शेयरबजारमा ध्यान दिनुपर्ने तीन कुरा:- कर्नरिंग, सर्कुलर ट्रेडिङ र लगानी

♦ ज्योति दाहाल

शेयर मूल्यमा स्वाभाविक र अस्वाभाविक दुबै बृद्धि देखिएको छ । कुन स्वाभाविक र कुन अस्वाभाविक छुट्टयाउने आफैंले हो । अरुले यो स्वाभाविक वा यो अस्वाभाविक भन्दैन । सोधेर लगानी पनि हुन्न । शेयरको नाफा व्यक्तिगत हुन्छ । एकले अर्कोलाई फसाएर लिने हो र यसलाई वैधानिक मानिएको छ ।

खोला–नदीमा धेरै माछा हुन्छन् र तिनको आहार पनि नदीमा प्रशस्त पाइन्छ, तैपनि माछा किन जालमा पर्छ भन्दा आहार खोज्ने झन्झट लिनुभन्दा मुखैमा आइपुगेको आहार देखेर टिप्न खोज्दा बल्छीमा पर्छ । शेयरमा लगानी गर्दा लाभ हुने ठाउँ भनेको यसले दिने वार्षिक प्रतिफल हो तर, बढ्यो बढ्यो अब किनेर बेचिहाल्छु, पैसा मुठ्याईहाल्छु भन्दा माछा जस्तै बल्छीमा परिन्छ ।

शेयर कारोबारमा कर्नरिंग र सर्कुलर ट्रेडिङ पनि हुन्छ । सक्षम नियामक भएको ठाउँमा अलि कम हुन्छ तर, नेपाल जस्तो देशमा भने खुल्लमखुल्ला नै हुन्छ । कसैले केही गर्दैन । अहिले पनि केही कम्पनीमा कर्नरिंग वा सर्कुलर ट्रेडिङ भएको हुनसक्ने अनुमान गर्न सकिन्छ ।

कर्नरिंग र सर्कुलर ट्रेडिङ हेर्ने भनेको नियामकले हो तर नियामकमा यो ज्ञान वा क्षमता छ–छैन अहिलेसम्म देखिएको छैन । लगानी गर्ने आफैले मूल्य उचित हो कि हैन पुष्टि गर्नु बाहेक अरु उपाय हुन्न । बैंक बीमा वा अन्य कम्पनीले त्रैमासिक विवरणमा प्रतिशेयर आम्दानी, मूल्य आम्दानी अनुपात गलत प्रकाशन गरेको प्रशस्त उदाहरण छन् । वित्तीय विवरणमा देखाएको आम्दानी र मूल्य–आम्दानी अनुपात आफैले पुनर्पुष्टि गर्नुपर्छ ।

नेटवर्थमा पनि अलि भ्रम देखिएको छ । सम्पति पुनर्मूल्यांकनबाट सिर्जित रकम वास्तविक हैन तर यसलाई प्रचलित बजार मूल्यमा मूल्यांकन गरेर नेटवर्थ गणना गरिन्छ । यसरी सिर्जित नाफा वितरणयोग्य हुन्न । नेटवर्थ मात्र पनि लाभांश बाँड्ने आधार हुन्न । चालु अवधिको व्यापारिक आम्दानी जुन नगदमा प्राप्त हुन्छ त्यो मात्र वितरणयोग्य हुन्छ । वासलातमा यस्तो विवरण आंशिकरुपमा देखिन्छ । जगेडा कोष हेर्दा स्वतन्त्र जगेडा कति छ, त्यो महत्वपूर्ण हो ।

आम्दानी कुन स्रोतबाट आयो त्यो पनि महत्वपूर्ण कुरा हुन्छ । एकाएक व्हात्त आम्दानी बढ्नुमा के कारण हुनसक्छ, त्यसको पनि अध्ययन गर्नुपर्छ । शेयरमा लगानी गरेर पूँजीगत लाभ सुनिश्चित हुन्न र छैन । पूँजीगत लाभलाई मात्र आधार बनाएर आँखा चिम्लिँदा चिम्लेको चिम्लेई पनि भईनसक्छ । कारोबार मापन गर्ने सूचक मात्र पनि लगानीको आधार हैन । सूचक बढ्दैमा पूँजीगत लाभ बढ्छ भन्ने हुन्न र छैन ।

व्यवसायको क्षेत्रगत स्वरूप अनुसार आम्दानी हेर्नुपर्छ । बैंकमा लगानी गर्दा खुद ब्याज आम्दानी बढ्यो कि बढेन हेर्नुपर्छ । कहिलेकाही हुने गैरबैंकिंग सम्पति बिक्री गरेर पनि कुनै त्रैमासिकमा नपत्याउने पाराले अधिक आम्दानी देखिन्छ । जस्तो अहिले वार्षिक ३५ रुपैयाँ आम्दानी देखिएको मन्जुश्री फाइनान्स ।

मन्जुश्रीले गैरबैंकिंग सम्पति बिक्री गरेर आम्दानी बढेको प्रतिवेदन दिएको छ । ६ महिनामा १७ रुपैयाँ कमायो अब अर्को ६ महिनामा पनि त्यति नै कमाएर ३५ हुने अनुमान गलत हुन्छ । जलविद्युतमा लगानी गर्दा मेगावाट हैन युनिट हेर्नुपर्छ र त्यसको बिक्रीदर कति छ त्यसलाई पनि जानकारीमा लिनुपर्छ ।

जलविद्युत निर्माणको अवधिमा आम्दानी देखिन्न । यसो भनेर ईपीएस छैन, नेटवर्थ ऋणात्मक छ भन्ने पनि हैन किनकि निर्माणको अवधिमा आम्दानी आउने कुरै हुन्न । जलविद्युतमा लगानी गर्दा भविष्यमा कति युनिट बेच्नसक्छ भन्ने सोच्नुपर्छ । धेरै आयोजना निर्माण हुँदैछन् । निर्माण सकिएपछी त आम्दानी आउन थालिहाल्छ, त्यसपछि त धेरथोर नाफा बाँड्न सकिहाल्छ । धेरै कुरा याद गर्नुपर्छ लगानी गर्दा ।

शेयरमा पैसा हाल्नासाथ पैसो आइहाल्ने भए संसारमा गरिब को हुन्थ्यो र ? सोचविचार आफ्नै हो आफैले गर्ने हो ,अर्कोले गरिदिन्न । जोगिएर किनबेच गरौँ । पैसा सजिलोसँग कमाउन सकिन्न । अरु धेरै कुरा समेटेर कुनै दिन लामै लेख लेखुँला अहिलेलाई यति नै । आफूले किन्न पाएनछ अनि घटाउन लेख्यो भन्नेलाई हृदयदेखि स्वागत ।

(लेखक दाहाल शेयरबजारका जानकार तथा कानुन व्यवसायी हुन् । यो लेख उनको फेसबुक वालबाट साभार गरिएको हो ।)