चारपुस्तासम्म एउटै मान्छेलाई भोट हाल्नुपर्ने कस्तो लोकतन्त्र हो ? कांग्रेस यूवा नेता घिमिरे

विद्यार्थीकालदेखि नै सक्रिय राजनीतिमा लागेका युवा नेता गुरुराज घिमिरे यतिबेला नेपाली कांग्रेसका केन्द्रीय स्तरमा रहेका युवा नेतामध्ये प्रखर र इमान्दार नेताको रुपमा परिचित छन् । घिमिरे मोरङ स्थायी बासिन्दा मात्र नभएर सो क्षेत्रकै आशातित नेता पनि हुन् । उनी नेविसंघको केन्द्रीय अध्यक्ष र नेपाली कांग्रेसको दुईपटक केन्द्रीय सदस्यसमेत भइसकेका छन् ।

कांग्रेसका हालका महामन्त्री गगन थापा नेविसंघको महामन्त्री हुँदा घिमिरे सो संगठनकोे अध्यक्ष रहेका थिए । इमानदार, निष्ठावान, प्रखरवक्ता र बौद्धिक व्यत्तित्व भएका घिमिरे शालिन नेता र स्पष्ठवक्ताका रुपमा चिनिन्छन् । पार्टीलाई आवश्यक पर्दा पटक–पटक महत्वपूर्ण जिम्मेवारी सम्हालिसकेका उनी कांग्रेसका थोरै विचारवान नेता मध्येमा गनिन्छन् ।

विद्यार्थीकालदेखि नै गरीब, निमुखा, उत्पीडित र आवाजबिहीनहरुको आवाज बुलन्द गर्ने घिमिरे हक्की स्वभावको नेता मानिन्छन् । समकालीन र धेरै जुनियर नेताहरु सांसद र मन्त्री भैसक्दा पनि घिमिरेले पार्टीबाट त्यो अवसर पाउन सकेका छैनन् । सबै केन्द्रीय सदस्यहरुले ०७४ को आमनिर्वाचनमा टिकट पाउँदा नेता घिमिरेले टिकट पाएनन् । उनीमाथि घोर अन्याय हुँदाको बेला घिमिरेले आफूमाथि राजनीतिक हिंसा भएको बताएका थिए ।

यसपटक मोरङ ४ बाट संघीय सांसदको चुनाव लड्ने तयारी गरिरहेका उनी प्रदेश सदस्यको उम्मेदवारका लागि पनि सिफारिस भएका छन् । प्रदेश १ का संम्भावित मुख्यमन्त्रीका रूपमा पनि हेरिएका उनी कांग्रेसकाे प्रदेश सभापतिका प्रत्यासी पनि हुन् । उनै बौद्धिक एवं प्रखरवक्ता घिमिरेसँग आमनिर्वाचनमा केन्द्रित रहेर नेपालबहसका लागि कालिका महतले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश:

नेपाली कांग्रेस एक्लै चुनाव लड्न किन तयार भएन ?

मेरो भनाई त गत स्थानीय निर्वाचनदेखि नै नेपाली कांग्रेस एक्लै चुनाव लड्नुपर्ने थियो । तर त्यसको चाँजोपाँजो सुरुदेखि बिग्रियो । सुरुदेखि बिग्रिएपछि अहिले आएर जारी प्रक्रियालाई खलबल्यायो भने झन् बिग्रिन्छ । त्यसकारण पनि अब गठबन्धनको विकल्पमा जाने अवस्था छैन।

सबै दलहरुलाई एक्लै चुनाव लड्न डर लाग्ने, अनि गठबन्धन गरेर जाने प्रवृत्ति एकदमै नराम्रो हो । यसले नेपालको बहुदलीय व्यवस्था र संसदीय परम्परामा नराम्रो जरा गाड्ने काम गरेको छ ।

गठबन्धन र सीट संख्याको विषयमा पनि कांग्रेसभित्र आन्तरिक द्वन्द्व छ अनि कसरी बहुमत आउँछ त ?

नेपाली कांग्रेसभित्र आगामी मंसिर ४ गतेको निर्वाचनमा बहुमत ल्याउने भन्ने ूटार्गेट कोल्याप्सू भइसक्यो । अब एक्लै लड्ने, कांग्रेसले जित्ने, बहुमत ल्याउने भन्ने नारा, एजेन्डा सबै हराईसक्यो । अब नेपाली कांग्रेस एक्लै चुनावमा जाने, बहुमत सीट जितेर सरकार बनाउने, त्यसपछि विचार र सिद्धान्तको राजनीति स्थापित गर्ने कुरा एकादेशको कथाजस्तो हुनलाग्यो । जब हामी वडा अध्यक्षदेखि संघीय सांसदसम्म पटक–पटक गठबन्धनको नाममा चुनावी तालमेल गरिरहेका छौं भने अब नेपालमा बहुदलीय प्रतिस्पर्धाको राजनीति कहाँ रहनु रु अहिले नेपालमा बहुदलै छैन नि । बहुदलीय व्यवस्थामा अपवाद बाहेक खासै चुनावी तालमेल नै हुँदैन । हामीलाई एउटा कालखण्डमा राजनीतिक आवश्यकताको लागि गठबन्धन आवश्यक थियो । अहिले त्यसको सार्थकता सकिएको हो । तर, अब सबै दलहरुलाई एक्लै चुनाव लड्न डर लाग्ने, अनि गठबन्धनको नाममा मिलेर जाने प्रवृत्ति एकदमै नराम्रो हो । यसले नेपालको बहुदलीय व्यवस्था र संसदीय परम्परामा नराम्रो जरा गाड्ने काम गरेको छ ।

यो विषयमा त तपाईहरुले नेतृत्वलाई भन्न सक्नुपर्ने हैन, यसमा त युवा नेताहरु पनि चुकेको देखिन्छ नि ?

हामीले त पहिलादेखि भन्दै आएका हौं । मैले त अझ हामीलाई यो गठबन्धन एकदमै घातक हुन्छ । यसले गर्दा एमाले नै फस्ट पार्टी हुने सम्भावना बढेर जान्छ भनेर बारम्बार भनेको हुँ । हामीले भनेको सुनुवाइ भएन । निर्णायक ठाउँमा हामी छैनौं । त्यसकारण गठबन्धनका शीर्ष नेताहरु एक भएर लागेपछि हाम्रो केही पार लागेन । अब गठबन्धन गरेर जाँदा धेरै ठाउँमा सीटकै कारण विद्रोह हुने सम्भावना बढेर जान्छ । अनि त्यस्ता ठाउँमा प्रतिपक्षले खेल्ने मौका पाउँछन् । अहिले जनताको मानसिकतामा एकदमै परिवर्तन भइसकेको छ । पहिलाको जस्तो पार्टीले भनेका सबै कुरा लागु नहुन पनि सक्छन् । यसको उदाहरण गत स्थानीय निर्वाचनमा देखिएका छन् । यो चुनावमा धेरै त्यागी एवं आकांक्षी साथीहरुले टिकट नपाउन सक्नुहुन्छ ।यसबाट उत्पन्न असन्तुष्टिलाई कसरी रोक्ने त

गठबन्धन आवश्यकता हेरी हुन्छ कि सबै ठाउँमा हुन्छ ?

कतिपय ठाउँमा नहुन पनि सक्छ । जस्तो डडेल्धुरामा गठबन्धन नगर्ने भन्ने निर्णय गरिएको छ । त्यस्तै अन्य जिल्लाहरुमा पनि नहुन सक्छ ।

मधेशमा सरकारमा सामेल दल बाहेकलाई पनि गठबन्धनमा सामेल गर्ने भनिएको छ, यो ठीक हो ?

त्यो एकदमै घातक काम हो । किनभने नेपाली कांग्रेसको जनाधार नै त्यहीं हो । अहिले पार्टी कस्तो स्थितिमा पुग्यो भने गठबन्धनबाहेकको चुनाव सोच्नै नसक्ने १ गठबन्धन दलका पार्टनर जति छन् तिनीहरु गठबन्धनबाहेक सोच्नै नसक्ने अवस्थामा पुगेका छन् । हिजो यी दलहरु एक्लाएक्लै लडेका हुन् । माओवादी, एमाले, मधेशवादी दल, राष्ट्रिय जनमोर्चा सबै एक्लाएक्लै चुनाव लडेका हुन् । कांग्रेसको झन् कुरै भएन, सबैभन्दा ठूलो पार्टी सिंगल लडेकै हो । २०४८ र २०५६ मा बहुमत ल्याएकै हो । तर, अहिले यी दलको दिमागमा गठबन्धनबाहेक सोचाई छैन ।

त्यो व्यक्ति जनताप्रति समर्पित हो कि होइन, उसले जीवनका विभिन्न कालखण्डमा अग्रणी भूमिका निर्वाह गरेको छ कि छैन । ऊसले पटक–पटक अवसर पाएको हो कि अवसरै पाएको छैन त्यो जनताले राम्रोसँग हेर्छन् । एक, दुई पटक टेष्ट भइसकेको मान्छेप्रति जनताको अब यसबाट पार लाग्दैन भन्ने धारणा बनिसकेको हुन्छ ।

अब सीट बाँडफाँड कहिले सकिन्छ त ?

अब यसलाई जतिसक्दो चाँडो सक्नुपर्छ । यसमा अल्मलिनु हुँदैन । अब हामी गठबन्धनमा जाने भनिसकेपछि यसलाई छिट्टै टुंग्याउनुपर्छ । क्षेत्रवाइज पनि छलफल गरेर जाँदा राम्रो हुन्छ । तराईंमा पनि पार्टीहरुको पोजिशन हेरेर छलफल गर्दा हुन्छ । स्थानीय निर्वाचनलाई हेरेर आंकलन गरियो भनेपनि गल्ती हुन्छ । किनभने स्थानीय निर्वाचनमा धेरै व्यक्तिगत, जातिगत, सामाजिक पहिचान, उम्मेदवारको व्यक्तित्व र पार्टी सबैको प्रभावको आधारमा जितेको हुन्छ ।

त्यसकारण २०७४ को भोटको परिणाम वा अहिलेको परिणामलाई हेरेर पनि गर्न सकिन्छ । निर्वाचन नै नहुँदा पनि कुन पार्टी कुन क्षेत्रमा बलियो छ भनेर थाहा हुन्छ । यसरी सबै विषयलाई ध्यान दिएर हेर्दा ८५, ९०, १०० को पनि विवाद टुंगिन्छ । जित्दै नजित्ने कसैले पनि जबर्जस्ती सीट लिएर केही अर्थ छैन । र्यान्डमली लड्न जहाँ पाएपनि लिने भन्ने साइकोलजिकल कुरा हो । वास्तविक कुरा चाहीं जहाँ जित्न सकिन्छ त्यहाँ लिने हो ।

गठबन्धन भएपछि जसलाई टिकट दिएपनि चुनाव जितिहाल्छ भन्ने ग्यारेन्टी हुन्छ र ?

निर्वाचन जित्नका लागि सबैभन्दा पहिला त पार्टीले अगाडि सार्ने व्यक्तिप्रति जनताको रुचि हुनुपर्याे । उम्मेदवारमा पोलिटिकल ग्ल्यामर्स, पोलिटिकल आकर्षण हुनुपर्छ । जस्तो काठमाडौंमा बालेन, बालेन भन्ने हल्लाले चुनावै जित्यो । त्यो एउटा पार्टीहरुका उम्मेदवारप्रतिको असन्तुष्टि पनि हो । पार्टीले जबर्जस्ती उम्मेदवार थोपर्याे । त्यसरी थोपरेर कहाँ हुन्छ ? हामी सार्वभौम जनता भन्ने भावनाको विकास भएको छ । अहिले चुनावी क्याम्पियन विदेशबाट पनि हुन्छ । हामी पहिलाको जस्तो यहीँबाट सबैथोक हुन्छ भन्छौं ।

राम्रो काम गर्न नसके जतिपटक मन्त्री भएपनि केही हुँदैन । म जे गर्छु त्यो मात्रै भन्छु र जे भन्छु त्यो मात्रै गर्छु । दुइपटक चुनाव लडिसकेका केही महत्वपूर्ण साथीहरुलाई संसदमा पुर्याउनुपर्याे भने अरु बाटो पनि छन् । सबैलाई चुनावै किन थोपर्नु ?

पढेलेखेका, बुझेको धेरै ठूलो जनशक्ति विदेशमा छन् । उनीहरुको क्याम्पियनले पनि धेरै मत अन्यत्र जान्छ । त्यसकारण व्यक्ति चयन गर्दा,जस्तो अहिले डा.स्वर्णिम वाग्लेलाई चितवन रिफर गर्ने कुरा आइराखेको छ । त्यहाँको स्थानीय तहमा दिनानुदिन उनको लोकप्रियता बढेर स्वर्णिम, स्वर्णिम भन्ने भइसकेको छ । त्यसकारण हाम्रो उम्मेदवार हामीले प्रस्तुत गर्दा पनि फलानो, फलानो भन्ने भयो भने बल्ल चुनाव जितिन्छ । नेपालमा तीन/चार क्वाटोगरिका भोटर छन् । पार्टीको सैद्धान्तिक भोट, त्यसपछि एकेडेमिक युवा, व्यक्तिगत प्रभाव र सामाजिक छवि । यी सबैको तारतम्य मिल्नुपर्छ ।

अहिले पनि पछौटे समाज छ, केही भोटहरु बरालिन्छन् । कतिले एकातिर पैसा खाएर भोट अर्कोतिर हालिदिन्छन् । अर्को कुरा त्यो व्यक्ति जनताप्रति समर्पित हो कि होइन, उसले जीवनका विभिन्न कालखण्डमा अग्रणी भूमिका निर्वाह गरेको छ कि छैन । ऊसले पटक–पटक अवसर पाएको हो कि अवसरै पाएको छैन त्यो जनताले राम्रोसँग हेर्छन् । एक, दुई पटक टेष्ट भइसकेको मान्छेप्रति जनताको अब यसबाट पार लाग्दैन भन्ने धारणा बनिसकेको हुन्छ ।

तपाईं दुइपटक भन्दा बढी हुनुहुँदैन भन्नुहुन्छ, पाँच, ६ पटक हुँदा पनि अझै मौका पाउँ भन्नेहरुको लर्को लागिरहेकै छ नि ?

यो एकदमै नराम्रो प्रवृत्तिको विकास भएको छ । मेरो हजुर आमाले पनि भोट हाल्नुभयो, मेरो बुबा हाल्दै हुनुहुन्छ, म हाल्दै छु, अहिले मेरो छोरो पनि भोट हाल्ने भइसक्यो, तर व्यक्ति एउटै छ भोट लिने । चार पुस्तासम्म एउटै व्यक्तिलाई भोट हाल्नुपर्ने कस्तो लोकतन्त्र हो ? यो त एक प्रकारको कुलीनतन्त्र भयो । केही मान्छेहरुको उद्यम जस्तो भयो राजनीति । दुइपटक सांसद भइसकेको मान्छेले के गर्छ के गर्दैन भन्ने जनतालाई राम्रैसँग थाहा हुन्छ । पहिलोपटक अलि गर्न सकेन अर्कोपटक गर्छ कि भनेर दुईपटकसम्म जनताले देलान् ।

केन्द्रमा मात्रै होइन पार्टीले प्रदेशमा पनि गतिला मान्छे छानेर पठाउनुपर्छ । त्यसको पार्टीसँग योजना हुनुपर्छ यो यो मान्छेलाई पठाउने भन्ने तर त्यो देखिँदैन । जसलाई जे मन लाग्यो त्यहीं गरेका छन् । जे बोल्न मन लाग्यो त्यहीं बोलेको छ । अहिले प्रदेशसभाहरुको हालत हेर्नुस् न । त्यहाँ विचार भएका राम्रा फिगरहरु देखिँदैनन् ।

दुईपटकमा पनि केही गर्न सकेको छैन फेरि त्यहीं व्यक्ति आउँछ भने त्यस्तालाई जनताले जिताउँदैनन् । जनरुचि नभएको कुरामा जबर्जस्ती गर्नुपनि न्यायोचित होइन । हामीजस्ता मान्छेले अवसर पाउने हो भने दुइपटक सांसद, दुइपटक मन्त्री । त्योभन्दा बढी झुण्डिइरहनु आवश्यक छैन । बन्ने नै हो भने त्यो अवधिमा प्रधानमन्त्री बनिहालिन्छ । जस्तो म १२ औं र १३ औं महाधिवेशनमा केन्द्रीय सदस्य उठे, १२ औं मा हारेँ तर मनोनित भए, १३ औं मा जिते । दुइपटक कांग्रेसको केन्द्रीय सदस्य भए । त्यसपछि उठ्दिन भनेको थिएँ, यसपटक म उठ्दै उठिन । किनभने म दुइपटक केन्दीय सदस्य भइसकेँ ।

त्यसोभए सांसद/मन्त्री जुन पदपनि दुइपटक भन्दा बढी खानुहुन्न, हो ?

दुइपटक भइसकेपछि तेस्रोपटक म उठ्दै उठ्दिन । मन्त्री पनि दुइपटक भन्दा बढी खान्न । किनभने दुइपटकसम्म राम्रो काम गरेँ भने प्रधानमन्त्री हुन्छु नि म । राम्रो काम गर्न नसके जतिपटक मन्त्री भएपनि केही हुँदैन । म जे गर्छु त्यो मात्रै भन्छु र जे भन्छु त्यो मात्रै गर्छु । दुइपटक चुनाव लडिसकेका केही महत्वपूर्ण साथीहरुलाई संसदमा पुर्याउनुपर्याे भने अरु बाटो पनि छन् । सबैलाई चुनावै किन थोपर्नु ? राष्ट्रियसभा छ । भारतमै पनि कतिपय मान्छेहरु प्रतिनिधिसभामा हारे अथवा लोकसभा छोडे भने राष्ट्रियसभामा जान्छन् । भारतका पूर्व प्रधानमन्त्री मनमोहनजी कहिल्यै लोकसभा सदस्य निर्वाचित भएनन् ।

एकपटक लडेको हारे, तर दुई चोटी प्रधानमन्त्री भए । पछि राज्यसभाको सदस्य भए । उनी भारतजस्तो देशमा दुई कार्यकाल प्रधानमन्त्री भए । त्यसैले सबैका लागि चुनावै ठूलो कुरा होइन । आवश्यक मान्छेलाई चुनाव मात्रै थोपर्ने होइन । अन्य बाटोबाट पनि ल्याउन सकिन्छ । केन्द्रमा मात्रै होइन पार्टीले प्रदेशमा पनि गतिला मान्छे छानेर पठाउनुपर्छ । त्यसको पार्टीसँग योजना हुनुपर्छ यो यो मान्छेलाई पठाउने भन्ने तर त्यो देखिँदैन । जसलाई जे मन लाग्यो त्यहीं गरेका छन् । जे बोल्न मन लाग्यो त्यहीं बोलेको छ । अहिले प्रदेशसभाहरुको हालत हेर्नुस् न । त्यहाँ विचार भएका राम्रा फिगरहरु देखिँदैनन् । अपवादमा केही व्यक्तिहरु राम्रो पनि गएका छन् । ती पनि माथि नभएर तल गएका हुन् ।

यहाँ त दायाँभन्दा दायाँ र बायाँ भन्दा बायाँ फर्किइदिएको छ । हुँदाहुँदा टिकटको लागि पनि राजदूतावास धाउने गरेको देखिन्छ । यस्तो नेताबाट देश र जनताले के आशा गर्ने ?

त्यसकारण नेपालको डेमोक्रेटिक एक्सारसाइज सही ढंगले भएकै छैन । विश्वको प्रजातान्त्रिक अभ्यासलाई हेरियो भने जस्तो भारत, युरोपियन मुलुकमा आवश्यक मान्छेहरु छानेर, चयन गरेर पुर्याउने प्रयत्न हुन्छ । नेपालमा वास्तविक प्रजातान्त्रिक अभ्यास नभएर घटना अभ्यास मात्रै भएको छ । जस्तो संसदमा छलफल हुँदा मन्त्री, सांसदहरु नआउने, आएपनि हाजिर गर्ने र भत्ता बुझेर हिंड्ने । जति ठूलो नेता भयो उति संसदमा नजाने । हेर्नुहोस् त कस्तो छ हाम्रो अभ्यास ।

तपाईं बौद्धिक युवा नेता र प्रखरवक्ता पनि हुनुहुन्छ, चुनाव उड्दै हुनुहुन्छ, ठ्याक्कै कांग्रेसको चुनावी एजेण्डा चाहीं के हो ?

कांग्रेसको एजेण्डाको सन्दर्भमा कुरा गर्नुपर्दा यो ३२ वर्षमा जसरी प्रजातान्त्रिक अभ्यास भएर आयो, त्यो सही रुपमा भएन । राजनीतिक विकासको दृष्टिबाट र भौतिक विकासको दृष्टिबाट पनि सही ढंगले उपयोग भएन । २०४६ साल यता जनताले जसरी आशा गरेका थिए, त्यसरी देशले काँचुली फेर्न सकेन । नेपालमा हामीलाई चमत्कारिक विकास चाहिएको छ । त्यसका लागि हामीसँग राम्रो मार्गचित्र चाहिन्छ । जनतामा स्वास्थ्य, शिक्षा र रोजगारीमा ठूलो समस्या छ । स्वास्थ्य, शिक्षा, रोजगारी मौलिक अधिकार भनेर संविधानमै उल्लेख गरिएको छ । तर व्यवहारमा त्यस्तो छैन । एउटा मान्छे बिरामी भएर आयो भने राम्रो उपचार नपाएर ज्यान गुमाउन बाध्य हुन्छ । विद्यार्थीको क्षमता अनुसार पढाउन सकिराखेको छैन । रोजगारीको त झन् कल्पनै गर्न सकिँदैन । जबसम्म शिक्षा, स्वास्थ्य र रोजगारीको क्षेत्र डामाडोल हुन्छ, देश विकास भयो भनेर कसरी मान्ने ?

सरकारले महँगी नियन्त्रण गर्न सकेको छैन । श्रम गरेर खाने जनता अहिले धेरै मारमा छन् । अहिले पाँच दलको सरकार भएपनि जो सरकारमा सहभागी छन् उनीहरूको मात्रै सरकार छ । समग्रमा यो पार्टीहरूको सरकार होइन ।

अब देशलाई अगाडि बढाउन के गर्नु पर्ला ?

यसका लागि तीनवटा आधार तय गर्नुपर्छ । त्यसमा पहिलो कुशल नेतृत्व, दोस्रो जनसमर्थन, त्यसपछि छिमेकी मुलुकसँग सुमधुर सम्बन्ध । हाम्रो यतिबेला भारत, चीनलगायत अन्य मुलुकसँग पनि सम्बन्ध सुमधुर छैन । वैदेशिक नीतिमा साथीहरु एक ठाउँमा छैनन् । एउटाले एकातिर उचाल्ने अर्कोले अर्कोतिर उचाल्ने गर्दछन् । राजनीतिक पार्टीहरु पनि कहिले भारततिर ढल्केको देखिन्छ कहिले चीनतिर ढल्केको देखिन्छ । त्यसरी ढल्किने सुविधा राजनीतिक दलहरुलाई हुँदैन । भाइचारा सम्बन्ध हुनसक्छ । तर, देश र राज्य चलाउने ठाउँमा पुग्दा कुनै सरकार र देशतिर ढल्किने सुविधा हुँदै हुँदैन ।

त्यस्तो नेतृत्वलाई अपरिपक्वता र अयोग्य मानिन्छ । नेतृत्व कुशल छ भन्ने भयो भने मात्रै जनताले साथ दिन्छन् । कुशल नेतृत्व जसलाई जनताले भरपुर साथ दिएका छन् भने छिमेकीले पनि हेप्न सक्दैन । जब नेतालाई जनताको साथ हुन्छ त्यतिबेला विदेशी चलखेल पनि घटेर जान्छ । यहाँ त दायाँभन्दा दायाँ र बायाँ भन्दा बायाँ फर्किइदिएको छ । हुँदाहुँदा टिकटको लागि पनि राजदूतावास धाउने गरेको देखिन्छ । यस्तो नेताबाट देश र जनताले के आशा गर्ने ?

देउवा सरकारको बारेमा भन्नुपर्दा सफल कि असफल ?

अहिलेको सरकारले चमत्कारिक कामहरू गर्न सकेको छैन । हिजो केपी ओली नेतृत्वको सरकारले ज्यादती गरेको थियो, त्यसलाई रोक्ने काम भने यो सरकारले गरेको छ । कोभिडका सन्दर्भमा खोप ल्याउनेदेखि लिएर, राज्य सञ्चालनमा केपी ओलीको प्रभुत्वबाट मुक्त गर्ने काम यो सरकारले गर्याे । तर समग्रमा सरकार सञ्चालनका कामहरू चित्तबुझ्दो देखिँदैन । सरकारले महँगी नियन्त्रण गर्न सकेको छैन । श्रम गरेर खाने जनता अहिले धेरै मारमा छन् । अहिले पाँच दलको सरकार भएपनि जो सरकारमा सहभागी छन् उनीहरूको मात्रै सरकार छ । समग्रमा यो पार्टीहरूको सरकार होइन ।

कूटनीतिक सम्बन्धका हिसाबले सरकार सफल कि असफल ?

कूटनीतिलाई सन्तुलित राख्नका लागि यो सरकारले केही प्रयत्नहरू गर्याे । विगतको सरकार एकातिरमात्रै ढल्किन खोजेको थियो तर यो सरकारले यसमा करेक्सन गरेको छ । तर अहिले पनि केही आरोप भने लागेकै छ । कुरा के हो भने नेपाल जुन भूराजनीतिक अवस्थामा रहेको छ, दक्षिणमा भारत र उत्तरमा चीन दुवै छिमेकी राष्ट्रहरू हुन् । छिमेकी हामीले बदल्न नसक्ने भएकाले सम्बन्ध सुमधुर राख्नुपर्छ । अलि टाढाका छिमेकीलाई स्पेस दिँदै नदिने भन्ने होइन । त्यसैले छिमेकीहरूको विकासबाट हामीले फाइदा लिन सक्नुपर्छ । २०५० सम्म चीन र भारत दुनियाँका पहिलो र दोस्रो शक्ति राष्ट्र हुँदैछन् भन्ने प्रक्षेपण पनि छ । यो हाम्रा लागि सुखद कुरा हो, यसबाट हामीले फाइदा लिन सक्नुपर्छ ।