मैदानकाे खेल र राजनीतिकाे खेल : नियम उस्तै तर अभ्यास गलत

♦ यज्ञप्रसाद भट्टराई

३० फागुन, काठमाडौं । स्थानीय स्तरमा, जिल्ला स्तरमा, प्रदेश स्तरमा, राष्ट्रिय स्तरमा मात्र हैन अन्तराष्ट्रिय स्तरमा सञ्चालन हुने विभिन्न प्रकारका खेलहरुले खेलाडीहरुलाई स्वच्छ रहन, दर्शकको हौसला र आत्मबल बढाउन, स्थानीय, जिल्ला, प्रदेश, राष्ट्र तथा अन्तराष्ट्रिय जगतमा राष्ट्रको नाम उच्च राख्नसमेत सहयोग पुर्याएको हुन्छ ।

संसारमा खेलिने अधिकांश खेलहरु समग्रमा खेलाडीका कारण नै लोकप्रिय हुने गर्दछन् । विभिन्न प्रकारका खेलहरु जस्तै फुटबल, भलिबल, बास्केटबल, बक्सिड्ड, कबड्डी लगायतका खेलहरु समग्रमा खेलाडीहरुको नामबाट बढी लोकप्रिय हुने गर्दछन् । खेलाडीहरुको खेल र प्रदर्शनका कारण दर्शकहरुलाई आकर्षित गर्ने गर्दछन् । अधिकांश खेलहरु हेर्न स्टेडियममा जाननसक्ने दर्शकहरु विभिन्न सञ्चारमाध्यमको साथै अन्य श्रब्यदृष्य सामाग्रीको प्रयोग गरेर भएपनि खेल हेरेर खेलको मजा लिने गर्दछन् ।

खेल मैदानमा दर्शकहरु मैदान हेर्न मात्र आएका हुदैनन, बल्लकी नाम चलेका खेलाडीहरुको खेल हेर्न भनेर आएका हुन्छन् । खेल हेर्न बसेका दर्शकहरुले आफुले समर्थन गरेका खेलाडीहरुले उत्कृष्ट प्रदर्शन गरुन् भन्ने अपेक्षा गर्दछन् । खेलाडीहरु पनि खेल मैदानमा आफ्नाे टीमलाई जिताउन बिभिन्न तरिकाहरु अपनाउछन् । खेल खेल्ने खेलाडीलाई भन्दा खेल हेर्ने दर्शकलाई खेल जित्ने चटारो बढी हुन्छ ।

खेल हेर्न बसेका दर्शकहरु पहिले आपनो पक्षको निर्धारण गरेर खेल हेर्न आउने गर्दछन् । यो तेरो टीम, यो मेरो टीम, यो मेरो खेलाडी यो तेरो खेलाडी, राजनैतिक दल र तिनका कार्यकर्ता जस्तो । दर्शकहरु आपनो समर्थकका खेलाडीहरुको फोटो छापिएका टि–सर्ट र ह्याटहरुसहित समर्थनसमेत जनाई खेलाडीहरुको हौसलासमेत बढाई रहेका हुन्छन् । आपनो समर्थनको टिमको गल्तीलाई भरसक अम्पाएरले नदेखे हुन्थ्यो, देखेपनि सजाय नगरे हुन्थ्यो, देखिहाले पनि सामान्य सजाय मात्र गरिदिए हुन्थ्यो भन्ने चाहना हुन्छ । अहिलेका दलका नेताहरुले करोडौं रुपैयाँको भ्रष्टाचार गरेपनि बिना कसुरको वकालत गर्ने आपनै दलका कार्यकर्ता जस्तो ।

वास्तवमा मैदानमा खेलिने खेल होस् या नागरिकमा खेलिने राजनैतिक खेल होस् नियम उही र उस्तै उस्तै हुन्छन् । पक्ष र विपक्ष जस्तो । तर यसप्रकारको अम्पाएरको ब्यवहार अर्को पक्षको समर्थकलाई मन पर्दैन । खेल मैदानमा रहेका खेलाडीलाई भन्दा पनि दर्शकदीर्घामा बस्ने दर्शकहरुलाई खेल जित्ने चाहना र ईच्छा बढी हुन्छ । मैदानमा उत्रिएको खेलाडी भन्दा बढी दर्शकको रुपमा रहेका व्यक्तिहरु खेलमा सकृय भएर क्रियाशिल भएको देख्न पाईन्छ । आपनो समर्थन गरेको खेलाडीले या आपनो समर्थनको टीमले खेल जित्यो भने खेलाडीलाई भन्दा बढी समर्थक दर्शकलाई खुशी प्राप्त हुन्छ ।आनन्द प्राप्त हुन्छ । अनि तिनै दर्शकले आपना खेलाडी र टीमको समर्थनमा आवाज उठाउँछन् । हिप हिप … हुर्रे । यो जित कस्को ? …….को । जसरी आफुले समर्थन गरेको दलले राम्रो काम गरेमा सोही दलका कार्यर्तालाई खुशी प्राप्त हुने गर्दछ ।

खेल खेल्दै जाँदा कहिलेकाहीँ खेलाडीलाई समस्या आयो, चोट पटक लाग्यो, शारिरिक अशक्तता देखियो भने, अझ भनौं हात खुट्टा भाँचियो भने या भनौं अन्य प्रकारको खेलाडीमा खराबी देखियो भने उसको टीमले त्यस खेलाडीलाई खेल मैदानबाट बाहिर पठाउँछ । बिशेष प्रकारको औषधोपचारको ब्यवस्था मिलाउँछ । कोही समयका लागि खेलबाट बाहिरै राखेर आराम गर्ने वातावरण मिलाउँछ । अनि उसको ठाँउमा स्वस्थ्य शारीरिक अवस्था भएको अर्को खेलाडीलाई खेलमा सामेल गराउँछ । यसले आपनो टीमलाई खेल जिताउन तथा दर्शकदीर्घामा थप हौसलासमेत प्रदान गर्न मद्धत गर्ने गर्दछ । समर्थक दर्शकलाई अझैपनि खेल जित्न सकिन्छ भन्ने विश्वास जगाउनसमेत यसले मद्धत पुर्याउँछ ।

शरीरलाई नियन्त्रण गर्न नसक्ने, हप्तै पिच्छे अपस्ताल गएर स्वास्थ्य उपचार गराईरहनु पर्ने, खेल मैदानमा सधैं किचलो मात्रै गरिरहने, आपना टिमलाई मिलाएर लैजान नसक्ने र खेल जित्नु भन्दा पनि खेल खेल्नु नै आपनो महानता ठान्ने खेलाडीहरु टिममा रहुञ्जेल या टीमको क्याप्टेन रहुञ्जेल के खेल जित्न सकिएला र ?? यस्ता खेलाडीहरुलाई प्रतिस्थापन नगरी खेल जित्ने ईच्छा र चाहना राख्नु नै बेकार छ ।

वास्तवमा दर्शकहरु खेल मैदान मात्र हेर्न हैन नाम चलेका खेलाडीहरुको खेल हेर्न आउने हुन । तपाई हाम्रो गाउँघरमा हाम्रै गाउँघरका भाईबैनीहरुको खेल भैरहेको छ भने त्यहाँ आउने दर्शक र त्यही खेलमैदानमा राष्ट्रियस्तरका खेलाडीहरु आएर खेल प्रदर्शन गर्ने हो भने त्यहा आउने दर्शकको संख्या, ब्यवस्थापन र खेलको स्तरियता फरक हुनसक्छ । यसलाई विभिन्न क्षेत्र तथा समूहहरुसँग पनि दाँजेर हेर्न सकिन्छ ।

केही खेलाडीहरु यस्ता पनि हुन्छन् जो आपनो असक्षमताका बाबजुत पनि खेल मैदान छोडन चाहदैनन् । आपनो कारणले खेलको सिंगो टीमले पराजयको पीडा भोग्ने अवस्था सृजना हुँदासमेत र आफु अपाड्डताको अवस्थामा पुगि सक्दासमेत पनि खेल मैदान छोड्न नमानेपछि खेलको रौनकतामा खल्लोपना आउँछ ।

सक्षम खेलाडीलाई खेलमा प्रतिस्थापन गरान नसक्दा स्वयं टीमलाई र दर्शकदीर्घामा रहेका टीमका समर्थक दर्शकहरुलाई समेत नकारात्मक प्रभाव पार्ने गर्दछ । खेलाडीको समर्थनमा बुलन्द भएका स्वरहरु बिस्तारै मधुर हुँदै जान्छन् । खेलाडीको र सिंगो टीमको समर्थनमा रहेका दर्शकहरु बिस्तारै स्टेडियम छोडेर जाने क्रम बढछ । खेलको क्याप्टेन नै अस्वस्थ्य भएपछि र आफुले सक्षम खेलाडीलाई अवसरसमेत नदिदा त्यसले सिंगो टिमलाई नै कमजोर बनाईदिन्छ । यसबाट खेल हार्ने सम्भावना अधिक हुनेनै भयो समर्थक दर्शकको बिरोध र गाली पनि उत्तिकै खानुपर्ने हुन्छ । खेल हेर्ने बसेका दर्शकलाई पनि नरमाईलो लाग्ने गर्दछ ।

टीमको अभिभावकको रुपमा आवश्यक सल्लाह र सुझाव लिदैं सकृय खेलाडीहरुलाई मैदानमा उतार्न सक्ने हिम्मत टीमले राखौं । यसो गरेमा नयाँ–नयाँ खेलाडीहरु खेल मैदानमा आउने र उनीहरुले अझ बढी स्तरीय खेल प्रदर्शन गर्ने पक्का छ । किनकी स्वस्थ्य खेलाडीले पक्कै पनि स्तरीय खेल प्रदर्शन गर्न सक्दछ ।

समग्रमा टीममा खेल खेल्ने खेलाडीहरु स्वस्थ्य, हृष्टपुष्ट शरीर भएको, स्वस्थ्य आत्मबल भएको, निरोगी र न्यूनतम खेलको मापदण्ड पुरा गरेको व्यक्ति हुनु आवश्यक छ । आपनै शरीरलाई नियन्त्रण गर्न नसक्ने, हप्तै पिच्छे अपस्ताल गएर स्वास्थ्य उपचार गराई रहनुपर्ने, खेल मैदानमा सधैं किचलो मात्रै गरिरहने, आपना टीमलाई मिलाएर लैजान नसक्ने र खेल जित्नु भन्दा पनि खेल खेल्नु नै आपनो महानता ठान्ने खेलाडीहरु टीममा रहुञ्जेल या टीमको क्याप्टेन रहुञ्जेल के खेल जित्न सकिएला र ? यस्ता खेलाडीहरुलाई प्रतिस्थापन नगरी खेल जित्ने ईच्छा र चाहना राख्नु नै बेकार छ ।

त्यसैले यदि दर्शकहरुको मन जित्ने र आपनो टीमले खेल जित्ने अपेक्षा सम्पूर्ण खेलाडीले र खेलाडीको टीमले राख्ने हो भने बिरामी खेललाडीलाई बिदा गर्ने र निरोगी खेलाडीलाई खेल मैदानमा उतार्ने अभियानमा आजैदेखि लाग्न जरुरी छ । शारीरिक असक्षमताका खेलाडीहरुलाई टीममा हार्दिकताका साथ सम्मान गरौं ।

उनीहरुलाई टीमको अभिभावकको रुपमा आवश्यक सल्लाह र सुझाव लिदैं सकृय खेलाडीहरुलाई मैदानमा उतार्नसक्ने हिम्मत टीमले राखौं । यसो गरेमा नयाँ–नयाँ खेलाडीहरु खेल मैदानमा आउने र उनीहरुले अझ बढी स्तरीय खेल प्रदर्शन गर्ने पक्का छ । किनकी स्वस्थ्य खेलाडीले पक्कै पनि स्तरीय खेल प्रदर्शन गर्न सक्दछ । उनीहरुले तमाम दर्शकहरुको समेत मन जित्न सक्दछन् । यसले खेलाडीहरुको हौसला बढनुका साथै राष्ट्रको ईज्जतसमेत बढने निश्चित छ ।