आत्मघाती र विसर्जनवादी कुतर्कले जन्माएको ढुङ्गे युगतिरको यात्रा !

लोकतन्त्रको बहसले बाटो बिराएको ठाउँमा राष्ट्रियताको मूल्यमा विवाद र बखेडाको रूप लिनपुग्छ । पटकपटक यो देशको मन्त्री वा लाभको पदमा बसेर अघाएको तर सँधैको असन्तुष्ट ‘नेता’ कसैको आडमा बिखण्डन वा समाजद्रोही कलहको कर्कश आवाज भुक्नेगर्छ । यस क्रममा नेपालको २५० वर्षदेखिको स्वाधीन अस्तित्व र महत्वबारे अनेक खोट र दोषका कुतर्कहरू आउने गर्छन ।

मुलुकको विकास, जनताको समृद्धि, समाजमा शान्ति तथा अमनचैन र राष्ट्रमा सुशासन एवं दण्डहिनता र भ्रष्टाचारको निर्मम अन्त्य जस्ता पहलुहरूलाई प्रश्रय मिल्ने ढङ्गले भोटको राजनीति गर्ने पार्टी र नेताहरूका छाडा गतिविधिमा सिङ्गो मुलुक आक्रान्त भएको छ । संवैधानिक शासनलाई व्यवस्थित र प्रणालीबद्ध बनाउनुपर्ने वर्तमान परिस्थितिमा ती कार्यभार छोडेर निर्विवाद विषयलाई विवादमा घिसार्ने अहिलेको प्रवृत्तिले सचेत, जिम्मेवार र इमानदार सबैलाई नराम्रोसँग झस्काईदिएको छ । कतिपय आत्मघाती तथा विसर्जनवादी कुतर्कले नयाँ नेपाल होइन, ढुङ्गे युगतिरमात्र पु¥याउला, तर कसैको भलाई सम्भव हुँदैन ।

राष्ट्रियताको सन्दर्भमा ‘आमुल परिवर्तनकारी’ वा ‘क्रान्तिकारी’ हुनुको अर्थ कुलाङ्गार हुनु होइन । इतिहासका वास्तविकतालाई आजको पूर्वाग्रही दृष्टिकोणबाट परिभाषित गर्नुले आफ्ना पिता–पुर्खामाथि न्याय हुँदैन । ‘नयाँ नेपाल’ को औचित्य खोज्नेले ‘पुरानो नेपाल’ लाई गाली गर्नुपर्दैन/गर्नुहुँदैन ।

चीनले हुम्लामा र भारतले कालापानीमा ठाडै मिचेको नेपाली भूभागबारे काठमाडौंमा मुर्दाशान्ति छाएको छ । तर एमसीसी नामक अमेरिकासँगको सम्झौतालाई राष्ट्रियता नै बेचिने खतराको हौवा बनाएर श्याले हुँइयामा मुलुकलाई जाकिरहने हर्कत भईरहेको छ । राष्ट्रियताको सन्दर्भमा ‘आमुल परिवर्तनकारी’ वा ‘क्रान्तिकारी’ हुनुको अर्थ कुलाङ्गार हुनु होइन ।

इतिहासका वास्तविकतालाई आजको पूर्वाग्रही दृष्टिकोणबाट परिभाषित गर्नुले आफ्ना पिता–पुर्खामाथि न्याय हुँदैन । ‘नयाँ नेपाल’ को औचित्य खोज्नेले ‘पुरानो नेपाल’ लाई गाली गर्नुपर्दैन/गर्नुहुँदैन । जसले यो राष्ट्रको स्थापनाको शुरूआत गरेर अगाडि बढाए, यसको अस्तित्व र स्थायित्वको लागि अनुभवमा आधारित दिग्दर्शन दिए, जसलाई ‘दिव्य उपदेश’ भनिन्छ, तत्कालीन प्रशासनिक सञ्जालको स्थापना गरे, जसलाई ‘थिति बसाल्ने’ भनियो ।

निश्चय नै हिमाल, पहाड र तराईको भूबनोट र मानवीय पक्षमा विभिन्नता छ, तर बिभिन्नतामा अभिन्नता पनि छ । जसरी मुख र आँखाको काममा फरक छ, तर तिनलाई एक अर्काबाट छुट्याएर राख्न सकिन्न । छुटाउने हठ गर्नथालियो भने जीवन नै रहन्न । त्यसैगरी पहाड र तराईकाबीच पनि ‘विभिन्नतामा अभिन्नता’को प्राकृतिक सम्बन्ध छ । भ्रष्ट राजनीतिको लहड चल्यो भन्दैमा न पहाड तराईलाई हेला गरेर एक्लै हिँडन सक्छ, न त तराई, रिसले छुट्टिएर हिन्द महासागरतिर गएर बस्नसक्छ ।

‘तावेदारी’ होइन, सन् १८५७ मा भारतमा भएको अनियन्त्रित र भयावह सिपाही विद्रोहलाई नियन्त्रण गर्न ‘गोर्खाली सेना’ सफल भएपछि ‘कम्पनी सरकार’ खुशी भएर नेपाली वीरतालाई ससम्मान नयाँ मुलुक फिर्ता गरेको हो, सुगौलीको सन्धिमा भएको अन्यायको क्षतिपूर्ति गरेको हो । जङ्गबहादुरले यसरी पनि मुलुक फराकिलो बनाएका थिए भने आजका नव जङ्गबहादुरहरू मुलुकका लागि ‘भङ्गबहादुर’ हुनु कसैका हितमा हुँदैन ।

प्रकृतिले बाँधिदिएको यो थिति कुनै पनि राजनीतिका नाममा भत्काउने कोशिश गरियो भने हामी कसैको राष्ट्रिय पहिचान बाँकी रहँदैन । राष्ट्र बलियो बनाउन त्यो देशका नागरिक समुदायवीच भाईचारा र अन्तरनिर्भरताको विकास हुनैपर्छ । सहअस्तित्वमाथि सहकार्य नै राष्ट्र बलियो बनाउने अचुक आधार हो । अन्तर्निर्भरताले मात्र सबैलाई आत्मनिर्भरता दिन्छ । बाध्यता बोकेर र मुख रातो पारेर शत्रु मानसिकताको ‘सहअस्तित्व’ मा बस्नुहुँदैन, भाईचाराको बाटो पहिल्याउनैपर्छ, पाइन्छ । नपाउन्जेल खोजेपछि नभेटिने कुरै छैन ।

तराई मूलका चर्चित विश्लेषक सीके लालले आंशिक सत्य लेखेका छन्— जङ्गबहादुरले नयाँ मुलुक (बाँके, बर्दिया, कैलाली र कञ्चनपुर) कम्पनी सरकारसँग तावेदारी गरेर बकस ल्याएका हुन् । ‘तावेदारी’ होइन, सन् १८५७ मा भारतमा भएको अनियन्त्रित र भयावह सिपाही विद्रोहलाई नियन्त्रण गर्न ‘गोर्खाली सेना’ सफल भएपछि ‘कम्पनी सरकार’ खुशी भएर नेपाली वीरतालाई ससम्मान नयाँ मुलुक फिर्ता गरेको हो, सुगौलीको सन्धिमा भएको अन्यायको क्षतिपूर्ति गरेको हो । जङ्गबहादुरले यसरी पनि मुलुक फराकिलो बनाएका थिए भने आजका नव जङ्गबहादुरहरू मुलुकका लागि ‘भङ्गबहादुर’ हुनु कसैका हितमा हुँदैन ।

यो केवल भ्रष्ट र अपराधीहरूको वितण्डाको एउटा रूप हो भन्ने वास्तविकतालाई हामीले कहिले बुझ्ने ? भ्रष्टाचारको दोषमा जेल जाकिनुपर्ने चरित्रबाट राष्ट्रिय अस्तित्वमाथि धावा बोल्ने काम पतित मानसिकताको विक्षिप्त रुप हो । सत्तामा ढलीमली गरिसकेका भ्रष्ट र आपराधिक चरित्रबाट राज्य थिलथिलो भएको छ ।

इतिहासबाट हामीले जे पाएका छौँ, त्यही नै हाम्रो सम्पत्ति हो । यसको सदुपयोगको कला नै नेपालको परम आवश्यकता हो । एउटाले अर्कोका खोट र दोषमात्र कोट्याउने होइन, आफूभित्रका कमीकमजोरी र गल्ती केलाउनु महानता हो र अगाडि बढ्ने शुभलक्षण हो । यहाँ कसैले जातिवादी तर समाजविरोधी भएर बुद्धिमानी देखाउन सक्दैन, न त जातीय विवाद चर्काएर आफ्नो हित पाउनसक्छ । भ्रष्ट र आपराधिक राजनीतिका नाइकेहरूको विरोध गर्नुसँग पहाड वा मधेश, कुनै जाति विशेषको विरोध गरेको भन्ने अर्थमा लिनु हुँदैन ।

अचम्म त यो छ कि जसलाई ‘नश्लवादी शासन’ भनेर औंल्याउने काम भईरहेको छ, त्यस्ता पूर्वाग्रहीहरू त झन् खतरनाक नश्लवादी देखिँदैछन् । यो केवल भ्रष्ट र अपराधीहरूको वितण्डाको एउटा रूप हो भन्ने वास्तविकतालाई हामीले कहिले बुझ्ने ? भ्रष्टाचारको दोषमा जेल जाकिनुपर्ने चरित्रबाट राष्ट्रिय अस्तित्वमाथि धावा बोल्ने काम पतित मानसिकताको विक्षिप्त रुप हो । सत्तामा ढलीमली गरिसकेका भ्रष्ट र आपराधिक चरित्रबाट राज्य थिलथिलो भएको छ । त्यसैले मुलुकको अस्तित्व र सशक्तीकरणमा बाधक तिनै तत्वहरू भईरहेका छन् ।

२०१५ सालकै प्रसङ्ग हो, आमचुनावका क्रममा कसैले बीपी कोइरालालाई सोधेछ, नेपाली समाज र राष्ट्रप्रति नेपाली कांग्रेसको अन्तिम लक्ष्य के हो ? बीपीले जवाफ दिनुभएछ— जसरी एउटा पहाडे उम्मेदवार मधेसीको भोट पाउने उम्मेद राख्दछ, त्यसैगरी एउटा मधेसी उम्मेदवारले पहाडमा गएर पहाडेहरूको भोट पाउने परिस्थितिको निर्माण गर्नु नेपाली कांग्रेसको सामाजिक सद्भाव र राष्ट्रिय एकताका उपरको कार्यभार हो । मधेसी समाजमा नेपाली राष्ट्रियताको सञ्चार भइरहेको उहाँ देख्नुहुन्थ्यो ।

किनकि यो अल्पसंख्यकहरूको राष्ट्र हो । यहाँ कसैको पनि आफैंमा बहुमत छैन । यस्तो मुलुकमा जातीय भाईचारा, सामाजिक सद्भाव र राष्ट्रिय एकताको ज्यादा जरूरत हुन्छ । रङ्गको राजनीति र चेहराको अहम्ले सबैलाई नर्कमा पुर्याउँछ भन्ने होशियारी पहाड वा मधेस दुवैले उत्तिकै ख्याल राख्नु आफ्नो अस्तित्वको लागि जरुरी छ ।

जनतामात्र राष्ट्र हो भन्ने तर्क एकथरिबाट प्रक्षेपण भइरहेको छ । जनताका भाषा, भेषभुषा, संगीत, साहित्यलगायत सांस्कृतिक गतिविधि, परम्परा, जीवनशैली आदि यावत कुरा राष्ट्रका धरोहर हुन्, राष्ट्रिय पहिचानका आधार हुन् । तिनीहरूको थातथलो भौगोलिक राष्ट्र हो । सबैभन्दा मूख्य कुरा ती जनतामा आफ्नो शासन आफैं छान्ने अधिकार र कानुनद्वारा शासित हुने कर्तब्यले सुसज्जित हुनुपर्छ । राष्ट्र हुनलाई आवश्यक यी सबै तत्व र पक्षको योग यहाँ छ, खाली यसलाई भ्रष्ट राजनीतिले बिथोल्नुसम्म बथोलेर विकृत र दूषित बनाएको हो ।

नेपाल आफैँ विश्वको एउटा वरिष्ठ राष्ट्र हो । स्थापना, स्वाधिनता र निरन्तरताका आधारमा हेर्दा नेपालजति पुराना वा ज्येष्ठ (वरिष्ठ) मुलुक विश्वमा कमै छन् । यो विविध संस्कृति, जाति र नश्लहरूको सङ्गमभूमि हो । हिमालयतिरबाट उत्पत्ती भएर आएको एउटा संस्कृति छ, जसलाई शैब संस्कृति भनी पुराणले महिमामण्डित गरेको छ । समुद्रतिरबाट अर्को संस्कृति पनि यहीँ आएर मिलेको छ, जसलाई वैष्णब संस्कृति भनिएको छ । समाजशास्त्रीय दृष्टिकोणमा शैव संस्कृतिलाई किराँत वा मङ्गोल संस्कृति र वैष्णब संस्कृतिलाई आर्य संस्कृति भनिएको हो ।

आर्य र मङ्गोलको सङ्गम संस्कृति नै नेपाल राष्ट्र बनोटको आधार हो । त्यसैले कसलाई यहाँ ‘आदिवासी’ वा ‘वर्तमानवासी’ भनेर भेद गर्ने ? ‘आदिवासी’ हुनुको पहिलो विशेषता उसले जातीय राज्यका रूपमा विभाजन होइन, सिङ्गो राष्ट्र खोज्नुपर्छ । किनकि यो अल्पसंख्यकहरूको राष्ट्र हो । यहाँ कसैको पनि आफैंमा बहुमत छैन । यस्तो मुलुकमा जातीय भाईचारा, सामाजिक सद्भाव र राष्ट्रिय एकताको ज्यादा जरूरत हुन्छ । रङ्गको राजनीति र चेहराको अहम्ले सबैलाई नर्कमा पुर्याउँछ भन्ने होशियारी पहाड वा मधेस दुवैले उत्तिकै ख्याल राख्नु आफ्नो अस्तित्वको लागि जरुरी छ ।