नेपाली नागरिकता नै नभएका रविलाई कसरी संसद छिर्न दिने ?

♦ अनुसा थापा / भक्तपुर

अघिल्लो सदनले दुई पटक नागरिकता विधेयक पारित गर्यो । तर, राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले प्रमाणित नगरिदिँदा त्यो थन्किएर बसेको छ । नेपालमै जन्मेका, हुर्केका र पढे लेखेका नेपालीहरु नागरिकता पाउनबाट वञ्चित छन् । जसले गर्दा उनीहरुले राज्यबाट पाउनुपर्ने सेवासुविधा पाएका छैन् । उच्च शिक्षा हासिल गर्न, विदेश जान, सिम निकाल्न, बैंक खाता खोल्नलगायत धेरै सेवासुविधाबाट उनीहरु वञ्चित छन् ।

तर, रवि लामिछानेसँग नेपाली नागरिकता त छ तर पुरानाे । नेपाली नागरिकता त्यागेका उनी सांसद बनेर सदनमा जाँदैछन् । न उनले नेपाली नागरिकता पुन प्राप्ति गर्न कुनै प्रक्रिया नै चालेका छन् । जोसँग पुन प्रमाणित गरिएकाे नेपाली नागरिकता छैन्, ऊ संसदमा छिर्दैछ । एउटा विदेशी नागरिकलाई चितवन क्षेत्र नम्बर २ का जनताले मतदान गरेर जिताए । चितवनका जनताले बुझ्दैनबुझी लामिछानेलाई भोट दिएका छन् ।

विदेशी नागरिकता त्यागेको भनि उनले परराष्ट्र मन्त्रालयमा कुनै प्रमाण दिएका छैनन् । यता, नेपाली नागरिकताका पुन प्राप्तिका लागि निवेदन पनि हालेका छैनन् । पहिलो कुरा त रवि लामिछाने नेपाली नागरिक नै होइनन् । अनि उनी कसरी चुनाव लडे ? उनलाई नेपालमा बस्ने अधिकारसमेत छैन् । परराष्ट्रले रविलाई नयाँ नागरिकता दिनु भनेर गृह मन्त्रालयलाई पत्र लेखेको छैन् ।

यता, गृहले सिडियो कार्यालयलाई उनको नागरिकता पुनः कायम गर्न पत्र काटेको छैन् । अध्यागमन विभागले रविलाई समातेर अमेरिका नै पठाइदिनुपर्छ । विदेशी नागरिक नेपाल आउँदा भीसा लगाएर आउनुपर्छ । भीसा अवधिभरि मात्र ऊ नेपालमा बस्नपर्छ । भीसा सकिएर पनि नेपालमै छ भने उसलाई जरिवाना गरेर फेरि आफ्नो मुलुक फिर्ता पठाउँछ । अध्यागमनका प्रमुख ऋषिराम तिवारीले तुरुन्त रविलाई अमेरिका फिर्ता पठाउनुपर्छ ।

नेपाल नागरिकता ऐन, २०६३ को दफा ११ मा कुनै नेपाली नागरिकले विदेशी मुलुकको नागरिकता प्राप्त गरेपछि पुनः नेपालमा आई बसोबास गरेको र विदेशी मुलुकको नागरिकता त्यागेको निस्सा तोकिएको अधिकारीलाई दिएमा त्यस्तो निस्सा दर्ता भएको मितिदेखि निजको नेपाली नागरिकता पुनः कायम हुने उल्लेख छ । उनले अमेरिकी नागरिकता त्यागेको निस्सा नेपाल सरकारलाई बुझाएका छैनन् ।

जसलाई नेपालमा बस्ने अधिकार नै छैन् उनलाई कसरी संसदभित्र प्रवेश गर्न दिने ? जोसँग नेपाली नागरिकता छैन्, उसले राष्ट्रियताको कुरा गर्न सुहाउँछ ? नेपालमै जन्मिएको भएपनि नेपाली नागरिकता नभएर विवश भएर बसेका लाखौं जनता छन् । तर, विदेशी आएर नेपालमा चुनाव लडिदिन्छन् । अमेरिकी सरकारले नेपाली नागरिकता खारेज गरेर न आफ्नो देशको नागरिकता दियो ।

एउटै व्यक्तिले दुई वटा नागरिकता बोक्न मिल्दैन् । उनले अमेरिकी नागरिकता लिनेबित्तिकै नेपाली नागरिकता खारेज भइसकेको छ । उनले प्रष्ट रुपमा आफूले नेपाली नागरिकता लिनका लागि कुनै प्रक्रिया अघि नबढाएको भनिसकेका छन् । नागरिकताको विषय वर्षौं अघि सल्टिकेको उनले बताउँदै आएका छन् । तर, सरकारलाई कुनै प्रमाण नदेखाइकन उनको नागरिकताको विषय कसरी सल्टियो ? कि कानून पनि व्यक्तिपिच्छे फरकफरक छ ? कसैले नागरिकता नभएर एउटा सिम निकाल्न सकेको छैन्, कोही चुनाव लडेका छन् ।

पहुँच, प्रभाव र पैसा नभएकालाई कानूनले पनि भेदभाव गर्दो रहेछ भन्ने यहीबाट स्पष्ट भइसकेको छ । निर्वाचन आयोगले उनलाई चुनाव जितेको प्रमाणपत्र दिनुहुँदैन् । आयोगले के हेरेर रविको ‘राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी’ दर्ता गर्यो ? पार्टी दर्ता गरेपनि नागरिकताको विषयलाई लिएर विवाद बाहिरिएपछि किन छानबिन भएन् ? यसमा त आयोगका पदाधिकारीको पनि मिलोमतो रहेको देखियो । नागरिकता भनेको एकदम गम्भीर विषय हो । तर, आयोग मौन रह्यो, किन ? नागरिकतामाथि नै प्रश्न उठ्दाउठ्दै पनि कुनै निकायले अनुसन्धान अघि बढाएन् । आयोगका कारण विदेशी नागरिकले सदन छिर्ने मौका पाउँदैछन् ।

तर, नेपालको कानूनले विदेशी नागरिकलाई सदन छिर्न इजाजत दिएको छ ? रविको नेपाली नागरिकता छैन् भनेर उजुरी पर्दा पनि चितवन क्षेत्र नम्बर २ का जनताले उनलाई भोट दिए । देशभरका मिडियाले रवि नेपाली होइनन्, उनले नेपाली नागरिकता लिएका छैनन् भन्ने कुरा उठाउँदा उठाउँदै पनि चितवनका जनताले उनलाई सांसद बनाए । ती भोट दिने जनतालाई राष्ट्रको अलिकति पनि माया रहेनछ ।

अर्कोतिर पत्रकार शालिग्राम पुडासैनी पनि चितवनमै गएर झुण्डिएका थिए । उनले मर्ने बेलामा रविको कारण आफू आत्महत्या गर्न बाध्य भएको भन्दै भिडियो रेकर्ड गराएका थिए । यति हुँदाहुँदै पनि चितवनका जनताले उनलाई चुने । एकातिर नेपाली नागरिकता छैन्, अर्कोतिर कसैलाई मर्ने बाध्य बनाएका व्यक्तिलाई भोट दिनुले चितवनका जनतामाथि नै प्रश्न उठेको छ । नेता गणेशमान सिंहले नेपाली जनता भेडाबाख्रा हुन् भनेका थिए, जुन चितवनका जनतामा लागू भएको छ । उनले चुनाव जितिसकेका छन् । अब उनीमाथि कारबाही कसले अघि बढाउने ? उनी नेपाली होइनन् भनेर कसले अदालतमा मुद्दा हाल्ने ? सरकार रविको अगाडि निरीह छ । अन्य जनतामाथि यो आरोप लागेको भए सम्बन्धित निकायले समातेर कारबाही अघि बढाइसकेको हुन्थ्यो ।

राजनीतिक दलदेखि लिएर मिडिया सबै उनको सामु गुमसुम छन् । लाखौं नेपालीले आफ्नो जन्मभूमिको नागरिकता त्यागेर विदेशी नागरिकता लिएका छन् । कतिपयले नेपाली नागरिकता त्यागेर भारतीय नागरिकता लिएका छन् । कतिपयले अन्य मुलुकको नागरिकता लिएका होलान् । अब ती सबै मुखले आफूले विदेशी नागरिकता त्यागेको भनेर नेपालमा आएर बस्दा भइहाल्यो । रविले मिल्छ भने अरुले किन मिल्दैन् ? कानून प्रक्रियाको खाँचो छैन् । बेकारमा कानून छ नौटंकी किन देखाउने ? रविले जस्तै सबैले उही कदम चाले भने देशको हालत के हुन्छ ? नेपालको कानून र सरकारलाई रविले चुनौती दिए । उनले अमेरिका नागरिकता त्यागेको प्रमाण त अमेरिकी सरकारले अवश्य पनि दिएको होला । सरकारलाई उक्त प्रमाण बुझाउन किन हिच्किचाइरहेकाे रवि ?

कि अमेरिकी नागरिकता नै नत्यागिकन मुखले मात्र भट्याइरहेका छन् ? राष्ट्रियतामाथि रविले खेलबाड गरेका छन् । यस्तो व्यक्तिलाई सदनमा छिर्नबाट रोक लगाउनुपर्छ । सरकारले कुनै पनि हालतमा उनलाई सदनमा छिर्न दिनुहुँदैन् । राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले दुई पटक सदनबाट पारित भएको नागरिकता विधेयक प्रमाणिकरण गरेकी छैनन् । उनले राष्ट्रियता जोगाउनका लागि नागरिकता विधेयक प्रमाणिकरण गर्न नहुने बताएकी थिइन् ।

तर, विदेशी नागरिक संसद छिर्न लाग्दासमेत के हेरेर बसिरहेकी छिन्, राष्ट्रपति भण्डारी ? कहाँ गए राष्ट्रियताका ठूल्ठूला कुरा ? राष्ट्र र राष्ट्रियताका ठूल्ठूला गफ दिने रविले नयाँ नागरिकता नेपाली जनतालाई देखाउनुपर्छ । कुन जिल्लाबाट कति गते नागरिकता लिएको ? र नागरिकता नम्बर जनतालाई देखाउनुपर्छ । होइन् भने तत्काल नेपाल छोड्नुपर्यो । छानबिन प्रक्रिया अघि बढाउन नसक्ने नेपाल सरकारका पदाधिकारीहरुमाथि पनि कारबाही अघि बढाउनुपर्छ ।

गृह मन्त्रालय के हेरेर बसेको छ ? नेपाल सरकारका कर्मचारीहरु किन हात बाँधेर बसेका छन् ? कि उनीसँग प्रश्न गर्न सक्ने कुनै पदाधिकारी नै छैनन् ? गृहमन्त्री बालकृष्ण खाँण, गृहसचिव विनोदप्रकाश सिंह के हेरेर बसेका छन् ? राष्ट्रियतामाथि औंला उठिसकेको छ तर सरकार निदाएर बसेको छ । सांसद् हुनेबित्तिकै रविले रातो पासपोर्ट पाउँछन् । संसद सचिवालयले के आधारमा रविलाई रातो पासपोर्ट दिने ? निर्वाचन आयोगले के हेरेर सांसदकाे प्रमाणपत्र दिने ?

विदेशीलाई कुन आधारमा सांसद प्रमाणपत्र दिने ? सरकारले यो कुराले ख्यालख्याल गर्ने कि तत्कालै एक्सनमा जाने ? संसद सचिवालय, निर्वाचन आयोग, गृह मन्त्रालय, अध्यागमन विभाग, परराष्ट्र मन्त्रालयले तत्काल अनुसन्धान अघि बढाउनुपर्छ । सरकारले २४ घण्टाभित्र छानबिन प्रक्रिया अगाडि बढाउनुपर्छ । यो ‘पर्ख र हेर’ भन्ने विषय होइन् । यो कुरा यसरी बाहिर आउँदा पनि सरकार हात बाँधेर बस्नु भनेको उनलाई समर्थन गर्नु हो ।

सरकारले नै उनलाई जोगाइरहेको देखिन्छ । रविमाथि जनताले प्रश्न उठाइसकेका छन् । सञ्चारमाध्यम भर यो विषय छ्याप्छ्याप्ती भइसकेको छ । उनीविरुद्ध उजुरी नै पर्दा पनि केलाई छानबिन भएन् ? पत्रकारसमेत रहेका उनलाई प्रेस काउन्सिलले के हेरेर प्रेस कार्ड दियो ? नागरिकता नै नहेरिकन प्रेस कार्ड दिइएको हो ? रविले कति ठाँउमा लगानी गरेका होलान् ? कतिपय व्यापार व्यवसाय पनि सञ्चालन गरेका होलान ? उनले घरजग्गा पनि किनेका होलान् ? यो कसरी सम्भव भयो ? यो विषयमा छानबिन हुन जरुरी छ ।