नेपालमा चीनको बढ्दो उपस्थिति र शक्तिशाली भ्रमण
इन्द्र रिजाल
भदौ ३१, २०७६ बुधबार १:२०:३१
नेपालको इतिहासमा खासगरी २०५८ भन्दाअघि त्यति ठूलो संख्यामा चिनियाँहरू उच्चस्तरीय प्रतिनिधिमण्डलका रूपमा नेपाल आउँदैनथे । उनीहरू गम्भीर मामिलालाई पनि “यो नेपालको आन्तरिक मामिला हो । यसलाई नेपालका आन्तरिक शक्तिहरूले आपसी सहमतिमा समाधान गर्नुपर्छ” एक खालको रेडिमेड वक्तब्य दिएर तटस्थ बस्ने गर्दथे ।
तर अब नेपालमा चीनको उपस्थिति सत्तामा हस्तक्षेपको स्तरमा पुगिसकेको छ । नेपाली समकक्षीहरूसँगको भेटमा चिनियाँहरू भन्ने गर्छन्, “चीनले नेपाललाई उच्च प्राथमिकतामा राखेको छ । सबल र विकसित नेपाल नै चीनको लागि सुखद तथ्य हुन्छ । त्यसैले नेपालका बारेमा चीन चासोका साथ हेर्ने गर्दछ ।” झन्, अमेरिकाले चीनको ‘बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ’ लाई काउन्टर गर्न ‘इन्डो–प्यासिफिक रणनीति’ अगाडि सारेपछि त चीनले नेपाललाई प्राथमिकताको माथिल्लो तहमा राखेको छ । त्यसैले निकट भविष्यमै चिनियाँ राष्ट्रपति सी चीनफिङ्को नेपाल भ्रमण हुने सम्भावना छ ।
नेपाललाई चीनले उच्च प्राथमिकतामा राखेको कुरा त व्यवहारबाटै प्रमाणित भइरहेको छ । चीनियाँ नागरिकहरूलाई नेपाल भ्रमणका लागि गन्तब्यको नवौँ र दक्षिण एशियामा पहिलो नम्बरमा राखेको छ । चीनले तिब्बतको पूर्वाधार निर्माण, विकासका लागि लगानी, नयाँ राज्यब्यवस्था, स्थिरता र शान्ति सुरक्षाका लागि ताइवानलाई पनि पछाडि राखेर प्राथमिकताको एक नम्बरमा राखेको छ ।
चीनलाई बाह्य खतरामा चीनियाँ सागरतिर भन्दा पनि नेपालतिरबाट हुने प्रवल सम्भावनाबाट होशियारी लिँदै नेपालमा उच्चस्तरीय भ्रमण हुने गरेका हुन् । दक्षिण एशियाको विशाल बजार पनि चीनलाई चाहिएको छ । त्यसको लागि नेपाललाई चीन र भारतका बीच ट्रान्जिट प्वाइन्ट बनाउनु परेको छ ।
बाबुराम भट्टराई र उपेन्द्र यादबसहितको एकीकृत संघीय समाजवादी पार्टीले हाल फेरि जगाएको ‘एक मधेस एक प्रदेश’ को नाराले त बेइजिङ्लाई झनै झस्काएको छ । यस अर्थमा कि बुद्ध जन्मस्थल लुम्बिनी कथित ‘एक मधेस एक प्रदेश’मै पर्दछ । कदाचित यो नारा सार्थक भयो भने बुद्ध जन्मस्थल चीनविरोधी किल्ला हुनेछ । त्यसपछि भारतको धर्मशालामा बसिरहेका दलाई लामाले आफ्नो डेरा–डण्डा यतै सार्नेछन् ।
केही समयअघि चीनियाँ जनसेनाका तत्कालीन अध्यक्ष चेन विङ्देको नेतृत्वमा एउटा सैनिक प्रतिनिधिमण्डल नेपालको भ्रमणमा आयो । त्यति उच्च सैनिक अधिकारीको भ्रमण नेपालका लागि महत्वपूर्ण त हुँदै हो । त्यही अवसरमा चीनले नेपाली सेनालाई एक अर्ब ३८ करोड रूपैयाँ बराबरको सहयोग दियो । जनसेना अध्यक्ष विङ्देले पनि राजनीतिक प्रकृतिको सन्देश दिएका थिए । नेपालको सुरक्षा निकायमा चीन आफ्नो प्रभाव र पहुँच बढाइरहेको छ । सशस्त्र प्रहरीका लागि निर्माण गरिएको तालिमकेन्द्र चालु भइसकेको छ । भारतले बनाईदिने भनेको यस्तै तालिमकेन्द्र हालसम्म भनाईमा मात्र सीमित छ ।
तिब्बत मामिलालाई हेर्न नेपाललाई टावर बनाएको अमेरिकाले तिब्बतको विषयलाई लिएर नेपालतिरबाटै अनेक झमेला र दुःख दिने, चीनको विश्वास हो । बाबुराम भट्टराई र उपेन्द्र यादबसहितको एकीकृत संघीय समाजवादी पार्टीले हाल फेरि जगाएको ‘एक मधेस एक प्रदेश’ को नाराले त बेइजिङ्लाई झनै झस्काएको छ । यस अर्थमा कि बुद्ध जन्मस्थल लुम्बिनी कथित ‘एक मधेस एक प्रदेश’मै पर्दछ । कदाचित यो नारा सार्थक भयो भने बुद्ध जन्मस्थल चीनविरोधी किल्ला हुनेछ । त्यसपछि भारतको धर्मशालामा बसिरहेका दलाई लामाले आफ्नो डेरा–डण्डा यतै सार्नेछन् ।
त्यतिमात्र केही थिएन । किनकि दलाई लामा उदीयमान महाशक्ति चीनका लागि आपैmँमा कुनै समस्या होइन । तर उनलाई उक्साउने अमेरिकाले दलाई लामालाई ढाल बनाएर तिब्बतमाथि प्रहार गर्नेछ । यो नै खम्पाद्रोहको दोस्रो तर अझ सशक्त संस्करण हुनेछ । त्यसैले लुम्बिनीलाई आफ्नो पकड र प्रभावभित्र राख्ने हो भने त्यहाँ केही लगानी गर्नुपर्ने आवश्यकता बेइजिङ्ले ठहराएको हो । त्यसैले सार्वजनिक रुपमा प्रयोजन नखुलेका अनेकौं भ्रमणहरू हुने गरेका छन् ।
वास्तवमा चीनको नेपाल–चासोको केन्द्रवर्ती स्थल काठमाडौँ वा अन्य पहाडी भाग होइन, तराई नै हो । नेपालका तराईमा ऊ आफ्नो सशक्त उपस्थिति बनाउन चाहन्छ । त्यसैले चीन किमाथाङ्का–जोगवनी, केरूङ्–रक्सौल, चामे–बेँसीशहर–रक्सौल, लोमन्थाङ्–सुनौली, ताक्लाकोट–अत्तरिया–महेन्द्रनगरहरूलाई उत्तर–दक्षिण राजमार्गले जोडेर नेपाल–भारत भन्सार नाकासम्म नै पुग्ने लक्ष राखेको छ ।
नेपालजस्तै मुलुकहरूले हाम्रै आँखा अगाडि भोगिरहेको विदेशी हस्तक्षेपको दुर्दशाबाट नेपाल मुक्त छ भन्ने ग्यारेन्टी कसैले दिन सक्दैन । नेपालका नेताहरूको गैरजिम्मेवार, लफङ्गा, भ्रष्ट र बेढङ्गी कार्यशैलीले जनमानसमा विद्यमान त्रासको मनोविज्ञानलाई झनै घनीभूत बनाएको छ । चिनियाँ अधिकारीहरूबाट भइरहने नेपाल भ्रमणलाई यसै अर्थ र प्रयोजनमा हेर्नु उचित हुन्छ ।
सन् १९५९ र त्यसपछि पनि तिब्बतमा चीनको उपस्थितिको विरोध गर्दै देश छोडेर हिँडेका तिब्बतीहरू विश्वका करिब ३८ मुलुकमा बसेका छन् । बसेको मात्र होइन, त्यहाँबाट ‘तिब्बत स्वतन्त्रता’ को पक्षमा गतितिविधि गरिरहेका छन् । नेपाल, भारत, जापान, कोरिया, थाईल्याण्ड लगायत एशियाका करिब १३ मुलुकमा, अस्ट्रेलिया, न्युजिल्याण्डका साथै बेलायत, फ्रान्स, जर्मनी, बेल्जियम, स्वीट्जरल्याण्ड, स्पेन, इटली, डेनमार्क आदि युरोपका १८ मुलुकमा, एवं अमेरिका र क्यानाडामा यस्ता तिब्बतीहरूको सशक्त उपस्थिति छ । चीनले यी गतिविधिलाई अत्यन्त गम्भीर र संवेदनशील भएर हेरिरहेको छ ।
तिब्बतको सुरक्षा र अमनचैन कायम गर्ने सिलसिलामा नेपालको विकास र राजनीतिमा पनि चीनले उपस्थिति र चासो बढाउँदै लगेको हो । अहिलेसम्म ऊ प्रतिरक्षात्मक ब्यवहार देखाइरहेको छ । तर भविष्यमा यो ब्यवहारले अझ आक्रामक रूप पनि लिनसक्छ । चीनको टाउको दुखाइ र विदेशी षड्यन्त्रका गतिविधि क्रियाशील हुने थलो नै नेपाल हुनथालेको छ ।
त्यस्तो विदेशी क्रियाशीलता बढ्दैगएर अफगानिस्तान, ईराक, सिरियाको स्तरमा नेपालको हैसियत पुग्यो भने के होला, कल्पना गरौँ । नेपालजस्तै मुलुकहरूले हाम्रै आँखा अगाडि भोगिरहेको विदेशी हस्तक्षेपको दुर्दशाबाट नेपाल मुक्त छ भन्ने ग्यारेन्टी कसैले दिन सक्दैन । नेपालका नेताहरूको गैरजिम्मेवार, लफङ्गा, भ्रष्ट र बेढङ्गी कार्यशैलीले जनमानसमा विद्यमान त्रासको मनोविज्ञानलाई झनै घनीभूत बनाएको छ । चिनियाँ अधिकारीहरूबाट भइरहने नेपाल भ्रमणलाई यसै अर्थ र प्रयोजनमा हेर्नु उचित हुन्छ ।
इन्द्र रिजाल
इन्द्र रिजाल नेपालबहस डटकमका प्रधान सम्पादक हुन् । अर्थ राजनीतिक धारमा कलम चलाउने वरिष्ठ पत्रकार रिजालले आर्थिक, राजनीतिक तथा सामाजिक परिवेशका विषयवस्तुको यर्थाथमुखी चित्रण गर्छन् ।
लेखकबाट थपसहकारी ठग्नेलाई कारवाही गर्न ओली किन अनिच्छुक ?
जेठ ३, २०८१ बिहिबार
सिद्धार्थ बैंकको प्रमुख आम्दानी नै घट्यो, वितरण योग्य मुनाफा २७ करोड माइनसमा
जेठ ३, २०८१ बिहिबार
गिरीबन्धु टि स्टेटको जग्गा किनबेचमा पुनरावलोकन गर्न नपाइने, नैतिक संकटमा ओली
जेठ २, २०८१ बुधबार
क्रिकेटर सन्दीप लामिछानेको मुद्दा हेर्दाहेर्दैमा
नेपालबहस संवाददाता
जेठ १, २०८१ मंगलबार
भान्सामा राखिएका यी चिजले घरमा गरिबी ल्याउछ आजै हटाउनुहोस्
नेपालबहस संवाददाता
जेठ २, २०८१ बुधबार
अवनतिको बाटो फेर्न लागेको राजनीति र सुरक्षा चासो
जेठ ४, २०८१ शुक्रबार
सुनको मूल्यमा गिरावट, तोलाको कति ?
जेठ ४, २०८१ शुक्रबार
तपाईको आजको राशीफल कस्तो छ ?
जेठ ४, २०८१ शुक्रबार
कोदोखेतीतर्फ पर्वतका किसानको आकर्षण बढ्दै
जेठ ४, २०८१ शुक्रबार
हात्ती धपाउन अत्याधुनिक ‘ड्रोन’को प्रयोग
जेठ ४, २०८१ शुक्रबार
चिकित्सकको आन्दोलन फिर्ता भएसँगै सेवा सञ्चालन
जेठ ४, २०८१ शुक्रबार
राष्ट्रियसभामा कांग्रेसको अवरोध, बैठक स्थगित
जेठ ४, २०८१ शुक्रबार
प्रधानमन्त्रीले सदनको अवरोधको विषयमा कांग्रेससँग छलफल गर्दै
जेठ ४, २०८१ शुक्रबार