कोशी घटनाको राजनीतिक मक्सद तिहारपछि

२९ असोज, काठमाडौं । कोशी प्रदेशका मुख्यमन्त्री केदार कार्की यतिबेला राजनीतिक चर्चाको शिखरमा छन् । दलका कोठे बैठकदेखि चोक, चिया पसलमा यही चर्चा छ । कोशी घटनाले सत्ता गठबन्धनमा कस्तो प्रभाव पार्छ भन्ने देखि कांग्रेसमा कुन तहको कलह निम्त्याउँछ भन्नेसम्मका चर्चा हुन्छन् चोकमा । कांग्रेस महामन्त्री विश्वप्रकाश शर्माले पनि सोमबार गठबन्धन बदल्ने सोच नेताहरूमा हो भने यसलाई संयमता अपनाएर सल्लाहमा गरौँ भनेका छन् । 

शनिबार बिहान तीन नेता, कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवा, प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड र कांग्रेस नेता डा. शेखर कोइरालाबीच एउटा सानो कागजमा गठबन्धनबारे लिखित सहमति भएको छ । हेर्दा सानो टुक्रामा गरिएको यो सहमतिलाई राजनीतिक विश्लेषकहरुले भने ठूलो राजनीतिक अस्त्रका रुपमा लिएका छन् । यो सहमतिले तीन नेताको समान हैसियत देखाएको छ भने सत्ता गठबन्धनमा शेखर कोइरालाको प्रवेश भएको छ । यसले कुनैपनि निर्णयमा देउवा र प्रचण्ड सँगसँगै अब शेखरको पनि उपस्थिति अनिवार्य गरेको छ, सत्ता गठबन्धनको हकमा ।      

शेखरको सहमतिबिना गठबन्धनमा कुनै निर्णय भए त्यो निर्णय मान्दिन भन्ने हक शेखरले राखेका छन् । यसले पनि गठबन्धनको आगामी भविष्यमा आंकलन गर्न सकिन्छ । गठबन्धन फुटाउने एमालेको मक्सद पनि यो परिस्थितिमा सामेल हुनसक्ने सम्भावना विश्लेषकहरु देख्छन् । गिरिजाप्रसाद कोइरालासँग लामो समय बिताएर हराएका राजनीतिक विश्लेषक पुरञ्जन आचार्य आइतबार एकएक कोशीका मुख्यमन्त्री केदार कार्कीसँग बालकोटमा देखिए । छोटो समय ओलीको अनुहार पढ्न भ्याएका आचार्यले नेपालबहससँग भने, यी सबै कुराको विश्लेषण तिहारपछि गर्नुपर्छ । 

उनले कोशी घटना राजनीतिक रुपले भन्दा समयको माग जस्तो भएकाले यसलाई ठूलो आकारको बनाउन अहिले आवश्यक नभएको बताए ।  पार्टी सभापति शेरबहादुर देउवाले समेत कोशीका मुख्यमन्त्री कार्कीलाई सबैलाई परिस्थिति अनुसार मिलाएर सरकार बनाउनु मेरो सहयोग रहन्छ भनेपछि अरूले पार्टीभित्र जे धारणा राखेपनि असर नपर्ने उनले बताए । कोशीमा शेखर कोइराला जसरी अडिक भएर उभिए अब पनि उनले पार्टी नेतृत्वसँग भएका सहमतिमा अडिक हुनुपर्छ । कोशीमा कार्की मुख्यमन्त्री भएपछि जसरी तीन नेता बसेर सहमति गरेका छन, यसले शेखरलाई अझै जिम्मेवारी बहन गर्नुपर्ने स्थितिमा पुर्याएको छ, आचार्यले भने । 

हुन त कोशी घटनामा कांग्रेस र गठबन्धनको राजनीतिलाई नजिकबाट नियालेकाहरूले पनि सम्भावित परिदृश्यबारे अझै तस्विर प्रस्ट भइ नसकेको बताएका छन् । गठबन्धन, कांग्रेसको आन्तरिक राजनीति र इतर समूहसँगको सहमति कोशीका मुख्यमन्त्रीले अख्तियार गर्ने रणनीतिमा भर पर्ने उनीहरूको बुझाइछ । माओवादी अध्यक्ष प्रचण्ड, कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवा र नेता शेखर कोइरालाबीच गठबन्धन कायम राख्ने लिखित सहमति सार्वजनिक भएपछि कोशीको मन्त्रिपरिषद विस्तारसम्मले केही शंका भने अझै बाँकी देखाएको छ ।  

विश्लेषक आचार्यका अनुसार कोशीको परिस्थितिलाई त्यहीभित्र मात्र खेल्नु उचित हुनेछ । अहिले कोशीको सरकार गठबन्धनको हो कि विद्रोही कांग्रेस र एमालेको भन्नेतर्फ जानुभन्दा कोशीमा जसरी सहज हुन्छ उसैगरी सरकार बनाउन दिनुपर्छ । मुख्यमन्त्रीले चाहेमा सर्वदलीय सरकार पनि बनाउन सक्छन् । यही विषयलाई केन्द्रले धेरै धपेडी गर्न खोज्यो भने विग्रह आउन सक्छ । कोशीकै कारण अहिले भइरहेको केन्द्रीय सत्ता गठबन्धनमा असर पार्छ भन्ने छैन । अरू प्रदेशमा मिलेकै छ । कोशीमा मात्र एमाले सरकारमा सहभागी हुँदा गठबन्धन भत्कियो, अब केन्द्रमा पनि फेर्नुपर्छ भनेर लाग्नुपर्ने आवश्यकता छैन । यद्यपि कोशी विद्रोहको मक्सद स्थिर सरकारका लागि थियो कि थिएन भन्ने कुरा तिहारपछिको राजनीतिले देखाउँछ । 

कोशीमा विद्रोह गर्नेलाई कारवाही नै गर्नुपर्छ भनेर पार्टीकै हार्डलाइनमा देखिएका महामन्त्री विश्वप्रकाश शर्माले सोमबार नेता शेखर कोइरालाप्रति कटाक्ष गर्दै गठबन्धन फेर्ने भए सहमतिमा फेरौँ भनेका छन् । एउटै प्रदेश भएकाले नेता कोइराला र महामन्त्री शर्माबीच केही कुरा नमिल्ने अरू फ्याक्टर पनि छन् । महामन्त्री शर्माले कोशी प्रदेशको राजनीतिक घटनालाई डढेलो बन्न नदिन संयमता र परिपक्वता देखाउन आवश्यक ठानेकाले कोइराला र शर्माबीच यही विषयले पार्टीमा यो भन्दा बढी केही गर्ला भन्ने छैन । 

व्यक्ति चयनमा संस्थागत प्रक्रिया न सभापतिले अपनाउनुभयो, न फरक विचार समूहको नेताले आफ्नै समूहभित्र साझा मत खोज्नुभयो । थोरै फरक, करिब उस्तै शैलीले पार्टीको हित हुन्नँ, गठबन्धन फेर्ने हो भने सहमतिमा फेरौ, शर्माले भनेका छन । उनको शंका शेखरको एमालेसँग गठबन्धन गरेर जाने हो कि भन्ने खालको छ । शर्माले यो भनिरहँदा एमालेसँग गठबन्धन गर्ने कुरा कांग्रेसभन्दा एमालेले नै पहिला उठाएको थियो । यो हदसम्म जाने विषय कोशीको होइन भन्ने जमात यतिबेला कांग्रेसमा धेरै छ । 

विश्लेषक आचार्यका अनुसार यो कोशीको म्याटर कति तात्छ भन्ने कुरा मुख्यमन्त्री कार्कीले गर्ने व्यवहारले पनि देखाउने छ । कार्कीसँग केन्द्रको भन्दा फरक दवाव पनि छ । केन्द्रमा एमालेबाहेक सरकार छ भने कोशीमा एमालेसहितको छ । अहिले प्रदेशसभा विघटन भएर मध्यावधि निर्वाचनमा जानबाट प्रदेश जोगिएर राजनीतिक संकट टरेको छ । यो प्रदेश राजनीतिक रूपमा अरुभन्दा अस्थिर बनेको थियो । त्यसैले स्थिर सरकार सञ्चालन गरेर राजनीतिलाई स्थिर र गतिशील बनाउनु कार्कीको पहिलो दायित्व रहनेछ । अर्को आन्दोलनरत पहिचान पक्षधरलाई सम्मानजनक रूपमा पहिचानको प्रत्याभूति गराउन कार्कीले भूमिका खेल्नुपर्नेछ । 

कांग्रेस संस्थापन पक्षका नेताहरू भने तीन नेताबीच गठबन्धन जोगाउन सहमति भए पनि जटिलता कायममै रहेको बताउँछन् । कांग्रेस, गठबन्धन र मुख्यमन्त्री कार्कीका लागि अबको बाटो सहज नभएको उनीहरूको टिप्पणी छ । मध्यावधि अझै टरेको छैन । मध्यावधि रोक्नेसम्म कोइरालाको कदम स्वीकार्य भए पनि अगाडि उनले लिने रणनीतिमा भर पर्ने उनीहरू बताउँछन् । कांग्रेसले एमालेसँग गठबन्धन गरेको छैन । तर, कोशीमा कांग्रेसको विद्रोही र एमाले मिलेर सरकार बनेको छ । यसकारण कोशीले जटिलता निम्त्याउनेछ भन्ने धेरैको आशंका हो । 

एमालेले पहिलादेखि नै गठबन्धनमा बल्छी हाल्न खोजेकै थियो, कोशीमा सफल भएको छ । त्यसको प्रभाव अरू प्रदेश र केन्द्रमा थोर बहुत पर्छ भन्ने डर कांग्रेस र माओवादीमा छ । कांग्रेसकै कोइराला समूहले कोशीमा आवश्यकताका आधारमा एमालेसँग सहकार्य भएकाले अरू प्रदेश र राष्ट्रिय राजनीतिमा असर नपर्ने दाबी छ । शेखर–गगन समूहनिकट नेताको भनाइमा कोशीको अन्य प्रदेश र केन्द्रीय राजनीतिमा पर्ने–नपर्ने संस्थापनको भूमिकामा भर पर्ने हुन्छ । पार्टीमा पेलेर गएको परिणाम कोशीको विस्फोटन हो ।