लचक नीति : राष्ट्र बैंकको मध्यमार्गी नीतिले आन्तरिक अर्थतन्त्र उफ्रिन थाल्ला ?

बैंकहरुको ब्याजमा भएको वृद्धि तथा धितोपत्र बजार यथास्थिति र घरजग्गा कारोबारमा सुस्तता, आन्तरिक अर्थतन्त्र कमजोर बनिरहँदा राष्ट्र बैंकले मध्यमार्गी नीतिसहित प्रथम त्रैमासिक मौद्रिक नीति सार्वजनिक गरेको छ । नीतिगत तथा बैंक दर घटाएको राष्ट्र बैंकले सार्वजनिक गरेको मौद्रिक नीतिको प्रथम समीक्षामा सेयर धितो कर्जा र घरजग्गा ऋणको सीमा पनि बढाएको छ । नीतिगत तथा बैंक दरमा कमी गरेर राष्ट्र बैकले ब्याजदरमा कमी आउने अपेक्षा गरेको छ ।

यी नीतिगत व्यवस्थाले ब्याजदरमा कमी गर्ने आशा त गर्न सकिन्छ तर अर्थतन्त्र ज्यादै सुस्त चलिरहेकाले अनिश्चितता भइरहने देखाएर ब्याजदर घटाउन बैंकहरु तयार हुन कठिन छ । अहिले बैंकहरुमा पर्याप्त मात्रामा तरलता रहेको छ तर ऋण लगानी गर्न सकेका छैनन् । बैंकहरु सबल भएर मात्रै अर्थतन्त्र सबल हुन कठिन छ । अर्थतन्त्र चलायमान भए बैंक सबल बन्ने हो तर बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुमा तरलता थुप्रियो, लगानी हुन सकेन भने उद्योग र व्यापारको विकास हुन सक्दैन । अहिले नेपालमा त्यही भएको छ । बैंक तथा वित्तीय संस्थामा तरलता बढिरहेको छ तर लगानी बढ्न सकेको छैन । राष्ट्र बैंकको केही लचिलो नयाँ नीतिले ब्याजदर घटेर अर्थतन्त्र सक्रियताको बाटोमा जान सक्छ भन्न कठिन छ । 

राष्ट्र बैंकले सार्वजनिक गरेको मौद्रिक नीतिको समीक्षा अनुसार बैंकदर शून्य दशमलव ५ प्रतिशत र नीतिगत दर एक प्रतिशतले घटाएको छ । राष्ट्र बैंकले मुद्रास्फीतिलाई केन्द्रमा राखेर त्यसलाई प्रभाव पार्ने विभिन्न स्थितिको विश्लेषण गरेर, शोधनान्तर स्थिति र निजी क्षेत्रमा गइरहेको कर्जाको अवस्थालाई हेरेर बेंक र नितिगत दरमा हेरफेर गरेको बताएको छ । राष्ट्र बैंकले हाल कायम रहेको ७ दशमलव ५ प्रतिशतको बैंकदरलाई ७ प्रतिशतमा झारेको छ भने ६ दशमलव ५ बाट ५ दशमलव ५ प्रतिशतमा झारेको छ । अर्को, निक्षेप संकलन बोलकबोल दर ४ दशमलव ५ प्रतिशत रहेकोमा ३ प्रतिशतमा झारेको छ ।

निजी क्षेत्रमा जाने कर्जा घटिरहेकाले ब्याजदर घटाउन यस्तो व्यवस्था गरेको राष्ट्र बैंकले बताएको छ । सो बंैकले निक्षेप संकलन बोलकबोल दर ४ दशमलव ५ प्रतिशत हुँदा बजारबाट पैसा तानेको छ । राष्ट्र बैंकले बजारबाट ७० अर्ब रुपैयाँ उठाइसकेको छ । त्रैमासिक मौद्रिक समीक्षा अनुसार ५० लाखभन्दा बढी सेयर धितो कर्जाको जोखिम भार १ सय ५० प्रतिशतबाट १ सय २५ प्रतिशतमा झारेको छ । ५० लाखसम्मको आवास कर्जामा मासिक किस्ता र आम्दानीको अनुपात ६० प्रतिशत कायम गरेको बताइएको छ । 

राष्ट्र बैंकले यी नीति अवलम्बन गर्दा बैंक तथा वित्तीय संस्थाको ब्याज घट््ने आँकलन गरेको छ । योभन्दा पहिलेका नीतिगत निर्णयपछि राष्ट्र बैंकले ब्याज घटाउन निर्देशन दिए पनि बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुले ब्याज घटाउनुको सट्टा बढाएका थिए । अहिलेको यो नीतिगत निर्णयले ब्याज घटाउँछन् भन्ने कुनै निश्चित छैन । ब्याज घटेन भने यसले अर्थतन्त्रमा खासै केही प्रभाव पार्नेछैन । केही सीमित व्यक्ति तथा कम्पनीहरुलाई थोरै मात्र लाभ मिल्नेछ । अर्थतन्त्रको यही पक्ष मात्रै सक्रिय नबनाउने कारक होइन, अन्य धेरै पक्षले काम गरिरहेका छन् । माग पक्ष, आपूर्ति, आन्तरिक उत्पादन, त्यसको दिगोपना, सरकारी खर्च, त्यसको अवस्थाजस्ता अनेकौं कुराले नेपालको अर्थतन्त्रमा प्रभाव पारिरहेका छन् । 

पछिल्लो समय मागमा अत्यन्तै ठूलो कमी आएको छ । यसको कारण आन्तरिक उत्पादन नहुनु जसले गर्दा आमसर्वसाधारणको आयमा कमी आएको छ । उनीहरुको एकातिर आयमा असर पर्नु, अर्को, उपभोग्य सामग्री महँगिँदै जानुले सामग्रीको उपभोगमा कटौती गर्ने अवस्था आएको हो । अर्को पक्ष अहिलेसम्मको अवस्थालाई हेर्दा युवाहरु कामका लागि विदेशिने तथा पढ्न जाने युवाहरुको संख्या दैनिक रुपमा बढिरहेको छ ।

उनीहरु विदेश जाँदा नेपालमा उपभोग्य सामग्रीहरुको खपतमा गम्भीर असर परिरहेको छ । सामान्य रुपमा आन्तरिक उत्पादन बढ्न सकेको छैन । परम्परागत खेतीकृषि तथा अन्य उत्पादनमा ह्रास आइरहेको छ । नेपालमा हुने औद्योगिक उत्पादनको माग नहुनाले उत्पादकहरुले आफ्ना उत्पादन नै कटौती गरिरहेका छन् ।  अर्को, आयातीत सामग्रीको खपत पनि स्वात्तै घट्न गएको छ । यसले नेपालमा हुने विदेशी उपभोग्य सामग्रीको आयात पनि घटेर गएको छ । यसले अर्थतन्त्रमा निराशा उत्पन्न गराएको छ ।  

मौद्रिक नीतिमा घरजग्गा खरिद ऋणको जोखिम भार तथा सेयर धितो कर्जामा लचक नीति लिए पनि यी दुवै क्षेत्र यही अवस्थामा फैलन सक्ने छैनन् । अन्य आर्थिक कृयाकलाप कमजोर हुने, शहरी क्षेत्रमा जग्गाको मूल्य बढ्ने तथा आमनागरिकको क्रयशक्ति घट्दा सर्वसाधारणले घरजग्गा किन्न सक्ने अवस्था छैन । यो नीतिले पनि केही सक्षम नागरिकलाई लाभ भए पनि आमसर्वसाधारणलाई लाभ हुन सक्ने छैन । अर्को, सेयर धितो कर्जाको सीमा त बढाइएको छ, यसले केही रुपमा भए पनि सेयरबजारमा सक्रियता आउला भन्ने आशा गर्न सकिन्छ । मौद्रिक नीति सार्वजनिक गर्दा केही आशा जागे पनि समग्र अर्थतन्त्र चलायमान नहुँदा यो क्षेत्र अस्थिर नै छ ।

साना लगानीकर्ताले सेयर धितो राखेर सेयर खरिद गर्ने कुरा भएन, ठूला लगानीकर्ताले यस्तो ऋण पाए पनि उनीहरुले सेयर खरिद, बिक्री बढाइरहन कठिन छ । आइतबार सेयर कारोबारमा केही सुधारका संकेत देखिए पनि त्यो अवस्था टिकिरहन कठिन नै देखिएको छ । त्यसो गर्दा यो परिदृश्यमा नेपालको धितोपत्र बजार अस्थिर नै भइरहने अवस्था छ । मौद्रिक नीतिले तत्कालको परिवेशलाई हेरेर नीति अवलम्बन गर्ने हो तर पनि नेपालमा वास्तविक समस्या एकातिर काम अर्कातिर गरिनाले प्रतिफल पाउन कठिन हन्छ । अर्को, वित्त नीति व्यवस्थित र सही कार्यान्वयन नहुने हो भने अन्य नीतिले ठूलो प्रभाव पर्न कठिन छ । सरकारले वित्त पक्षमा गम्भीरता देखाउन सकेको देखिन्न । यस्तो अवस्थामा मौद्रिक नीतिको प्रतिफल सामान्य नै हुने हो ।