भारतमा नेहरूदेखि राजीवसम्म देशका प्रधानमन्त्रीहरूले बजेट प्रस्तुत गर्दा के भएको थियो ?

१७ माघ, काठमाडाैं । भारतीय सरकारकाे बजेट-२०२४ प्रस्तुत हुन केही घण्टा मात्रै बाँकी छ । वित्त मन्त्री निर्मला सीतारमणले आफ्नो पहिलो अन्तरिम बजेट १ फेब्रुअरी २०२४ मा प्रस्तुत गर्ने छिन्। तर के तपाईँलाई थाहा छ, भारतमा धेरै पटक अर्थमन्त्रीले बजेट प्रस्तुत गर्न नसकेका कारण धेरै पटक प्रधानमन्त्रीले बजेट प्रस्तुत गरेका थिए ।

जवाहरलाल नेहरू देशको पहिलो प्रधानमन्त्री मात्र होइनन्, देशको बजेट प्रस्तुत गर्ने पहिलो प्रधानमन्त्री पनि थिए। न्यायमूर्ति छागला आयोगले टीटी कृष्णमाचारीलाई भ्रष्टाचारमा दोषी ठहर गरेपछि उनले अर्थमन्त्री पदबाट राजीनामा दिए र पण्डित नेहरूले सन् १९५८-५९ को बजेट प्रस्तुत गरे।

नेहरूपछि उनकी छोरी इन्दिरा गान्धीले पनि प्रधानमन्त्री हुँदा देशको बजेट प्रस्तुत गरेकी थिइन् । मोरारजी देसाईले अर्थ मन्त्रालयबाट राजीनामा दिएपछि इन्दिरा गान्धीले सन् १९७० मा बजेट प्रस्तुत गरेकी थिइन् । उनी देशको पहिलो महिला अर्थमन्त्री समेत बनिन् । उनीपछि निर्मला सीतारमण देशको पहिलो पूर्णकालिक महिला अर्थमन्त्री बनिन्।

इन्दिरा गान्धीपछि राजीव गान्धीले प्रधानमन्त्री पदमा रहँदा पनि देशको बजेट प्रस्तुत गरेका थिए । सन् १९८७-८८ मा वी.पी. सिंहले वित्तमन्त्रीको पदबाट राजीनामा दिए र त्यसपछि राजीव गान्धीले यो जिम्मेवारी लिनु परेको थियो। उनीपछि नारायणदत्त तिवारी देशको अर्थमन्त्री बने ।

नारायणदत्त तिवारी सरकारमा रहँदा देशको बजेट पेश गर्न नसकेका अर्थमन्त्री हुन् । उनी उत्तर प्रदेश र उत्तराखण्ड जस्ता राज्यका मुख्यमन्त्री थिए। पछि उनलाई आन्ध्र प्रदेशको गभर्नर पनि बनाइयो।

इन्दिरा गान्धीको सरकारमा हेमवती नन्दन बहुगुणा करिब साढे ५ महिना अर्थमन्त्री थिए । तर यो अवधिमा देशको बजेट पेश भएन र अर्थमन्त्री भए पनि उनले देशको बजेट पेश गर्न सकेनन् ।

देशका दोस्रो अर्थमन्त्री क्षितिजचन्द्र नियोगीले पनि आफ्नो कार्यकालमा बजेट प्रस्तुत गर्न सकेनन् । उनी आफ्नो पदमा ३५ दिन मात्रै रहे । उनी देशको पहिलो वित्त आयोगको अध्यक्ष पनि थिए ।