मधेशी जनताको कथा, गाथा र ब्यथा
नेपालबहस संवाददाता
असोज ४, २०७६ आइतबार ३:२३:१३
भारतले नेपाली राज्यसत्तासंग वार्गेनिङ्ग पावर नपुगेका बेला मधेशवादी दलहरुलाई आगाडि सार्छ
श्रीलाल साह
पछिल्लो मधेश आन्दोलन धेरै भिन्न थियो । मधेशवादीले छेकेजस्तो गर्ने र भारतले रोके जस्तो गर्ने । त्यतिले देशमा तवाही मच्चिने । यो हो भारतको राजनीति । मधेशको हौवा देखाएर नेपाली राजनीतिलाई आफ्नो अनुकुल पार्ने । भारतले नेपाली राज्यसत्तासँग वार्गेनिङ्ग पावर नपुगेका वेला मधेशवादी दलहरुलाई आगाडि सार्छ, सिगों मधेश र मधेशीलाई होईन । त्यस्ता केही मधेशी मार्का नेपाली कांग्रेस, नेकपा एमाले, नेकपा माओवादी र राप्रपा आदि पार्टीहरुमा पनि छन् । तिनीहरुको काम नै भारतीय ईशारामा चल्ने । नचलेको बखत अहिलेको जस्तै हविगत भोग्नु पर्छ । नेपालमा राणाशासनको अन्त्यदेखि नै सत्ता परिवर्तनदेखि व्यवस्था परिवर्तनसम्म भारतले भूमिका खेल्ने गर्छ ।
संविधानको विरोधमा मधेशवादी दलहरुले आन्दोलनको घोषणा गरेपछि राज्यले सेना पठायो र भारतले कार्यकर्ता । यहीँ मधेश र मधेशीको अवस्था छर्लङ्ग हुन्छ । वास्तवमा मधेशवादी दलहरुले मधेशको हकहितका लागि आन्दोलन गरेकै होईन । न विगतको न वर्तमानको । विगतका मधेश आन्दोलन स्वस्फूर्त रुपमा मधेशी जनताले गरेका हुन् र मधेशवादी दलहरुले नजानिदो पाराले आन्दोलनको नेतृत्व लिएर नेपाली राज्यसत्तासँग सम्झौता गरेका थिए । मधेशवादी दलहरुले साँच्चिकै सिद्धान्तनिष्ठ राजनीति गरेका भए बारम्बार आन्दोलन गर्नैपर्ने थिएन । मुलुकमा लोकतन्त्र स्थापना पछिका दिनहरुमा बनेका सरकारहरुमा अधिकाँश मधेशवादी दलहरु सहभागि रहे । त्यतिवेला उनीहरुले मधेश आन्दोलन २०६२ र ०६३ का उपलब्धिहरुलाई संस्थागत गरेनन्, स्वार्थसिद्धीमा लागे ।
तर कतिबेला हो, भारतको स्वार्थ पूरा हुनेछ, मधेश आन्दोलनलाई तीन बल्ड्याङ्ग लडाई दिनेछ । दीर्घकालिन समाधानको लागि नेपाली राज्यसत्ताले पनि सिगों मधेशलाई मधेशी होईन, नेपालीको रुपमा राज्यको मुलधारमा ल्याउन सक्नुपर्छ । त्यसले नेपाली राज्यसत्ता अक्ष्युण, आत्मनिर्भर एवं स्वविवेकी बन्छ । कमसेकम मधेशीको नाममा फेरि नाकाबन्दी हुँदैन । भारतको स्वार्थ मधेशको राजनीति मात्र होइन । सिगों मुलुकमा पकड बनाउने हो । त्यसैले भारतीय पकड मधेशवादी दलहरुभन्दा बढी नेपाली कांग्रेस, नेकपा एमाले, माओवादी, राप्रपा लगायतका पार्टीहरुमा छ । भारतसँग जसको जति साँठगाँठ भए पनि खुसी हुनुपर्ने अवस्था भने छैन । जोसँग भारत नजिकिए पनि स्वार्थ भने भारतकै हुन्छ, नेपालको हित हुँदैन ।
जहाँसम्म मधेशीसँग भारतीय सम्बन्धको कुरा छ, सुगौली सन्धी पूर्वसम्म भारतस्थित छुटाछुटै राज्यहरुलाई अंग्रेजले जोड्दै थिए । नेपालमा पनि एकीकरण हुदैं थियो । यसरी ब्रिटिश र नेपालको जोड घटाउमा विवाद भयो र सुगौली सन्धी भयो । सुगौली सन्धीले नेपालको पूर्वी, पश्चिमी र दक्षिणी क्षेत्र तोकियो । सीमा निर्धारण भयो र दशगजा बन्यो । पारी भारतमा जस्तै नेपाली भूमिमा पनि डुम, चमार, मुसहर, दुसाध, तेली, मण्डल, यादव, थारु, दनुवार, झाँगर, बाँतर, राजबंशी आदि थुप्रै जातजातीहरुको बसोबास थियो । त्यहाँ खेतीयोग्य जमीन र जङ्गल पर्याप्त थियो, जनसंख्या न्यून । जनसंख्याको निरन्तर बृद्धिले जङ्गल मासिदै गए, बसोबास र खेती बढ्दै गयो । त्यस वीचमा थुप्रै भारतीयहरु नेपाली भूमीमा प्रवेश गरे । सम्पती जोडे, नागरिकता लिए र नेपाली राज्यसत्ता लगायतका क्षेत्रमा पहुँच बनाए । त्यो अहिले पनि भैरहेको छ ।
अहिले पनि भारतीयहरु नेपाल आउँछन् । बसोबास गर्छन् । सम्पती आर्जन गर्छन् । नागरिकता लिन्छन् र राजनीति लगायतका स्वार्थ सिद्धी गर्छन् । अहिले पनि काठमाडांै लगायतका शहरहरुमा सयौं यस्ता भारतीय व्यापारीहरु छन्, जसको नागरिकता छैन । कुनै नेपालीकै नाममा व्यापार दर्ता गराउँछन्, बैंक खाता खोल्छन् र सम्पत्ति आर्जन गर्छन् । नागरिकता लिन्छन् र मन्त्री पनि बन्छन् । त्यसमा मधेशीको के दोष ? राज्यले भारतीयलाई नेपाल छिर्न दिन्छ । सम्पती आर्जन गर्न दिन्छ । नागरिकता प्रदान गर्छ । चुनाव लड्न दिन्छ, मन्त्री बनाउँछ र दोष मधेशीलाई थोपर्छ मधेशीहरु भारतीय हुन् भनेर । राजेन्द्र महतोलाई कसले सम्पत्ति थुपार्न दियो ? उनलाई कसले अङ्गीकृत नागरिकता दियो ? कसले पार्टी दर्ता गराउन दियो ? कसले चुनाव लड्न दियो र कसले मन्त्री बनायो ? अहिले पनि अङ्गीकृत नागरिकताको अडानमा छन् उनी । यी सब भारतीय पकडमा रहेको नेपाली राज्यसत्ता र भ्रष्ट प्रशासनको परिणाम हो ।
सुगौली सन्धीले निर्धारण गरेको सीमावारीका बासिन्दाहरु नेपाली भए र पारीका भारतीय । त्यसमा पूर्वदेखि पश्चिमसम्म विभिन्न जातजाती, भाषा, धर्म, संस्कृती, परम्परा, रहनसहन, भेषभुषा आदि वारिपारीकै समान थियो र बिचोबीच सीमा निर्धारण भयो । त्यस्ले वारि यादव पारी यादव, वारी मण्डल, पारी मण्डल, वारी मैथिली, पारी मैथिली, वारी भोजपुरी, पारी भोजपुरी र वीचमा दशगजा बन्यो । त्यस्को यथार्थ प्रमाण अहिले पनि छ र यसलाई नकारेर नेपाल बन्दैन, नेपाली राज्यसत्ता चल्दैन, न देश विकास हुन्छ, न हामी समुन्नत हुन्छौं ।
तथापि यो त्यसबखतको कुरा हो, नेपाली र भारतीय भएर छुटिनुपर्दा अत्यन्तै कठीनाई भयो होला । कति भारतीय सीमामा परेकाहरु पनि नेपालतिर सरे होलान् र कति नेपाली सीमाबाट भारत तिर सरे । त्यसपछि नेपाली राज्यशत्तामा राणाहरु हावी भए र तराईका जमीन विर्ता दिने चलन आयो । चक्लाका चक्ला जमीनहरु विर्तामा दिए । विर्ता पाएका जमीनदारहरुले जङ्गल फाँड्न लगाए र खेती गराए । यसरि मधेशमा मधेशीहरु बसेको पुस्तौ बितिसक्यो । उनीहरुले बढी भएको अन्नपात सीमापारी भारतमा लगेर बिक्री गर्थे ।
त्यसैगरि डुम, चमार, मुसहर, दुसाध, तेली, मण्डल, यादव, लगायतका जातजातीहरु नेपालमा भन्दा भारतमा बढी थिए र उनीहरुले वारीपारी विहेबारी पनि गर्थे । नेपाली र भारतीय वीच ‘बेटी–रोटीको सम्बन्ध’ भनेको त्यही हो । तर अहिले नेपालमै जनसंख्याको धेरै बृद्धि भैसकेकोले भारतमा गर्ने वैवाहिक सम्बन्ध न्यून भैसकेको छ । पहिला भारतमा अन्न जान्थ्यो । अहिले भारतीय अन्न नेपालमा आउने गर्छ । त्यसवेला भारतीय बजारमा मधेशीहरु अन्नपात बिक्री गर्न जाँदा बडो शान हुन्थ्यो । भारतीयका लागि मधेशीहरु हुनेखाने र धनिमानी नेपाली कहलिन्थे । भारतीयहरु मधेशीलाई छोरी दिन लालायित हुन्थे ।
अहिले भारतको विकासले आकाश छोईसकेको छ । उनीहरुको उत्पादन नेपाल भित्रिदैछ । नेपालमा खासगरी मधेशमा जमीन छ, उब्जनी छैन । पानी छ सिंचाई छैन, सड्क छ यातायात छैन । त्यसकारण अहिले मधेश गरिबी, बेरोजगारी, भोकमरी, अशिक्षा लगायतका समस्याले पिरोलिएको छ । साथै मुलुकमा मधेशीको बर्चश्व हुनुपर्ने ठाउँमा भारतीयको बर्चश्व बढेको छ र मधेशीलाई मधिशे, भैया, धोती, ईण्डियन आदि उपनाम दिएर हेपेको छ । त्यसैगरी भारतीयले पनि अहिले मधेशीलाई तल्लो दर्जाको रुपमा ‘नेपल्या’ भनेर होच्याउँछन् । त्यसबाहेक नेपाल भारतको सीमा क्षेत्रमा भारतीयहरु नेपाल प्रवेश गरेर मधेशीलाई कुटपिट गर्नुका साथै विभिन्न अपराधिक घटनाहरु गराउँछन् ।
दशगजा वारीका बासिन्दाहरु पारीबाट यसरि नै पिल्सिएका छन् । त्यसमाथि पारी बाँध बनाएर वारीको घर, खेत डुबाउने घटना त प्रत्यक्ष हेर्न सकिन्छ । दशगजा मिच्ने, सीमा सार्ने र भूमि हडप्ने घटना त कति छ कति । सुस्ता अझै पनि सेलाएको छैन । नदी क्षेत्र र वारीपारीको सीमा अतिक्रमण तीब्र छ । ती घटनाहरुवारे नेपाली राज्यसत्ता चुईँक्क बोल्दैन । तर मधेशीहरु रगत बगाउँछन् । त्यहाँ नेपाली राज्यसत्ता भन्दा मधेशीलाई बढी दुख्छ । त्यसैले मधेशीहरु भारतीयलाई धारेहात लगाउँछन् । भारतीयसँग मधेसीको सम्बन्ध यस्तो छ भने पहाडी समुदायसँगको सम्बन्ध झनै कष्टप्रद ।
त्यसो त मधेश बुझ्ने मधेशीहरुको संख्या न्यून छ । केही राजनीतिक कार्यकर्ता र ती बाहेक सचेत एवं बुद्धिजीवि वर्ग, जुन मधेशी भएकै कारण पिल्सिएका र हेपिएका छन् । जसले राजधानी लगायतका विभिन्न भागमा तरकारी बेच्नेदेखि डाक्टर, ईन्जिनियर र सचिवसम्मका विभिन्न पेशाकर्मीहरु ‘मधिशे’ लगायतका थुप्रै अपशब्दहरु खाएर जीवन धानिरहेका छन् । यी बाहेक अझै थुप्रै मधेशीहरु मधेश र मधेश आन्दोलनबाट अनभिज्ञ छन् । ती हुन् अत्यन्तै गरिब, विपन्न, अशिक्षीत र पिछिड्एिका वर्ग खासगरि डुम, चमार, मुसहर, दुसाध लगायतका मधेशका दलित समुदाय, मधेशका थारु, दनुवार, झाँगर, बाँतर, राजबंशी लगायतका पिछिडिएका जनजातीहरु । उनीहरुले मधेश र मधेशीको समस्या बुझ्नै पाएका छैनन् । विहान वेलुकाको छाक टार्न र एकसरो लुगाका लागि जीवन विताउँछन्, तर न कहिले छाक टर्छ, न कहिले लुगा जुट्छ । शिक्षा, स्वास्थ्य लगायत आधारभूत आवश्यकता एवं अधिकारको त खोजी नै छैन ।
यसरी मुलुकको झण्डै आधा जनसंख्यालाई मधेशीको विल्ला भिडाएर, होच्याएर नेपाली राज्यसत्ताले ‘समृद्ध नेपाल सुखी नेपाली’ को नारा लगाईरहेको छ, र यही प्रबृतिको फाईदा भारतीयले उठाईरहेका छन् मधेशीलाई उचालेर । यसरि भारतीयहरु हाम्रै लाठो हाम्रै टाउकोमा बजारिरहेका छन् र हामी भारतीय आशिर्बाद भन्दै टाउको थापिरहेका छौं । हुन त मधेश समतल एवं उर्बर भूमि मानिन्छ । तर विकासको नाममा केही कच्ची र पक्की सड्कहरु मात्र छन् । अन्य पुर्वाधारहरु शून्य नै छन् । आकासको भरमा खेती हुन्छ । जसले गर्दा झण्डै ७५ प्रतिशत जमीन बर्षेनी बाँझों हुने गर्छ र बाँझों जमीनको मालपोत तिर्न वा किनबेच गर्न पनि विभिन्न कार्यालयहरुमा टेबुलपिच्छे घुस दिनुपर्छ । घुस नदिए महिनौ, बर्षौंसम्म काम अल्झी रहन्छ । किनभने राज्यको संरचनामा अधिकाँश मधेशीको पहुँच पुग्दैन ।
मधेशीहरु घुस दिएर गाली पनि खान्छन् । कारण के भने अधिकाँश कर्मचारीहरु पहाडि समुदायका हुन्छन् र उनीहरुले अशिक्षा, गरिबी, बेरोजगारी आदि समस्याले ग्रस्त मैला, कुचैला, चाउरी परेका दुब्ला पातला मधेशीहरुसँग काम गर्नुपर्ने हुन्छ । ती मधेशीलाई सुकिला पहाडीले देख्नेवितिकै झर्को मान्छन् । त्यस्मा पनि सय पचास रुपैयाँको चप्पल वा २०–२५ रुपैयाँको साबुन लगाउन नसक्ने हैसियतका मधेशीहरुको समय र पैसा खर्चिएर कति छाक माड् नलाग्ने हुन्छ । काम नबन्ने त छदैंछ ।
सवै त्यस्तै छैनन् । तर मधेशका खासगरी वास्तविक मधेशीका अधिकाँश समस्या यस्तै नै छन् । मधेशी र पहाडिवीचको खाल्टो पनि यही नै हो । त्यसले मुलुकमा अनगिन्ती समस्याहरु उब्जाएका छन् । ती समस्याहरुबाट मधेशी पीड्ति छन् र पहाडिया पनि र वेलाबखत राष्ट्र नै पनि संकटमा पर्ने गर्छ । भारतीय पक्षबाट बेलाबखत हुने दुव्र्यबहार वा नाकाबन्दी, भारतीय सीमा सुरक्षा बलको ज्यादाति, भारतको बजारमा जाँदा मधेशीले हेपिनु पर्ने र दुर्व्यवहार सहनुपर्ने कारण राज्यसत्ता र मधेशवादीको नाममा भइरहेको घिनौना राजनीतिकै परिणाम हो । वास्तविक समस्या यो हो । देश दुखेको यहाँनिर हो । मधेशी र पहाडी वीचको यो खाल्टो पुर्न सकियो भने के भारत के चाईना, नेपाल समुन्नत बन्न धेरै समय लाग्दैन ।
नेपालबहस संवाददाता
नेपालबहस डटकमको अंग्रेजी संस्करणका साथै अनलाइन टिभी पनि सञ्चालित छ । फेसबुक र ट्वीटरमार्फत पनि हामीसँग जोडिन सकिनेछ । नेपालबहसमा प्रकाशित कुनै सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई [email protected] मा पठाउनु होला । धन्यवाद ।
लेखकबाट थपलोकतन्त्र दिवसको सान्दर्भिकता
बैशाख ११, २०८१ मंगलबार
लोकतन्त्रमा लोकको कल्याण होस्
बैशाख ११, २०८१ मंगलबार
राज्यकोषबाट १-२ अर्ब निकालेर सहकारी पीडितलाई दिने गृहमन्त्रीको मुड !
नेपालबहस संवाददाता
बैशाख ११, २०८१ मंगलबार
अमिर शेखको भ्रमणलाई लिएर सुरक्षामा कडाई
नेपालबहस संवाददाता
बैशाख १०, २०८१ सोमबार
नेपाल र कतारबीच सरकारी ६ र निजी क्षेत्रका दुई सम्झौतामा हस्ताक्षर
बैशाख १२, २०८१ बुधबार
इलाम उपनिर्वाचनमा कांग्रेस
बैशाख १२, २०८१ बुधबार
कम्युनिष्ट नेताको उत्तरी भ्रमण, नेपालमा बामपन्थी मिलाउने चीनको कसरत
बैशाख १२, २०८१ बुधबार
बागमती मन्त्रिपरिषद् बैठक : लैङ्गिक तथा यौनिक अल्पसङ्ख्यक नीति स्वीकृत
बैशाख १२, २०८१ बुधबार
स्याङ्जामा आगोले पाइप जलेपछि खानेपानीको समस्या
बैशाख १२, २०८१ बुधबार
खोटाङमा डढेलो निभाउने क्रममा जलेर वृद्धको मृत्यु
बैशाख १२, २०८१ बुधबार
महोत्तरीको मटिहानीमा आगोले बस्ती नै सखाप
बैशाख १२, २०८१ बुधबार
इलाम उपनिर्वाचनमा कांग्रेस
बैशाख १२, २०८१ बुधबार
पूर्वसभामुख अग्नि सापकोटाविरुद्धको मुद्दामा 'हेर्दहेर्दै', अर्को सुनुवाई जेठ २३ मा हुने
बैशाख १२, २०८१ बुधबार