तुष्ट छन् । आफूहरुले नै टिपेर किन्ने भन्दै उनीहरु त्यहाँसम्म पुगेका हुन् ।
ती पौरखी किसानमध्येकी एक हुन्, ४९ वर्षीया सनकुमारी चौधरी । बलरामपुर गाउँका अरु २०० किसान यतिखेर बालुवामा खरबुजा फलाउन व्यस्त छन् । राप्ती नदीले कटान गरेको केही ठाउँमा उनीहरुले बेमौसमी तरकारीको पनि खेती गरेका छन् । केहीले सामूहिक र केहीले व्यक्तिगत रुपमा खेती गरिरहेका छन् ।
लमही नगरपालिका वडा नं ४ को सिम्रहवामा बस्दैआएकी चौधरीले अहिले दुई बिघा जति जमीनमा खरबुजा रोपेकी छिन् । उनले भनिन् – “पहिला नदीले हाम्रा सबै जमीन कटान गरेर हामीलाई बिचल्ली नै पा¥यो ।
अहिले हामीले त्यही जग्गामा तरकारी र खरबुजा खेती गरेर परिवार पालेका छौं, घर खर्च चलाएका छौं र केही मात्रामा बचत गर्न पनि सफल भएका छौँ ।” चौधरीले भनिन् – “बीस वर्ष पहिले राप्ती नदीमा ठूलो बाढी आयो । घर, अन्नपात, गाईभेडा सबै बगायो । हामी घर छोडेर भाग्यौँ र सिम्रहवामा गयौँ ।
पछि राप्ती नदीले आफ्नो धार परिर्वतन ग¥यो । त्यही बाढीले लगेको जमीन करीव दश वर्षसम्म त बगर नै थियो । पछि सबै गाउँलेहरुले सल्लाह ग¥यौं र यो खेतीको कार्यक्रम बनायौँ ।”
ती किसानलाई एउटा संस्थाले बीउ र मल दिएर सहयोग गरेको छ । शुरुको सो सहयोगले बगरमै खेती शुरु गरेका किसान अहिले भने आफैं लखपति भएका छन् । मनग्य आम्दानी भएपछि अहिले सहयोगको त्यति अपेक्षा गरेका छैनन् उनीहरुले ।
चौधरीका अनुसार तीन वर्षसम्म खासै आम्दानी भएन । अहिले पाँचौँ वर्षमा उनीहरु मनग्य आम्दानी लिन सफल भएका छन् । चौधरीको छ जनाको परिवार छ । “छोराछोरी पढ्न जान्छन्, सासूससुराले घरको काम गर्छन्, हामी श्रीमान् श्रीमती यही बगरमा खेती गर्छौं,” उनले भनिन् । दुई बिघामा खरबुजा खेती छ भने केही जमीनमा भण्टा, लौका, करेला, बोडी जस्ता बेमौसमी तरकारी खेती गरिएको छ ।
बगर सुनसान ठाउँमा छ । बस्ती नभएको यस ठाउँमा फसल चोरी हुने डरले प्रत्येक किसानले त्यहाँ फुसको छानो भएका घर बनाएका छन् । प्रचण्ड गर्मीसँगै जमीनमा बालुवा छ । तर पनि ती घरमा राति सुत्ने पनि गरेको किसानहरु बताउँछन् । आफूहरुको आम्दानीको स्रोत नै यही भएकाले चोरी हुन नदिन श्रीमान् रातको समयमा यहीँ सुत्ने सनकुमारीले बताइन् ।
बेमौसममा पानीको समस्या हुने भएकाले किसानले राप्ती नदीबाट पानी बोकेर सिँचाई गर्ने गरेका छन् । एक किसानले भने – “प्रचण्ड गर्मी छ । जमीनमा बालुवा भएकाले पानी चाँडै सुक्छ । यहाँ नजीकै बोरिङ छैन । बोरिङ भएमा सजिलो हुने थियो ।”
अर्को समस्या उनीहरुलाई बजारको पनि छ । नजीकमा बजार नपाउँदा आफूहरुले समस्या भोग्नु परेको उनीहरुको भनाइ छ । किसानहरु भन्छन् – “खरबुजा खेतीका लागि यो जमीन राम्रो छ । स्वास्थ्यका लागि फाइदा समेत हुने यस फलको उत्पादन र बजारका लागि सरकारले पनि केही गरिदिए हुन्थ्यो ।” सरकारले कम्तीमा मल र बीउको व्यवस्था गरिदिए राम्रो हुने उनीहरुको भनाइ छ ।
सनमाया भन्छिन् –“खरबुजाबाट एक मौसममा तीन लाखदेखि साढे तीन लाख रुपैयाँसम्म आम्दानी गरेका छौँ । बेमौसमी तरकारीबाट पनि राम्रो कमाइ छ तर, बजार नपाउँदा समस्या हुने गरेको छ ।” अहिले खरबुजा बारीबाट प्रतिकेजी रु ७० र बजारमा प्रतिकेजी रु ८० मा फुटकरमा बिक्री गर्ने गरेको उनले बताइन् ।
स्थानीय उद्यमशील कृषि बहुउद्देश्य सहकारी संस्थाले बगर खेतीका लागि २५ प्रतिशत छुटमा बीउ दिने गरेको छ । त्यतिले नपुगेर आफूहरुले मल र बीउ नै किनेर खेति गरिरहेको किसानहरु बताउँछन् । तर पनि उनीहरु रमाएर खेती गरिरहेका छन् । उनीहरुको भनाइ छ – हामीले बालुवामा सुन फलाउन सकेको महशुस गरेका छौँ ।
सोही ठाउँकी ३५ वर्षीया रीता चौधरीले पनि बगरमा गरिएको खरबुजा र तरकारी खेतीबाट आफूहरुले राम्रो आम्दानी लिन सकेको बताउँछिन् । उनले भनिन् – “शुरुमा त निराश पनि भयौं । हामीलाई यो बालुवामा के फलाउन सकौँला र जस्तो पनि लागेको थियो । अहिले यसै व्यवसायबाट घरपरिवार पाल्न, पढाउन र बचत गर्न सकेकाले खुशी लागेको छ ।”
राप्ती नदीले जग्गा कटान गरेर लगेपछि गाउँमा ज्यालादारी गरेर घरखर्च चलाएका उनीहरु अहिले भने आफै उद्यमी बन्न सफल छन् । रीता भन्छिन् – “दुःख त छ तर पनि खुशी छौँ ।” उनले पनि एक बिघा जमीनमा खरबुजा र केही जमीनमा बेमौसमी तरकारी खेती गरेकी छन् ।
बजार नपाउँदा दिनभर राप्ती नदीको किनारमा बसेर बिक्री गर्ने गरेको उनले सुनाइन् । तरकारी र खरबुजा तुलसीपुर र घोराहीका बजारमा बिक्रीका लागि श्रीमान्लाई पठाउने गरेको उनले बताइन् । सबै खर्च कटाएर एक मौसममा उनको एक लाखदेखि डेढ लाख रुपैयाँसम्म बचत हुन्छ । लमही नगरपालिका वडा नं ४ की ३७ वर्षीया माया चौधरीले पनि बगर खेतीबाटै आफ्नो घरपरिवार पाल्न सफल भएको बताइन् ।
उनले भनिन् – राप्ती नदीले बितण्डा मच्चायो । आफूहरुको धान फल्ने खेत बगाएर बगर बनायो । अहिले त्यही बगरलाई हामीले मिहेनत गरेर तरकारी बारी बनाएका छौ ।” उनले पनि एक बिघा जमीनमा खरबुजा र एक बिघा जमीनमा बोडी, लौका, फर्सी, भण्टा र काँक्रो लगाएकी छन् । एक मौसममा डेढ लाख रुपैयाँ जति आम्दानी हुने उनले बताइनन् ।
जिल्लाको देउखुरी क्षेत्रमा राप्ती नदी आसपासमा बसोबास गर्दै आएका हजारौँ किसान अहिले भने बगरमा गरिएको तरकारी खेतीबाट आत्मनिर्भर बनेका छन् । लमही नगरपालिका, राप्ती र गढवा गाउँपालिकाका विभिन्न स्थानमा अहिले दुई हजारभन्दा बढी किसान यस व्यवसायमा आवद्ध छन् ।
देउखुरीको लमही नगरपालिका, राप्ती गाउँपालिका र राजपुर गाउँपालिकामा रहेका केही किसानले व्यक्तिगत रुपमा खेती गरिरहेका छन् । दुई हजार १८ जना किसानले १०२ वटा समूह बनाएर सामूहिक रुपमा बगरमा तरकारी खेती गरिरहेको उद्यमशील कृषि बहुउद्देश्य सहकारीका व्यवस्थापक विश्वप्रकाश अधिकारीले बताए । संस्थाले तालीम पनि दिँदैआएको छ ।
किसानहरुलाई बिना धितो सामूहिक जमानीमा ऋणसमेत दिँदैआएको यो संस्थाको सहयोगमा दुई हजारभन्दा बढी किसानले लाभ लिइरहेका छन् । एक मौसममा एक किसानले रु ८० हजारदेखि ४ लाख रुपैयाँसम्म आम्दानी गरिरहेको छ ।
बजार व्यवस्थापन हुन नसक्दा भने किसानहरुले सोचे जति लाभ लिन नसकेको बताइन्छ । दश वर्ष अघि कृषि विकास कार्यालय र स्थानीय उद्यमशील कृषि बहुउद्देश्य सहकारी संस्थाको पहलमा बगरमा परिणत भई खेर गएको जमीनलाई प्रयोगमा ल्याउने काम भएको हो ।
इन्द्र रिजाल
इन्द्र रिजाल नेपालबहस डटकमका प्रधान सम्पादक हुन् । अर्थ राजनीतिक धारमा कलम चलाउने वरिष्ठ पत्रकार रिजालले आर्थिक, राजनीतिक तथा सामाजिक परिवेशका विषयवस्तुको यर्थाथमुखी चित्रण गर्छन् ।
लेखकबाट थपखडेरीले मकै सुक्न थालेपछि नारायणी लिफ्टबाट पानी छाडियो
बैशाख १३, २०८१ बिहिबार
कालीकोट जिल्लाकै नमूना स्याउ फोइमहादेवमा
बैशाख १३, २०८१ बिहिबार
आजदेखि चिया निर्यातमा भारतीय अवरोध हट्यो
बैशाख १२, २०८१ बुधबार
गृहमन्त्रीको आलोचना गर्ने युवकमाथि प्रहरीको चरम यातना
नेपालबहस संवाददाता
बैशाख १३, २०८१ बिहिबार
राज्यकोषबाट १-२ अर्ब निकालेर सहकारी पीडितलाई दिने गृहमन्त्रीको मुड !
नेपालबहस संवाददाता
बैशाख ११, २०८१ मंगलबार
उत्तर कोरियाली नेता किमद्वारा मल्टिपल रकेट लन्चरको परीक्षण निरीक्षण
बैशाख १४, २०८१ शुक्रबार
ट्रे बनाउन खरिद गरेर ल्याइएको कागज
बैशाख १४, २०८१ शुक्रबार
मनाङको नार गाउँ
बैशाख १४, २०८१ शुक्रबार
अबैध ठहरियो एनसेलको कारोबार, शेयर बिक्री प्रक्रिया अस्वीकृति
बैशाख १४, २०८१ शुक्रबार
पृथ्वी राजमार्ग सडक विस्तार
बैशाख १४, २०८१ शुक्रबार
नेपाली सेनाले माग्यो ३१९ जना कर्मचारी
बैशाख १४, २०८१ शुक्रबार