बालेन शाहले देखेका वेलायती सडक र बालीको बगैंचा

९ चैत, काठमाडौं । काठमाडौं महानगरका मेयर बालेन शाहले इण्डोनेसिया र बेलायत भ्रमण गरेका छन् । उनले पुसको तेस्रो साता इण्डोनेसिया र चैतको पहिलो साता बेलायत भ्रमण गरे । प्रतिनिधित्वको हिसाबले यी दुवै देशका शहरले संसारभरका सबै नगरलाई समेट्छ । पश्चिमा मुलुकहरुको सबै चिनारी बेलायत र एशियाको अधिकांश जानकारी इण्डोनेसियामा भेटिन्छ ।

बिश्वमा हामी नेपाली धेरै भ्रमण गर्ने मध्येमा पर्छौं । संसारका सबै देशमा नेपाली बस्छन् । काम, व्यवसाय, अध्ययन र अवलोकनका हिसाबले हामी नपुगेको स्थान सायदै होला ! यो पंक्तिकारले पनि केही मुलुकको भ्रमण गरेको छ । त्यस हिसाबले पंक्तिकारले बेला बेलामा विभिन्न मुलुकको उदाहरण दिएर नेपालका बारेमा लेखन र अभिव्यक्ति दिने प्रयास गर्दै आएको छ । प्रतिस्पर्धाको हिसाबले नभई, सिकाइका आधारमा हामी र अन्य देशबीचको भिन्नता के छ त भन्ने हामीले बुझ्न जरुरी छ । के हामी ती देशमा गएर केही राम्रा कुराहरु सिकेर फर्कन्छौं त ? सबै नेपालीले अन्यथा नलिनुहोला, अंह हामी केही गतिलो सिक्दैनौं । मात्र हामी रमझममै अल्झिन्छौं । अनि, यहीका खिचातानीमा होमिन्छौं ।

गैरआवासीय नेपालीहरुको संस्था (एनआरएनए) को केन्द्रीय कार्यालय काठमाडौं मै छ । यो संस्थामा आबद्ध विकसित, कम विकसित मुलुकमा बस्ने नेपाली नेपाल आउजाउ गरिरहन्छन् । हरेक महिना सरकारी खर्चमा विभिन्न व्यक्ति कयौं देश जान्छन् । सरकारी कर्मचारीदेखि मन्त्री, प्रधानमन्त्री, सांसद र नेताहरु विभिन्न देश घुमिरहन्छन् । तर, कुनै एकजनाले कुनै देशको ढल यसरी निर्माण गरिंदोरहेछ, ल्याण्डफिल्ड साइट यस्तो बनाउने रहेछन् भनेर कुनै जानकारी वा तस्विर सार्वजनिक गरेको छ ? अहं विल्कुल छैन । अझ अर्को कुरा भनौं, क्यानाडा वा अमेरिका जस्तो विकसित मुलुकमा कुनै एक नेपाली बस्छ । अनि नेपालकै राजनीतिमा आँखा चम्काउँदै यस्तो उस्तो भनेर अर्ति उपदेश दिन्छ ।

क्यानाडाको कुनै भागमा बसेको नेपालीले त्यहाँको विकासको मोडेल, त्यहाँको जनजीवन, सरसफाई वा सभ्यताका बिषय सबैलाई शेयर गर्ने हो भने केही न केही सिकाई त नेपालीले पाउने थिए नि । तर, एकजनाले पनि आजसम्म यस्ता प्रेरणाका स्रोत र अनुभवलाई नेपाली माझ साट्न खोजेनन् । बेलायत वा अष्ट्रेलिया अथवा जापान बसेको नेपालीले यसरी पनि टिकाउ र दीर्घकालीन सडक बनाउन सकिन्छ भनेर अध्ययन गरेर नेपाली माझ सार्वजनिक गर्ने हो भने सायद हाम्रा नीति, निर्माण, विकास र लगानीमा कति वदलाव आउने थियो होला । त्यसैले, हरेक नागरिकले मेरो कर्तव्य के हो भन्ने सोच विकास नभएसम्म मुलुकको विकास असंभव प्रायः छ ।

अब लागौं, काठमाडौंका मेयर बालेन साहले गर्न सक्ने काम । यी यस्ता काम हुन्, जुन काम गर्न कुनै लगानी चाहिंदैन । इच्छाशक्ति र जागरण भने आवश्यक छ । काठमाडौं महानगरले देखाएको बाटो उपत्यकाका सबै पालिका र देशभरका सबै स्थानीय निकायलाई पाठ बन्न सक्छ । यसै पनि देशको राजधानीमा भएको गतिविधिले सोझै देशभर प्रभाव पार्छ । त्यसैले, यो आलेखमा यस्ता सवालहरु उठान गर्ने प्रयास गरिएको छ, जुन कामहरु गर्न ठुलो बजेट चाहिंदैन । नियम, प्रणाली र जरिवानाको व्यवस्था गरिदिए पुग्छ ।

बालेन जी !

१, ध्वनी प्रदुषण नियन्त्रणः शहरको सौन्दर्यको मुख्य मापन शान्त वातावरण हो । दक्षिण एशियाका भारत, बंगलादेश र पाकिस्तान सबैभन्दा क्रेजी (कोलाहल) मुुलुक हुन् । त्यसको प्रभाव नेपालमा पनि परिरहेको छ । यो रोक्न स्वनियम जारी गर्नु अनिवार्य छ । शहरको मुख्य समस्या भनेको हर्नको आवाज हो । केही महिनाअघि हर्न निषेधका प्रयास भएका थिए । नयाँ बानेश्वर लगायतका आकाशे पुलमा ‘हर्न निषेध’ का पोष्टर टांसिएका थिए । अहिले ती पोष्टर छैनन् । उपत्यका ट्राफिक कार्यालयसँग समन्वय गरेर पुनः यो काम शुरु गर्नुपर्छ । बालेन जी, तपाईंले देख्नु भएकै होला, लण्डनको भीडमा कुनै हर्नको आवाज सुन्नुभयो ? भीड वा सवारी घनत्वकाबीच कडा नियम जारी गर्ने हो भने हर्न कसैले बजाउन आँट गर्दैन । हर्न बजाउनेलाई २५ हजारसम्मको जरिवाना तोक्ने शुरुवात गर्नुपर्छ ।

ध्वनी प्रदुषणः याे अर्को कारण छ, ठेलामा सामान राखेर हाते माइक प्रयोग गर्ने । नगर प्रहरीलाई खटाएर यो पुर्ण नियन्त्रण गर्नु अनिवार्य छ । अहिले जथाभावी घरघरमा कुकुर पालिएका छन् । यसले छिमेकीहरुलाई हैरान बनाएको छ । सडकका बेबारिसेदेखि घरघरमा पालिने कुकुर नियन्त्रण गर्न आवश्यक छ । हाम्रो बस्तीमा घरघर जोडिएका छन् । एउटा घरमा चम्चा खस्यो भने पनि छिमेकीलाई असर पर्छ । अर्को विकराल समस्या छ, जथाभावी खुलेका काठ मिल, वर्कशप, फलामे मिलहरु । यी सबैभन्दा खतरनाक ध्वनी प्रदुषण हुन् । यस्ता सबै वर्कशपहरु निश्चित स्थानमा मात्र संचालनको अनुमति दिनुपर्छ । बस्तीमा यस्ता शपहरुले कोलाहल निम्तिएको छ । पुराना घर पुननिर्माण, नयाँ घर निर्माण, सामान आयात निर्यात, विवाह पार्टी, सभा जुलुश, माइकिङ लगायतबाट निस्कने आवाज नियन्त्रण गर्न र यस्ता गतिविधिमा पुर्ण रोक लगाउन र निश्चित स्थान समयको प्रणाली बसाल्न अनिवार्य छ । बालेन जी, तपाईंले विकसित मुलुकमा देखेको र भोगेको अनुभव मात्र प्रयोग गर्नुभयो भने यी तमाम समस्या स्वतः हल हुनेछन् ।

२, अवान्छित गतिविधिमा पुर्ण रोकः अहिले काठमाडौं उपत्यकामा विकसित मुलुकका पर्यटक आएर घुम्न नसक्ने अवस्था छ । यसको उदाहरण हेर्न एकपटक स्वयम्भूमा एक घण्टा बिताए यो दृष्य सजिलै देखिन्छ । विदेशी पर्यटकलाई यहाँका उद्दण्ड युुवाहरु पछ्याएर हैरान बनाएका हुन्छन् । जर्वजस्ती पैसा माग्छन् । नेपालकै बेइज्जत हुनेगरि अहिले केही समयदेखि यता बिदेशी भ्लगरहरुले यस्ता कुरुप दृष्य प्रशारण गरिरहेका छन् । दोष ती भ्लगरहरुको होइन । गल्ति हाम्रो हो । ती भ्लगरले त झन नेपालकै प्रचार गर्न यहाँ आएका हुन् ।

हामीले नै हाम्रो वातावरण खराब बनाउँदा ती दृष्य संसारभर फैलिरहेका छन् । प्रहरीका वृत र प्रभाग अनि चाैकी लगायतका कार्यालयसँग समन्वय गरेर दिर्घकालीन रुपमा यस्ता गलत गतिविधि रोक्न आवश्यक छ । खासगरि, स्वयम्भू, पशुपति, दक्षिणकाली, बुढानिलकण्ठ, बसन्तपुर, ठमेल लगायतका क्षेत्रमा भारत र पाकिस्तानबाट आएका सडक व्यापारीहरुले भरिएका छन् । तेस्रो मुुलुकबाट आएका कयौं पर्यटकले यो नेपाल हो कि भारत हो भनेर झुक्किएका छन् । कयौं भारतीयहरु व्यापारीहरुले आफु नेपाली भएको परिचय दिएर नेपालको चिनारी नै समाप्त पारिरहेका छन् । यो सम्पुर्ण रुपमा रोक्न आवश्यक छ । काठमाडौं उपत्यकाको यही विकृतिका कारण अहिले अधिकांश तेस्रो मुलुकका पर्यटक सोझै पोखरा घुम्न जान्छन् । राजधानीको यो कुरुप दृष्य नहटाएसम्म विकसित मुलुकका पर्यटक यहाँ अडिंदैनन् ।

३, सडक वरपरका कुरुप दृष्य अन्त्यः बालेन जी, तपाईले शुरुमै शुरुवात गरेको ठेला व्यवस्थापनको काम र फुटपाथ व्यापार निषेध अभियान शतप्रतिशत सही थियो । मुलधारका केही मिडिया र कालाबजारी धन्दावालाका कारण तपाईको यो काममा बाधा पुगेको सबैले देखेकै छौं । नेपालमा राजनीतिक दलहरु, केही ठुला मिडिया र काला बजारिया बिचौलियाका कारण समाज निर्माण हुन सकेको छैन । यो दर्दनाक अबस्था आमजनताले देखेका छन् । तपाईं यी गलत तत्वको दवावबाट पछि नहटनुस । यी खराब तत्वले दशकौंदेखि नेपाल बन्न नदिएको जनताले बुझेका छन् । फुटपाथमा पसल थापेर र सडक किनारमा मकै पोलेर जनतामा कुनै समृद्ध आउँदैन भन्ने जागरण ल्याउन आवश्यक छ ।

यी सबैलाई व्यवस्थित गर्नु अनिवार्य छ । विकसित मुलुकमा जस्तो फराकिलो, सफा सडक छैन यहाँ । सडकमा खाना खाने त कुरै नगरौं, हिंड्न त मुस्किलको अबस्था छ । यस्तो फोहोर र धुलो भएको सडक र सार्वजनिक स्थानमा खाना विक्री गर्न पुर्ण रोक लगाउनुपर्छ । निश्चित स्थानमा अस्थायी व्यापार र जग्गाजमीन भएका नागरिकलाई घर फर्काउ अभियान शुरु गर्नुपर्छ । यसका लागि सम्बन्धित सबै निकायसँग समन्वय र सहकार्य आवश्यक छ । कुरुपको अर्को दृष्य छ, सडक वरीपरी झुत्रे पसल । सडक वरपरका घरहरु,पसलहरु र पुराना संरचनामा निश्चित रंगरोगन, डिजाइन लगायतका व्यवस्था अनिवार्य गर्नुपर्छ । तपाईंले देख्नुभएकै होला, इण्डोनेसियाका बाली टापुमा आर्कषक घरहरु निर्माण गरिएका छन् । यी घरहरु महंगा होइनन् । इण्डोनेसिया त्यस्तो धनी देश पनि होइन । तर, आज सौन्दर्यकै कारण बाली जस्ता टापुहरु पर्यटकका केन्द्र बनेका छन् ।

४, माइक्रो समस्याका समाधानः कतिपय समस्याहरुमा हाम्रा आँखा पर्देनन् । तर ती समस्याले हामीलाई बर्षौदेखि हैरान बनाएको छ । कोटेश्वरका चोकदेखि बिभिन्न बस स्टेशनमा भारतीय महिला, बालबालिका भीख मागिरहेका छन् । अहिले यो दृष्य डरलाग्दो गरि बढिरहेको छ । यी भारतीय महिलाहरु भीख माग्न कसरी आइपुगे यिनलाई उनीहरुकै देशमा फर्काउने बारेमा गृहमन्त्रालयसँग तुरुन्त समन्वय गरेर समाधान निकाल्नुपर्छ । यो समस्या अहिले झन तीव्ररुपमा बढिरहेको छ ।

अर्को समस्या छ, पानपराग र सुर्ति खाएर सडकमा जथाभावी थुक्नु । तपाइले देख्नुभएकै होला, बेलायत त्यस्तो देश हो, जहाँ करिब २५ प्रतिशत मानिस भारतीयहरु बस्छन् । तर, त्यहाँ कसैले सुर्तिसेवन, पानपराग बिक्री गर्न र सडकमा थुक्न पाउँदैनन् । सडकमा चुरोटका ठुटाहरु विस्कुन सुकाएर झैं एकैछिनमा देखिन्छन्, एकैछिनमा सफाचट पारिन्छ । यस्तो दृष्य सबै विकसित देशहरुमा देख्न सकिन्छ । गाँजा, चुरोट र मदिरा खुल्ला बिक्री गर्न पाउने नियम चाहिन्छ भने सुर्ति पानपराग बिक्रीमा प्रतिबन्ध लगाउनु अनिवार्य छ । यदि बंगलादेश र भारतका शहरको जस्तो कुरुप दृष्य हटाउने हो भने सुर्ति र पानपराग आयात रोक्न सरकारसँग पहल गर्न आवश्यक छ । अर्को समस्याको बिषय छ, सार्वजनिक शौचालय । तपाईंले शुरु गर्नुभएको सार्वजनिक शौचालय अभियान कहाँ पुग्यो ? अहिले काठमाडौंमा सार्वजनिक शौचालयको समस्या झन चर्किएको छ । पर्यटक बस लाग्ने सोह्खुट्टेमा बिहानै पुग्नुस, बालेन जी, त्यहाँ सार्वजनिक शौचालय नभएकोले कुन हैरानी छ, हेर्नुहोला । यस्ता दर्दनाक दृष्य उपत्यका भित्रका हरेक स्टेशनमा सजिलै देख्न सकिन्छ ।

५, बालेन जी, उपत्यकाका संसदीय निर्वाचन क्षेत्रमा नयाँ दलका नयाँ व्यक्ति सांसद बनेका छन् । शहरको सौन्दर्यका लागि काम गर्न यी सांसदहरुलाई घच्घच्याउनुस । केन्द्रीय सरकारसँग सहयोगका लागि यी सांसदको भुमिका महत्वपुर्ण हुनेछ । त्यति मात्र होइन, उपत्यका भित्रका सबै जिल्लाका पालिका प्रमुखहरु र अन्य जनप्रतिनिधिसँग निरन्तर परामर्श र सहकार्यको वातावरण निर्माण गर्नुस । राजधानी काठमाडौं राम्रो र सुन्दर भयो भने सबै पालिकाले सिक्न बाध्य हुनेछन् । कुनै पनि देशको राजधानी भनेको ढोका हो । जब ढोका नै कूरुप छ भने घरभित्रका बस्तुहरुले कुनै प्रभाव पार्दैन । बालेन जी, तपाईंले ढोका सुन्दर बनाउनुस । बाँकी रहेका कोठा, भित्ता, झ्याल, कुना र भर्याङ सबैले सुन्दर बनाउनेछन् ।

अन्य नेपाली जस्तै बिदेश गयो, घुम्यो, आयो अनि काजु चपायो नगर्नुस । ती देशहरुको राम्रा कामहरुको शिक्षा लिनुस । माथि उल्लेखित काम तत्काल गर्न कुनै बजेट चाहिंदैन । समन्वय, जागरण र जनचेतनाको मात्र आवश्यक छ । यो इच्छाशक्ति तपाईमै हुनुपर्छ । बालेन जी, तपाईंले, २०७४ साल बैशाख ३१ गते लेखेको फेसबुक स्टाटस सम्झनुस । ‘मैले आज भोट गरिन, म उम्मेदवार थिइन । मलाई देश बनाउन आउँछ । अर्कोपटक गर्छु र आँफैलाई भोट दिन्छु । म मेरो देशको विकास गर्छु । अरु कसैको भर लाग्दैन ।’ त्यो स्थानीय चुनावमा देखाएको प्रतिबद्धता अनुरुप पाँच बर्षपछि चुनाव जितेर जुन मैदान तपाईंले प्राप्त गर्नु भएको छ, त्यही बाचा नर्बिसिकन काम गर्नुस । उपत्यकाका मात्र होइन, देशभरका जनता तपाईंकै जयजयकार गर्नेछन् । यो एक ऐतिहासिक काम हुनेछ ।