अधबैंसे महामन्त्रीद्वय गगन र विश्वलाई एक मित्रको सल्लाह

विषय प्रवेश गर्नुअघि पँक्तिकार आफ्नो उमेर र यसको सामाजिक प्रभावबारे छोटो चर्चा गर्न चाहन्छ । पचास कटिसकेको र केश फुलीसकेको यो लेखकलाई भेटदा मास्टर्स डिग्री पढिरहेका युवक/युवति ‘अंकल’ या ‘बुबा’ भनेर संबोधन गर्छन् । अचेल प्रायः लेखकका दुई कानले ‘अंकल’ सुन्न थालेको छ । कुनै बेला यीनै कानले प्रायः ‘भाई’, ‘दाई’ मात्र सुन्ने गर्थ्यो । 

पँक्तिकार आफुलाई अझै पनि ‘युवा’ नै ठान्छ-कुनै भारतीय कविले लेखेका पँक्ति झैं-‘बुढापा मे भी होता है जवानीका जोश तन कछुवा होता है, दिल है खरगोश ।’आफुलाई जतिसुकै युवा ठाने पनि अनित्य यो संसारमा जन्मपछि तरुण भइन्छ, तरुणपछि अधवैंशे, यसपछि जरा (बुढ्यौली), व्याधि (रोग) अनि मृत्यु । यो शास्वत सत्यलाई नस्वीकारी धरै छैन । पँक्तिकारले आफुलाई जतिसुकै युवा ठाने पनि सत्य के हो भने निधारमा बुढ्यौलीका धर्सा कोरिन थालिसकेका छन् । 

युवा कि अधबैंसे ? 

अचेल नेपाली राजनीतिमा ‘युवा पुस्तालाई नेतृत्व सुम्पनुपर्छ’ भन्ने आवाज निकै उठीरहेको छ । यो आवाज जायज पनि हो र अपरिहार्य पनि हो, यसमा दुइमत छैन । तर, प्रश्न फेरी पनि खडा हुन्छ–आखिर युवा चाहीं कसलाई भन्ने ? 

नेपाली कांग्रेसबाटै थालौं न । महामन्त्रीद्वय ४८ वर्ष टेकिसकेका गगन थापा र ५२ वर्ष पार गरिसकेका विश्वप्रकाश शर्मा आफुलाई ‘युवा नेता’ दावी मात्र गर्दैनन्, नेतृत्व युवा पुस्तामा आउनुपर्ने दलिल पनि राख्छन् । महामन्त्रीद्वयले नबुझेको या बुझ पचाएको पक्ष के हो भने उनीहरु दुबै अब युवा रहेनन्, अधबैंसे भइसके । 

बृहत नेपाली शब्दकोषका अनुसार अधबैसे भन्नाले, ‘आधा उमेर ढल्केको, बुढ्यौलीतिर जान लागेको, तन्देरी अवस्था बितिसकेको अर्धवयस्क’ भन्ने बुझीन्छ । गगन र विश्वप्रकाशको उमेर अवस्था यही नै हो । तन्देरी अवस्था बितिसकेपछि कसरी उनीहरु युवा ? 

उता, पँक्तिकारका भाई÷छोरा या बैनी÷छोरी उमेरका सच्चा यु्वाहरुले राजनीतिमा शसक्त हस्तक्षेप गरिसके । चाहे काठमाडौं महानगरपालिकाका प्रमुख बालेन शाह हुन् या उपप्रधान तथा गृहमन्त्री रवि लामिछाने या साँसद डा.तोषिमा कार्की नै किन नहुन्, उनीहरुको उमेरको सापेक्षतामा गगन र विश्वासप्रकाश पनि बुढा भइसके । 

नेतृत्व युवा पुस्तामा हस्तान्तरण गर्ने नै हो भने बालेन या डा. तोषिमा उमेरका युवालाई ल्याउँ न । हैन भने, अधवैशे उमेरका नेताहरुले आफुलाई ‘युवा’ दावी गर्दै आफैलाई नेतृत्व सुम्पनुपर्ने नियतका साथ यो विषयको उठान किन गर्ने ?  

अब पुस्ता हेरौं । पँक्तिकारको ठम्याइमा नेपाली काँग्रेसमा सभापति शेरबहादुर देउवालाई दोश्रो पुस्ताको नेता मान्न सकिन्छ । जननेता बीपी कोइराला, सर्वोच्च नेता गणेशमान सिंह, सन्त नेता कृष्णप्रसाद भट्टराई, संघर्षशील नेता सुवर्ण शमसेर, निश्कलंक नेता शुसील कोइराला, आन्दोलनका महानायक गिरिजाप्रसाद कोइराला, अथक योद्धा महेन्द्रनारायण निधि, अविरल क्रियाशील रामहरी जोशी, आदिको पुस्तापछि काँग्रेसमा दोश्रो पुस्ताको रुपमा ‘आरएसएस’ अर्थात रामचन्द्र पौडेल, शेरबहादुर देउवा र शैलजा आचार्य उत्तराधिकारीका रुपमा स्थापित हुनुभयो । 

रामचन्द्र पौडेल अहिले सम्माननीय राष्ट्रपति हुनुहुन्छ । शेरबहादुर देउवा पटक–पटक प्रधानमन्त्री भएर पनि खासै कार्यक्षमता प्रदर्शन गर्न नसकी ‘अक्षम’ उपमाका साथ पार्टी सभापतिमा विराजमान हुनुहुन्छ । संघर्षशील नेतृ शैलजा आचार्य यो लोकमै हुनुहुन्न । 

तेश्रो पुस्तामा औंलामा गन्न नसकिने धेरै नेताहरु स्थापित हुनुहुन्छ । डा. शेखर कोइराला, डा. शसांक कोइराला, प्रकाशमान सिंह, विमलेन्द्र निधि, अर्जुन नरसिंह केसी, कृष्ण सिटौला आदि इत्यादि । सबैको नाम उल्लेख गरेरै साध्य छैन । यसपछि बल्ल चौथो पुस्तामा आउँछ, गगन थापा, विश्वप्रकाश शर्मा, धनराज गुरुङ, प्रदीप पौडेल आदिको नाम । 

२०७८ मंसिरमा सम्पन्न नेपाली कांग्रेसको १४ औं महाधिवेशमा यही चौथो पुस्ताका गगन, विश्वप्रकाश, धनराज र प्रदीपहरु नेतृत्वमा आए । महाधिवेशनको यो बिलकुल सम्यक निर्णय थियो, जसले गर्दा नै सिंगो देशमा युवाहरुलाई राजनीतिमा आउन र चुनाव लडन प्रेरित पनि गर्याे । यो पुस्तारण पनि थियो र युवाको कदर पनि हो ।

नेपाली कांग्रेसको आगामी २०८२ मंसिरमा हुने (हुनैपर्ने) १५ औं महाधिवेशनमा पक्कै पनि पार्टी सभापतिमा समेत पुस्तान्तरण हुनेछ र हुनुपर्छ भन्ने आम कांग्रेसजनको माग, आशा र विश्वास छ । प्रश्न उठछ, काँग्रेसको भावी सभापति को त ? अहिलेदेखि नै यो प्रश्नमा बहस भएन भने ‘महाधिवेशनपछिको काँग्रेस’ नीति, नेतृत्व, सँगठन र कार्यक्रमका हिसाबले फेरी पनि अलमलमा पर्नसक्छ । 

‘युवा पुस्ता’ र ‘पुस्तान्तरण’

हाल चर्चामा आएका दुई कथन ‘युवा पुस्तामा नेतृत्व हस्तान्तरण’ र ‘पुस्तान्तरण’ । कसरी छान्ने त कांग्रेसको भावी शिर्ष नेतृत्व ? भन्ने प्रश्नमा यी दुई कोणबाट बहस थालौं । 

युवा पुस्तामै नेतृत्व हस्तान्तरण गर्ने हो भने अधवैंशे उमेरकै किन ? बालेन या डा. तोषिमा उमेरकै युवालाई ल्याउँ र काँग्रेसका पचास नाघेका सम्पूर्ण नेतालाई संरक्षक, सल्लाहकार आदि समिति बनाएर राखौं । यो संभव छैन । किनकी, चौथो पुस्ताका अधवैशे गगन र विश्वप्रकाश त महामन्त्री नै भइसके । उनीहरुलाई ‘युवा’ मान्ने कसरी ? भन्ने प्रश्न पनि छ । 

‘पुस्तान्तरण’को जहाँसम्म प्रश्न छ, त्यसमा शेरबहादुर देउवापछिको जुन तेश्रो पुस्ता छ, त्यसमा डा. शेखर कोइरालालगायतका नेता स्थापित हुनुहुन्छ । यस हिसाबले पुस्तान्तरण गर्ने नै हो भने दोश्रो पुस्ताबाट तेश्रो पुस्तामा ‘सिफ्ट’ हुने होला नी ? दोश्रो पुस्ताबाट एकै पटक माओवादीको भाषामा ‘गुणात्मक फड्को’ मारेर चौथो पुस्ताका नेतालाई पार्टी सभापति बनाउन कांग्रेसजस्तो योगदान र लिग्यासी बोकेको उदारवादी पार्टीलाई सुहाउला र ? 

हुन त २००७ सालमा जन्मिनु भएका डा. शेखर र २००३ सालमा जन्मिनु भएका शेरबहादुर देउवालाई करीब करीब एकै पुस्ताकै मान्नुपर्छ । तर कांग्रेस नेतृत्वमा स्थापित भएका आधारमा डा. शेखरलाई देउवापछिको पुस्तामा राखिएको हो । यस हिसाबले सभापति देउवापछिको पार्टी सभापतिको स्वाभाविक हक दाबी त डा. शेखरकै पुस्ताको हुन्छ नी । 

डा. शेखर, डा. डा. शसाँक, विमलेन्द्र निधि, प्रकाशमान सिंह आदिको परिपक्व नेतृत्व पुस्तालाई नाघेर एकैपटक गगन या विश्वप्रकाशले पार्टी सभापति दावी गर्नु पनि कांग्रेसको लागि उपयुक्त नहोला । 

समाजवादी हलोका ‘दुई गोरु’

यो सन्दर्भमा समाजवादी चिन्तक स्व. प्रदिप गिरीको एउटा भनाई स्मरण हुन्छ । प्रदिप गिरीसँग पँक्तिकारको पटक–पटक संगत भएको छ, समाजवादी अध्ययन केन्द्रमा । उनले दुई वर्षअघि एक सार्वजनिक मंचमा भन्नुभएको थियो, ‘नेपाली काँग्रेसमा समाजवादी हलोका दुई गोरुका रुपमा विश्वप्रकाश र गगन थापा छन् । अब यी दुई गोरुहरुले समाजवादी हलो कसरी अगाडी बढाउँछन् र देशलाई समृद्धितर्फ लैजान्छन्, त्यो उनीहरुको भूमिकामा भर पर्छ ।’

नेपाली समाजमा ‘गोरु’ शब्द गालीगलौजका रुपमा पनि प्रयोग गर्ने चलन छ । प्रदिप गिरीजस्तो उन्नत चेतले उच्चारण गरेको ‘गोरु’ शालिन, भद्र, सम्मानजनक र विश्वासले भरिएको शब्द हो । नेपालजस्तो कृषि प्रधान र परम्परागत रुपमा ‘गोधन’मा आधारित समाजमा गोरु कुनै आपत्तिजनक शब्द हैन, हामी तिहारमा गाईको मात्र हैन, गोरुको पनि पूजा गर्छौं । 

पक्कै पनि समाजवादी हलोका दुई गोरु गगन र विश्वप्रकाश नै हुन् । समाजवादी हलो (समाजवाद उन्मुख संविधान) छ, गोरुहरु छन्, तर खेत जोत्न त हली नै चाहिन्छ नी, कि कसो महामन्त्रीद्वय ? १५ महाधिवेशनमा हली कसलाई बनाउने ? भन्ने प्रश्नको उत्तर माथिका पँक्तिबाटै पाठकहरुले बुझ्नुभएको होला, यसमा अहिले नै पँक्तिकार पूर्वाग्रही हुन चाहन्न । 

अति महात्वाकाँक्षा नराखौं 

महामन्त्रीद्वयमध्ये गगन थापा उमेरले पँक्तिकारभन्दा ३ वर्ष कान्छो, विश्वप्रकाश २ वर्ष जेठो । यस हिसाबले हामी सबै समवयी अर्थात समकालीन मित्रहरु हौं । समकालीन भएका नाताले महामन्त्रीद्वय दुबैको व्यक्तित्व र भूमिकाबारे हल्का चर्चा गर्न यो लेखक प्राधिकार राख्छ । 

२०६२÷०६३ को आन्दोलनमा गगनको जुझारुपन र करीश्म्याटिक वक्तृत्व शैली बेजोड थियो । पार्टी सभापति गिरिजाप्रसाद कोइरालालेसमेत गणतन्त्रमा प्रवेश गर्न सम्यक घडीको प्रतिक्षा गरिरहेको बेला गगन र नरहरी आचार्यले नै गणतन्त्रको बहस छेडेको इतिहास अकाट्य छ । 

मिडियामैत्री महामन्त्री गगन विस्तारै ‘सेलिब्रेटी’ नेताका रुपमा स्थापित भए । राजेश हमाल, दयाहयाङ राई या प्रियंका कार्की र स्वस्तीमा खडकाजस्तै एक खालको ‘स्टारडम पर्सनालिटी’ गगनमा आलोकित भयो र भइरहेकै छ । यो सकारात्मक पक्ष हो । 

आक्रामक भाषण शैली गगनको अर्को विशेषता त पक्कै हो, तर राजनीतिमा जहिले पनि यो शैली उपयुक्त हुँदैन । मिडियामा ‘भाइरल’ त हुन सकिन्छ, तर बहुआयामिक सामाजिक, आर्थिक, राजनीतिक अन्र्तविरोध तथा द्वन्द्वमय समाजमा आक्रामक भाषणशैलीको नियमित प्रयोगले उत्तेजना, कटुता, द्वेश र कलह सिर्जना गर्नसक्छ । 

अतः कहिलेकाँही ‘जोरका धक्का धिरे से’ शैली पनि अपनाउनुपर्छ । आक्रमक भावमुद्रा र वाणी प्रकट नगरी गम्भीर विषयलाई शालिन पाराले पनि अगाडि राख्न सकिन्छ, यो चाहिँ मित्र गगनले सुधार्नुपर्ने पक्ष हो । 

अर्का महामन्त्री मित्र विश्वप्रकाश त झन् बहुमुखी प्रतिभाका धनी हुन् । राजनीतिक कलामा मात्र हैन, ललितकलामा पनि उनको रुची र सहभागिता देखिन्छ । उनी सदा शालिन र नम्र मिजासका छन् । यो उनको मिठो स्वभाव हो । यसमा टिप्प्णी नगरौ । तर, ‘जोरका धक्का जोर ही से’ दिनुपर्ने बेलामा पनि उनी शालिन नै हुन्छन्, नम्र नै हुन्छन्, यसले पार्टीमा उर्जा भर्दैन । विरोधको चर्को स्वर उराल्ने बेलामा आक्रामक मुद्रा र हाउभाव कटाक्ष पनि आवश्यक पर्छ । 

यो मामिलामा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ निकै पारंगत भएको पाइन्छ । क्रोधित हुनुपर्ने बेलामा आफ्नो पार्टीको हितका खातिर उनी ‘परेमा फेरी जनयुद्धमा फर्किन्छौं, देशमा फेरी उथलपुथल हुन्छ’ भनेर धम्कीको भाषा प्रयोग गर्न पनि पछि पर्दैनन्, नम्र हुनुपर्ने बेलामा चाहिँ उनी ‘गिरिजाबाबुलाई राष्ट्रपति नबनाएर मैले भूल गरें, क्षमा चाहन्छु’ भनेर झूक्न पनि तयार हुन्छन् । 

दाहालको भाषणको प्रसँगभन्दा पनि उनको शैली ‘परेमा हदैसम्म लचक र परेमा हदैसम्म कडा’ हुनसक्नु सफल राजनीतिक नेताको विशेषता हो । अतः महामन्त्री विश्वप्रकाशले आफ्नो शालीनता र नम्रतामा सापेक्षिक सन्दर्भमा आक्रामक शैली पनि थप्नुपर्ने पँक्तिकारको सल्लाह छ ।

यति उल्लेख गरिसकेपछि दुवै महामन्त्रीद्वयलाई अन्तिम सल्लाह के छ भने अति महत्वाकाँक्षा पनि राजनीतिमा प्रत्यूत्पादक हुनसक्छ । २०४६ सालपछि हामीले त्यस्ता पात्रहरु पनि देख्यौं, जो अति महत्वाकाँक्षाकै कारण राजनीतिबाट पलायन भए । अतः सम्यक महत्वाकाँक्षा, धैर्य, निष्ठा र निरन्तरताको आलोकमै राजनीतिमा सफलताको शिखर चुम्न सकिन्छ । 

अति महत्वाकाँक्षाको शिकार भएर ‘पुस्तान्तरण’ या ‘नेतृत्व युवा पुस्तालाई’ भन्नुअघि महामन्त्रीद्वयले पहिला शिर्ष नेतृत्वकै विकल्पको बहसमा प्रवेश गर्नुपर्छ । पार्टी सभापतिको लाचार छायाँ बन्ने, शसक्त प्रतिवाद र विरोध गर्न नसक्ने, शिर्ष नेताकै छत्रछायाँमा राजनीतिक दुनो सोझ्याउने दाउ पनि हेर्ने, बाहिर मुखले मात्र यसो विरोध गरेजस्तो गर्ने र भित्रभित्र खुसामद गर्ने तरिका सुहाएन । 

किन डा. स्वर्णीम वाग्ले र अमरेशकुमार सिंहजस्ता व्यक्तिहरुले पार्टी छाडे ? भन्ने प्रश्नको हल खोज्दै त्यसको निराकरण गर्न सकियो भने मात्र पनि कांग्रेसमा सुधारको संकेत देखिएला । नीति, विचार, सँगठन बलियो भएन भने पार्टी सभापति भएर पनि के हुन्छ र ? चीनको कोमिन्ताङ पार्टी झैं काँग्रेस पनि कमजोर हुँदै जाने अवस्था आयो भने शीर्ष पद ओगटेर मात्र के हुन्छ ?  (यो लेखकको नीजि दलिल हो ।) 

    

अधवैंशे भइसकेका ‘युवा’ नेताहरु