एमाले र सभामुखको ‘किलो’ मा भैंसी-राँगा बहस !
कराएपछि जितिन्छ भन्ने एमालेको वंशाणुगत गुण हो
विनोद त्रिपाठी
जेठ २३, २०८० मंगलबार १३:१०:२५
भैँसी, राँगा, पाडीपाडीलाई दाम्लो लगाएर बाँध्ने खम्बालाई ‘किलो’ भनिन्छ । गोठका यही ‘किलो’मा घरेलु जनावर बाँधेर राखिन्छ । टाट्नोमा घाँस हालिन्छ । ताउलामा खोले खुवाइन्छ । ठाउँ अनुसार आ-आफ्ना चल्तीका भाषा फरक भएपनि सबै गोठहरूमा ‘किलो’को डोरीमा बाँधिएका बस्तुभाउ रुँघेरै बिताउँछन् । यी गोठमा कहाँ सबै बस्तुभाउ ज्ञानी भएर बस्छन् र ! कोही भोकाएर, कोही तिर्खाएर कराउँछन् । तर, कुनै कुनै जति अघाए पनि कराएरै दाम्लो छिनाल्न खोज्छन् । घाँस,पानी, दाना, खोले खाँदैछन्, तर मुखमाथि फर्काएर कराइहाल्छन् । सबै त्यस्ता हुँदैनन् । कुनै कुनै पाल्तु जनावर यस्तै हुन्छन् ।
अहिले हाम्रो संसदमा भैँसी-राँगा बहस चर्को चलेको छ । एमाले दाम्लो छिनाल्ने गरि कराएको छ । सभामुख एमालेलाई दानीपानी दिइरहन्छन् । जति दिन्छन्, एमाले कराउन छोड्ने होइन । दाम्लै छिनाल्न खोज्छ । यसको सानो उदाहरण सोमबार प्रतिनिधिसभाको दृष्य हेरौँ ।
यतिबेला सामाजिक संजालदेखि सदनसम्म भैँसीलाई मजाक शब्दको विम्ब प्रयोग गर्दा धेरै किसानमाथि चोट पुगेको हुनुपर्छ । हुन पनि हो, जुन पेशाबाट हाम्रो जीवनयापन चलेको छ, त्यही पेशालाई राजनीतिको कमेडीमा लगेर व्यंग्य गर्दा निराश बनाउँछ । न सरकारले भैँसीपालनलाई व्यवसायीकरण बनाइदिएको छ , न कुनै किसानलाई अनुदान दिएर धनी बनाएको छ । नाम मात्रको अनुदान छ, त्यो पनि सोर्सफोर्सले । किसान झन भँड्खालोमा जाकिएका मात्र छन् । हैरानी छन् ।
बुर्कुसी मारिरहने एमाले !
कुरा हो, जेठ २२ सोमबार २०८० दिउँसोको प्रतिनिधिसभा बैठकको । प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ जब रोष्ट्रममा पुगे, अनि एमालेका सांसद कराई हाले । भारत भ्रमणको विषयमा सांसदहरुलाई जानकारी दिनु प्रधानमन्त्रीको कर्तव्य थियो । सांसदहरुका प्रश्नको उत्तर प्रधानमन्त्रीले अनिवार्य दिनुपर्छ । उनी आफ्नो कर्तव्य निर्वाह गर्न बोल्दै थिए, तल एमालेका सांसदको होहल्ला शुरु भइहाल्यो । कराएपछि जितिन्छ भन्ने एमालेको वंशाणुगत गुण हो । उसले आफ्नो गुण छोड्ने कुरै भएन । प्रधानमन्त्रीले उत्तर दिनै पाएका छैनन्, एमालेका प्रश्नमाथि प्रश्न बर्सिरहे । प्रश्न थिए,उही भैँसी राँगाका । एमालेको तालमा ताल मिलाइरहेका थिए, रास्वपा र राप्रपाका सांसद । यी तिनै दलका तीनतिर फर्केका मुख छन् । तर, दानापानी खान एउटै ताउलोमा मुख हाल्छन् । सोमबारको बैठकले यही सिद्ध गरिदियो ।
कुनै सांसदले जनता र मुलुककाे हितमा प्रश्न गरेनन् । प्रधानमन्त्रीमाथि आलोचनाका प्रश्न मात्रै गरे । यसको सानो उदाहरण मात्र हेरौँ । प्रचण्ड लगत्तै एमाले अध्यक्ष केपी ओलीलाई बोल्ने पालो दिइयो, ओलीले संसदमा बोलेको जस्ताको तस्तै, ‘प्रधानमन्त्री ज्यू ले भारतबाट केही ल्याएको होइन । साँच्चै ल्याएको चाहिँ १५ वटा राँगा हो । अरू कुरा त प्रधानमन्त्री ज्यू, प्रमाणित गर्नुपर्छ’ ‘अरू कुन चाहिँ के प्रोजेक्ट छ ?’ प्रधानमन्त्रीले भारतीय भूमिमा भूमि सट्टापट्टाको विषय उठाउनु गलत हो । मोतीहारी-अमलेखगञ्ज पाइपलाइन पहिले नै बनेकाले त्यसलाई चितवनसम्म विस्तार गर्नु कुन ठूलो कुरा हो र ? प्रधानमन्त्रीले भारतबाट के के ल्याएको जस्तो प्रचार गरेको तर नेपाललाई फाइदा हुने केही छैन ।’
ओलीले उही राँगाको प्रसंग उठाए । उनले उठाएका यी सबै प्रश्नको उत्तर पहिल्यै प्रधानमन्त्रीले दिइसकेका थिए । नेपालकै विज्ञहरुको आधारमा भारतीय भुमिसँग हाम्रो विवादित भूमि साट्न सकिन्छ कि भन्ने प्रधानमन्त्री प्रचण्डले भारत भ्रमणपछि पत्रकारले सोधेको प्रश्नको उत्तरमा भनेका थिए । न प्रचण्डले यो कुरा भारतसँग राखेका थिए, न भारतीय प्रधानमन्त्री समक्ष यो प्रस्ताव पुगेको छ । बाहिर आएको हल्लाकै आधारमा ओलीले प्रश्न गरिदिएका थिए । अर्को थियो, भैँसी राँगाको बारेमा ।
प्रचण्ड यसपाली भारत भ्रमण जाँदा उनले न भैँसी मागेका थिए, न राँगा । यो त केपी ओली सरकारकै पालामा नेपालले भारत समक्ष सहयोग मागेको विषय थियो । उन्नत जातका भैँसी तयार गर्न नस्ल सुधारका लागि राँगा ल्याउने कुरा स्वयं ओलीले सोमबारको बैठकमा सुनाएका थिए । यो विषय पनि प्रचण्डसँग जोडिएको थिएन ।
अर्को विषय थियो, अमलेखगञ्जसम्म आएको पेट्रोलियम पाइप लाइन चितवनसम्म ल्याउने योजना । यो निकै महत्वपूर्ण विषय हो । किन की चितवन नेपालको मध्यभागमा पर्छ । यसले देशभर तेल ढुवानीमा निकै सहज हुन्छ । यो विषयमा प्रचण्ड सरकारले भारतसँग गरेको सम्झौता निकै महत्वपूर्ण छ । तर, एमालेले संसदमा यसलाई निकै हलुका ढंगले लिएर उही ताइ न तुइसँग भैँसी राँगाको प्रसंग ल्याएर मजाक बनाइदियो । हल्ला गरिदियो । उफ्रियो । निकै करायो र अन्ततः सभामुखले संसद बैठक नै स्थगित गरिदिए । सभामुख बेलाबेलामा एमालेलाई खोले घाँसपात दिइरहन्छन् ।
अहिले पनि गाउँघरमा एउटा भनाई छ, ‘भैँसी किन्दा लागेको ऋण तिर्न छोरो विदेश गाको छ ।’ हरेक घरमा दूध खानकै लागि पनि एउटा भैँसी पालिन्थ्यो । राजपरिवारमा भने गाई पालिन्थ्यो । उनीहरु हृष्ट पुष्ट हुन्थे । तर, सर्वसाधारण परिवारहरू दूध बिक्री गर्न धेरै भैँसी पाल्ने गर्थे । तर, भैँसीको दूध बेचेरै अपवादमा एकाध घर बाहेक कसैले पनि पैसा कमाउन सकेन ।
भैंसी पालेर रित्तिएका गाउँहरु
यतिबेला सामाजिक संजालदेखि सदनसम्म भैँसीलाई मजाक शब्दको विम्ब प्रयोग गर्दा धेरै किसानमाथि चोट पुगेको हुनुपर्छ । हुन पनि हो, जुन पेशाबाट हाम्रो जीवनयापन चलेको छ, त्यही पेशालाई राजनीतिको कमेडीमा लगेर व्यंग्य गर्दा निराश बनाउँछ । न सरकारले भैँसीपालनलाई व्यवसायीकरण बनाइदिएको छ , न कुनै किसानलाई अनुदान दिएर धनी बनाएको छ । नाम मात्रको अनुदान छ, त्यो पनि सोर्सफोर्सले । किसान झन भँड्खालोमा जाकिएका मात्र छन् । हैरानी छन् ।
एक छिन, भैँसी पालनको कुरा गरौँ । हाम्रो अहिलेको र अघिल्ला केही पुस्ता भैँसी पालेरै बितेको हो । गाउँघरमा भैँसी नहुने घर विरलै हुन्थे । तर, के हाम्रो त्यो पुस्ताले भैँसी पालेर सुखी जीवन व्यतीत गर्यो त ? अपवादमा बाहेक कुनै घरले त्यो सुख प्राप्त गरेन । कारण हो, भैँसी पालनबाट किसानले पैसा कमाउनै सक्दैनथे । भैँसी एक पटक व्याएपछि मुस्किलले ४–५ महिना मात्र दूध दिन्छ । त्यसपछि क्रमशः दूध कम दिँदै एक वर्षभित्र थाकिहाल्छ । कम्तीमा पनि ६ महिना त भैँसीले दूध नदिए पनि त्यतिकै पाल्नै पर्छ । स्थानीय जातको भन्दा उन्नत मुर्रा जातको भैँसीले दूध दिने अवधि अलि लामो त हुन्छ, तर मुस्किलले डेढ बर्षसम्म ।
हावापानीको दृष्टिकोणबाट मुर्रा जातको भैँसी पहाडमा त्यति लाभदायक छैन । गर्मी ठाउँ मधेशमा पनि अहिले भैँसी पालेरै किसानले मनग्गे कमाउन सकेका छैनन् । कारण हो, भैँसीले दूध दिने अवधि निकै कम हुनु । उही साउने भेल जस्तो ४–५ महिना मात्र दूध प्राप्त गर्न झण्डै दुई बर्ष पालिरहनु पर्छ ।
त्यसैले त विश्वका अति विकसित देशमा भैँसी पालिँदैन । अत्यधिक भैँसी पाल्ने देश भारत हो । त्यसपछि अफ्रिका, पुर्वी र दक्षिण एशियन मुलुक । धेरै देशमा भैँसीलाई मासुको रुपमा मात्र उपयोग गरिन्छ । भारतमा किसानले जति भैँसी पाल्दै गए, उति उनीहरुको गरिबी नघटेको भारतीय कृषि अनुसन्धान निकायले नै तथ्याङ्क सार्वजनिक गरेका छन् । भारतमा भैँसी व्यवसायबाट नोक्सान भएर वार्षिक सयौं किसानले आत्महत्या गर्छन् ।
नेपालमा पनि अहिले जति खाडी वा युरोपियन मुलुकमा कामदार भएर जानेहरूको परिवार छन्, उनीहरूको पुस्ता भैँसी पालेरै बितेको थियो । भैँसी पाल्दा व्यहोरेको गरिबीबाट मुक्त पाउन अहिले अधिकांश युवाहरू विदेशिएका छन् । अहिले पनि गाउँघरमा एउटा भनाई छ, ‘भैँसी किन्दा लागेको ऋण तिर्न छोरो विदेश गाको छ ।’ हरेक घरमा दूध खानकै लागि पनि एउटा भैँसी पालिन्थ्यो । राजपरिवारमा भने गाई पालिन्थ्यो । उनीहरु हृष्ट पुष्ट हुन्थे । तर, सर्वसाधारण परिवारहरू दूध बिक्री गर्न धेरै भैँसी पाल्ने गर्थे । तर, भैँसीको दूध बेचेरै अपवादमा एकाध घर बाहेक कसैले पनि पैसा कमाउन सकेन ।
तर, गाई पालन गर्ने हो भने भैँसी पालनको जस्तो समस्या पर्दैन । किन की, गाईले दूध दिने अवधि नै यति लामो हुन्छ कि एकै बेतबाट एउटा किसानको गरिबी हट्नेछ । अहिले नेपालमा पनि उन्नत जातका गाई पालन निकै बढेको छ । उन्नत जातको मध्ये होलिस्टेन फ्रिजनले हजार लिटर, ब्रोन स्वीसले ७५ सय लिटर भन्दा बढी दूध दिन्छन् । यी जातका गाईले लगातार ४–५ देखि १० बर्षसम्म दूध दिइरहन्छन् । अहिले नेपालमा यी उन्नत जातका गाई भित्रने क्रम बढेको छ । उन्नत जातका गाई पालेर कयौं कृषकले मनग्गे पैसा कमाइरहेका छन् ।
भैंसी र गाईको दूधमा पाउने प्रोटिन आदि तत्वमा निकै भिन्नता छ । गाईको दूधबाट बनेका परिकारमा पाउने प्रोटिन मानिसको शरीर विकासमा निकै लाभदायीक मानिन्छ । तर, भैँसीको दूधमा यी सारा तत्व निकै कम पाइन्छ । तपाईँ हामीले देखेका सुनेका र भोगेका जति पनि धनी मुलुकहरू छन्, त्यहाँ गाईपालन नै गरिन्छ । युरोप, अमेरिकन, अष्ट्रेलियन, जापान, कोरिया, चीन लगायतका मुलुकमा अत्यधिक गाई पालन गरिन्छ । केही वर्षअघि चीनले भारतबाट केही भैँसी निर्यात गरेपनि त्यो व्यवसायीकरण बन्न सकेन । खास गरि, भैँसी पालन मासुको लागि हुने गर्छ । नेपालमा पनि पछिल्लो पटक पाडा पालनका लागि अनुदान कार्यक्रम शुरु भएको छ । तर, साँच्ची नै दूध बेचेर धनी हुने हो भने गाई पालन मात्र मुख्य विकल्प बन्न सक्छ । नत्र, उही बाबुबाजेको पालकै ‘भैँसी किन्दा लागेको ऋणको दुख’ घुमीफिरी आइरहने हो ।
पार्टी अध्यक्ष जस्तो व्यक्ति केपी ओलीको पूर्वाग्रह मात्र पोखिएको भँडासबाट यति बेला भोट दिने जनताहरु आजित भइरहेका छन् । एमालेको उग्रताको पछिपछि लागेर नयाँ अनुहार र नयाँ दलहरू कुदिरहेको देख्दा धेरैलाई निरास बनाएको छ । संसदलाई सृजनात्मक थलो बनाउन जबसम्म सकिँदैन, तबसम्म अभद्रताबाट मुलुकले सधैंभर अधोगति मात्र व्यहोर्ने हो ।
एमालेको लहलहैमा साना दल
भैँसीको प्रसंग यति नै । अहिले हाम्रो राजनीतिमा भैँसी र राँगा मिसिएकोले यो लेखमा पनि चर्चामा आएका विषय जोडिएको मात्र हो । अब लागौँ, भैँसी प्रवृतिकै हाम्रो राजनीति तर्फ । सदनमा चर्को बोल्यो भने अरूले सुन्छन् भन्ने गज्जबको भ्रम छ । उही भैँसी पालन जस्तो । जति भैँसी पालेपनि हाम्रो परिवार किन धनी बनेन, किन मैले दुख पाएर विदेशिए भन्ने गहिरो चिन्तन खासै कुनैमा छैन ।
अहिलेको राजनीति पनि उस्तै भइरहेको छ । एमालेले २०४८ देखि लगातार सदन अवरुद्ध गर्दा मुलुक र जनताले दुख पाइरहेको देख्दा देख्दै उही तालमा अहिलेको राजनीति कुदिरहेको छ । कहिले एमालेले संसद अवरुद्ध गरेन ? ०४८ सालदेखि एमालेले अपनाएको उग्रताबाट देश कयौं पटक मध्यावधि चुनावमा जाकिएको छ । कुनै दिन सदनमा जनताका विषयमा गहन छलफल भएको उदाहरण छैन । सोमबारकै उदाहरण हेरौं । नागरिकता विधेयकप्रति एमाले लगायतका दलको असहमति छ । तर, त्यो विधेयक अहिले सर्वोच्च अदालतले रोकिदिएको अवस्था छ । अदालतमा विचाराधीन मुद्दालाई एमालेले यसरी चर्काइदियो कि मानौं एमाले स्वयं कानुन हो भने झैं गरिदियो ।
हो, यो विधेयक नेपालको हित विपरित छ । नागरिकता वितरणलाई यति हलुका बनाउन हुँदैन । यसको बिरोध पनि तर्क र व्यवहार संगत भयो भने यसको संशोधनमा जान सजिलो हुन्छ । एमालेले त्यो गरेको छैन । रास्वपा र राप्रपा पनि एमालेसँगै मिसिएको छ । संसदमा गहन छलफल र सर्वसम्मत सहमतिका आधारमा नागरिकता विधेयक जारी गर्नुपर्छ । तर, एमालेमा कस्तो भाष्यले जरा गाड्यो भने जति उफ्रियो उति प्रभावकारी भुमिका हुन्छ भन्ने भ्रमले बास गरिदियो ।
कांग्रेस सांसद विश्वप्रकाश शर्माले भने झैं आवेगलाई जबसम्म तिलाञ्जली दिईंदैन, तबसम्म उग्र भुमिकाले कुनै उपलब्ध हासिल हुँदैन । जनताले संसदमा शालीनतापुर्वक बोल्ने विश्वप्रकाशहरू रुचाएका छन् कि, उग्रता प्रदर्शन गर्ने रामहरि खतिवडा, रघु पन्त, सूर्य थापा लगायतलाई प्रशंसा गरेका छन् ? एकपटक जनताको तर्फबाट सोचेर हेर्नुपर्दैन ? झन पार्टी अध्यक्ष जस्तो व्यक्ति केपी ओलीको पूर्वाग्रह मात्र पोखिएको भँडासबाट यति बेला भोट दिने जनताहरु आजित भइरहेका छन् । एमालेको उग्रताको पछिपछि लागेर नयाँ अनुहार र नयाँ दलहरू कुदिरहेको देख्दा धेरैलाई निरास बनाएको छ । संसदलाई सृजनात्मक थलो बनाउन जबसम्म सकिँदैन, तबसम्म अभद्रताबाट मुलुकले सधैंभर अधोगति मात्र व्यहोर्ने हो ।
विनोद त्रिपाठी
लामो समय व्यवसायिक पत्रकारितामा डटेर लागेका पत्रकार त्रिपाठी विभिन्न मुलधारका राष्ट्रिय दैनिक, टेलिभिजन र अनलाइनहरुमा सम्पादकको भुमिका निर्वाह गरिसकेका छन् । हाल त्रिपाठी नेपालबहसका नियमित स्तम्भकार हुन् ।
लेखकबाट थपप्रचण्डको यूटर्नले जोगिएको रवि लामिछानेको पद
बैशाख २७, २०८१ बिहिबार
कम्युनिष्टहरूले अरूको अस्तित्व समाप्त पारेर कस्तो लोकतन्त्र स्थापना गर्न चाहेका होलान् ?
बैशाख २५, २०८१ मंगलबार
नेपालबारे के भन्छिन जापानकी विदेशमन्त्री खामिखावा ?
बैशाख २३, २०८१ आइतबार
गृृहमन्त्री रविको बचाउ प्रकरणले महान्यायाधिक्ता विवादमा
नेपालबहस संवाददाता
बैशाख २६, २०८१ बुधबार
प्रचण्डको यूटर्नले जोगिएको रवि लामिछानेको पद
विनोद त्रिपाठी
बैशाख २७, २०८१ बिहिबार
सीमा नाकामा सशस्त्रका एसपीमाथि निगरानी, पर्साका एसपी हेडक्वार्टरमा तानिए
नेपालबहस संवाददाता
बैशाख २७, २०८१ बिहिबार
प्रचण्डको यूटर्नले जोगिएको रवि लामिछानेको पद
बैशाख २७, २०८१ बिहिबार
सीमा नाकामा सशस्त्रका एसपीमाथि निगरानी, पर्साका एसपी हेडक्वार्टरमा तानिए
बैशाख २७, २०८१ बिहिबार
फेरि फुट्यो जसपा, लावतीको संयोजकत्वमा पहिचानवादी मोर्चा घोषणा
बैशाख २७, २०८१ बिहिबार
चालकको लापरबाहीका कारण गण्डकीमा बर्सेनि बढ्दै सवारी दुर्घटना
बैशाख २७, २०८१ बिहिबार
मारवाडी क्रिकेट लिगः वीरगञ्ज ब्लास्टर र लुम्बिनी लायन्स विजयी
बैशाख २७, २०८१ बिहिबार
दार्चुलामा चट्याङ लागेर एक बालिका घाइते, तीन पशु मरे
बैशाख २७, २०८१ बिहिबार
मधेश प्रदेशमा १० महिनामा आगलागीबाट १९ जनाको मृत्यु
बैशाख २७, २०८१ बिहिबार
मधेशमा सरकारबाट बाहिरिने तयारीमा एमाले र माओवादी
बैशाख २७, २०८१ बिहिबार
हर्क साम्पाङले सोधे धरानका पुर्व मेयर र उपमेयरलाई ९ बुँदे स्पष्टीकरण (पूर्णपाठ)
बैशाख २७, २०८१ बिहिबार