डिजिटल शिक्षाको लागि यस्ता छन् उपलब्ध अनलाइन टुल्स र प्लेटफर्महरु

अनलाइन शिक्षाको लागि डिजिटल इन्फास्ट्रक्चर र लोकल कन्टेन्टको विकासमा ध्यान दिनु आवश्यक

२३ बैशाख, काठमाडौं । शनिवार सूचना प्रविधि दिवसको अवसरमा भएको एक अनलाइन अन्र्तक्रियामा डिजिटल एजुकेशन तथा अनलाइन लर्निङ प्रबद्र्धन गर्ने सुनौलो अवसर आएको सहभागीहरुले बताए । नेपालमा केही विश्वविद्यालय, कलेज तथा विद्यालयहरुले अनलाइन शिक्षा शुरु गरिसकेको भएपनि यसलाई दुरदराजसम्म पु¥याउन र निम्नस्तरका विद्यार्थीहरुले पनि लाभ लिनसक्ने वातावरण बनाउन डिजिटल इन्फास्ट्रक्चर र लोकल कन्टेन्टको विकासमा विशेष ध्यान दिनुपर्ने सरोकारवालाहरुको भनाई छ ।

डिजिटल शिक्षा रुपान्तरणमा यो सुनौलो अवसर भएको भन्दै काठमाडांै विश्वविद्यालका प्रा.डा मनिष पोखरेलले नेपालमा ३ हजारको हाराहारीमा सामुदायिक तथा सरकारी विद्यालयहरु भएपनि त्यसमध्ये केही प्रतिशतमा मात्र इन्टरनेट र ल्याबको व्यवस्था रहेको बताए । सरकारले मास्टरप्लान र अन्य योजनाहरु बनाएपनि प्रभावकारी नभएको कारण शिक्षा क्षेत्रलाई विशेष प्राथमिकतामा राखेर काम गर्नुपर्ने बताए । प्याब्सनका अध्यक्ष टिकाराम पुरीले सरकारले कनेक्टिभिटी तथा डिजिटल इन्फास्ट्रक्चरमा ध्यान दिएमा प्याब्सन डिजिटल एजुकेशनलाई अघि बढाउन तयार रहेको बताए । अहिलेपनि विभिन्न प्याब्सन, कारखाना, जीईजीसँग सहकार्य गरि अनलाइन ट्रेनिङसँगै धेरै विद्यालयहरुमा अनलाइन कक्षाहरु शुरु गरेको बताए । शिक्षालाई प्रविधिमैत्री बनाउन आवश्यक रहेको पुरीको भनाई थियो ।

पुर्वमन्त्री गणेश शाहको संयोजकत्वमा सञ्चालन भएको डिजिटल संवादमा विभिन्न देश र विदेशबाट १ सय ६० जना बढीको अनलाइन सहभागिता रहेको थियो । त्रिभुवन विश्वविद्यालयका एमसीएसआईटीका विभागिय प्रमुख नवराज पौडेलले कनेक्टिभिटी, लोकल कन्टेन्ट र शिक्षा कस्ट इफेक्टिभ बनाउनुपर्नेमा जोड दिए । पोखरा विश्वविद्यालयका टेक क्षेत्रीले अहिलेको अवस्थामा नै हामी पुर्णरुपमा अनलाइन शिक्षा दिन नसकिने बताउदै सरकारको विशेष योजना आउनुपर्ने बताए । पुर्वाञ्चल विश्वविद्यालय, मध्य पश्चिमाञ्चल विश्वविद्यालयका प्रतिनिधिहरुले पनि विभिन्न रिसोर्स र प्रविधिको व्यवस्थापन गर्दै अनलाइन कक्षामा प्रयास गरिरहेको बताए ।

डिजिटल लर्निङमा एकदशक बढी काम गरिसकेको मिदासले विभिन्न प्लाटफर्महरु विकास गरेपनि डिजिटल इन्फास्ट्रक्चर र दक्ष शिक्षकको अभावमा प्रभावकारी हुन नसकेको बताउदै यो समय अब प्रभावकारी ढंगले अघि बढाउन सबै पक्ष लाग्नुपर्ने बताए । टीच फर नेपालका शिशिर खनालले डिजिटल शिक्षामा कम आयभएका तथा कम्युनिटी विद्यालयलाई जोड्नुपर्ने बताए । बालवालिका तथा परिवारमा इन्टरनेट र स्मार्ट डिभाइसहरु नै नहुने र शिक्षकसँग अनुभवको कमी भएकोले अहिले नै अनलाइन शिक्षा प्रभावकारी नहुने तर यसको लागि निरन्तर काम गर्दै आगामी दिनमा व्यवस्थित गर्न सकिने धारणा राखे ।

फ्युजमेशिनले नेपालमा पहिलोपटक एआईमा आधारित फ्युज क्लासरुप ल्याएको बताउदै यसले डिजिटल शिक्षामा रुपान्तरण गर्ने बताए । अहिले एक दर्जन बढी विद्यालयहरु यसमा आवद्ध भईसकेको बताउदै अब हामीले लकडाउनको लागि मात्र नभएर भोलीको लागि पनि सोच्नुपर्ने कुरामा जोड दिए । अब सरकारले योजनावद्ध कार्यक्रमहरु ल्याएर लकडाउन तथा कोरोना प्रकोपसम्म कसरी जाने र त्यसपछि निरन्तर कसरी प्रभावकारी रुपमा अघि बढाउने भन्नेबारेमा ध्यान दिनुपर्ने शिक्षा निकेतन कि सर्जनी जोशीले बताइन । कम्युनिटी विद्यालयमा अहिले अनलाइन कक्षा सञ्चालन गर्न सजिलो नभएको अनुभव जोशीको छ । समृद्धी एजुकेशन फाउण्डेसनका सीईओ नरेशप्रसाद श्रेष्ठले शिक्षालाई प्रविधिमैत्री बनाउन जोड दिनुपर्ने र आफुहरुले विभिन्न प्रविधि र टुल्सहरुको प्रयोग गरि कक्षा सञ्चालनमा ल्याईसकेको धारणा व्यक्त गरे ।

कार्यक्रममा टेक्नोरियोका निदेश मास्केले नेपालमा उपलब्ध विभिन्न टुल्सहरुको बारेमा जानकारी दिए । कुन टुल्स र प्रविधि प्रयोग गर्ने विषयमा ध्यान दिनुपर्ने उनले बताए । विभिन्न रिसोर्स र प्रविधिको व्यवस्थापन गर्र्नुपर्ने बताउदै उनले मास्केले ओपन सोर्स टुल्सहरु अहिले उपयुक्त हुने सुझाव दिए । पुर्वमन्त्री तथा शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालयद्धारा गठित विशेष समितिका संयोजक गणेश शाहले अब सरकारले शिक्षालाई प्रविधिमैत्री बनाउदै सबैलाई यसको पहुँचमा ल्याउन ध्यान दिनुपर्ने बताए । शिक्षा मन्त्रालयले विभिन्न योजनाहरु बनाइरहेको सन्दर्भमा भएको छलफलले सरकारलाई सुझाव दिन सहयोग गरेको शाहले बताए । हेमपाल श्रेष्ठ र राजन लम्सालले सञ्चालन गरेको कार्यक्रममा अष्ट्रेलिया, हंगेरी, सिंगापुर लगायतका देशहरुबाट विज्ञहरुले त्यहाको अनुभव बताउदै कसरी अघि बढ्ने भन्ने विषयमा धारणा राखेका थिए । डिजिटल संवाद हरेक शनिवार एक बजे प्रविधि क्षेत्रका विभिन्न विषयमा विज्ञहरु छलफल तथा अन्तक्रिया हुदै आएको छ ।

डिजिटल लर्निङका दर्जन बढी टुल्स तथा प्रविधिहरु

अहिले धेरै विद्यालय तथा कलेजहरुले विभिन्न अनलाइन टुल्सहरुमार्फत अनलाइन कक्षाहरु सञ्चालन गरिरहेका छन । धेरैले जुममार्फत कक्षाहरु सञ्चालन गरेको पाइएको छ भने कतिपयले फेसबुक ग्रुप, भाइबर तथा ह्वाट्सएपकै प्रयोग गरिरहेका छन ।

मे २ तारिख शनिवार आयोजित डिजिटल संवादमा विभिन्न उपयोगी टुल्स र प्लाटफर्मको विषयमा छलफल भएको थियो । सहकार्यमा आधारित एलएमएसमा ०३६५ तथा टिम्सको प्रयोग गर्न सकिन्छ भने क्लाउडमा आधारित कन्फ्रेन्सिङ सफ्टवेयरमा जुम र गुगल मीटको प्रयोग गर्न सकिन्छ । यसैगरी ओपन सोर्स प्लाटफर्ममा बिगब्लु बटन र जित्सीको प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

यसैगरि लर्निङ म्यानेजमेन्ट टुल्समा माइक्रोसफ्टको मुडल उपयोगी रहेको छ । नेपाल खुल्ला विश्वविद्यालयले यही टुल्स प्रयोग गरिरहेको छ । यसैगरी नेपालमा डिस्टान्स लर्निङ टुल्समा मिदास ई क्लास, फ्युज क्लास रुम रहेका छन । यसैगरी डिजिटल लर्निङमा निमा एकेडेमी, ओएलई, स्मार्टर, कुल ल्याब्स तथा सीसीडीले कन्टेन्ट उपलब्ध गराईरहेका छन । नेपालमा डियरवाल्क लर्निङ सेन्टरले डिसहोम तथा नेट टिभीसँग सहकार्य गरि कक्षा सञ्चालन गरिरहेको छ भने सरकारका विभिन्न नेपाल टेलिभिजन तथा रेडियोमा दुरशिक्षा कार्यक्रमहरु सञ्चालनमा छन् ।

यसैगरी कारखानाले शिक्षण सिकाईलाई आधुनिकरण गर्ने प्रयासमा काम गरिरहेको छ । जीईजीले विभिन्न रिसोर्स र प्लाटफर्ममार्फत अनलाइन ट्रेनिङ र कक्षा सञ्चालनमा विद्यालयहरुलाई सहयोग गरिरहेको छ । अनलाइन कक्षा, वर्णमाला, ओटिस जस्ता केही एप्लिकेशनहरुले विद्यार्थीहरुलाई डिजिटल कन्टेन्ट उपलब्ध गराइरहेका छन ।

अहिले लकडाउनकै समयमा हामीसँग उपलब्ध यी विभिन्न टुल्स र प्लाटफर्महरुको सहि प्रयोग गरि अनलाइन कक्षा तथा डिजिटल लर्निङको अभ्यास गर्न सकिने छ । प्रविधिको पहुँच हुनेहरुको लागि अनलाइन कन्टेन्ट पर्याप्त उपलब्ध भएपनि अफलाइन कन्टेन्टहरु भने पर्याप्त छैनन । नेपालको पछिल्लो रिपोर्ट अनुसार ७५ प्रतिशतमा मोवाइल डेटासहितको इन्टरनेट पहँुच छ भने २० प्रतिशतको हाराहारीमा मात्र ब्रोडव्याण्ड इन्टरनेटको पहुँच छ ।

नेपाल टेलिकम र एनसेलले केही दिनअघि डिजिटल लर्निङको लागि डेटा स्किमहरु ल्याएको भएपनि पर्याप्त नभएको धेरैको बुझाई छ । अब सरकारले डिजिटल इन्फास्ट्रक्चर विकास गर्ने, डिजिटल लिट्रेसी बढाउने, लोकल कन्टेन्ट तयार पार्ने र दक्ष जनशक्तिसँगै ट्र्ेनिङलाई विशेष प्राथमिकतामा राखेर काम गर्न सके शिक्षा क्षेत्रमा आमुल परिवर्तन ल्याउन सकिनेमा कार्यक्रमका सहभागी विज्ञहरुले जोड दिएका छन ।