लोकरिझ्याईं राजनीतिको ‘महाजात्रा’मा हरिवंश आचार्य
‘हरिवंश दाई, तपाई रवि लामिछानेको कलाकार हो ?’
कुसुम भट्टराई
बैशाख ५, २०८१ बुधबार १५:१९:५
हाँस्य कलाकार हरिवंश आचार्यले दुई साताअघि मात्र नेपालका भ्रष्टाचारीहरुलाई दरिलै दनक दिँदै आफ्नै स्वर र अभिनयको म्युजिक भिडियो सार्वजनिक गरेका थिए । खासगरी नेपालको राजनीतिक वृत्तको तीव्र भ्रष्टीकरणप्रति उनको कटाक्ष थियो । गीतको स्थाई यस्तो छ–
‘जसको पनि दाउ छ खाने हो हाम्म,
धन कमाएर राख्ने हो ड्याम्म,
नामभन्दा नी दामै हो कमाउने ? कल्ले समाउने ?’
नेपालमा गायन कलाको जुन उचाई, गरिमा र आदर्श स्थापित छ, त्यस हिसाबले हरिवंशलाई गायक नै भन्न मिल्दैन । उनको स्वरबाटै थाहा भैहाल्छ । हो, उनी चतुर कलाकार भने अवश्य हुन्, जो ललितकलाका जुनसुकै विधालाई नगदीकरण गर्न माहिर छन् ।
आजभन्दा एकाध दशकअघि नेपालमा पप र लोक गायनले बजार पिटिरहेको बेला त्यसलाई पनि ‘क्यास’ गर्न उनले ‘चंचले चंचले गण्डकी अंचले’ बोलको गीत एफएमहरूमा घन्काएका थिए । जब नेपालमा पुस्तक प्रकाशनको बाढी आयो र पुस्तकहरू बिक्न थाले, उनी लेखक बन्न चुकेनन् । ठिकै छ, यसो गर्ने सबैलाई अधिकार छ, यसमा पँक्तिकारको केको आपत्ति ?
पछिल्लो पटक उनले गाएको गीतमा जुन ‘नामभन्दा नी दामै हो कमाउने, कल्ले समाउने ?’ भन्ने पँक्ति छ, त्यो आजको यथार्थ पनि हो । अहिले पनि वाइड बडी, लडाकुको भत्ता र राशन, ओम्नी, यति, बुढी गण्डकी, सेक्युरिटी प्रेस, नक्कली भुटानी शरणार्थी र सुनलगायतका भ्रष्टाचारका जति पनि काण्ड छन्, त्यसका अभियुक्तहरू राजनीतिक संरक्षणकै आधारमा पक्राउ पर्न सकिरहेका छैनन् । हो त, कल्ले समाउने ?
यसैको पछिल्लो प्रकरण हो, बहालवाला उपप्रधान तथा गृहमन्त्री रवि लामिछाने मुछिएको सहकारीको दुई करोड अपचलनको मुद्दा । प्रहरी अनुसन्धानबाट रविले दुई करोड अपचलन गरेको प्रमाणित भइसकेको छ, तैपनि उनलाई कल्ले समाउने ? सत्तामै आफैं भइसकेपछि उनलाई कल्ले समाउने ? यसैगरी दोहोरो नागरिकता र पासपोर्ट मुद्दामा पनि उनको खोट स्पष्ट भइसकेकै हो, कल्ले समाउनी ?
पँक्तिकारलाई हरिवंशको पछिल्लो गीत औधी मन परेकाले सामाजिक सञ्जालमा शेयर पनि गरेकै हो । तर, खिन्नता त्यतिबेला महसुस भयो, जब हरिवंशले ‘प्रकाश सुवेदी शो’मा सहकारीको दुई करोड अपचलनको मुद्दा खेपीरहेकै तिनै रवि लामिछानेको पक्षपोषण गरेर बोले । अर्थात् रवि निकै असल, इमानदार, जुझारु, देशका लागि काम लाग्ने मान्छेका रुपमा चित्रण गरिदिए ।
पँक्तिकारको मथिंगल रन्थनियो । आखिर आफूलाई नेपाली कला क्षेत्रका ‘पण्डित’ नै दावी गर्ने आचार्यले किन यस्तो दोहोरो मापदण्ड (डबल स्टाण्डर्ड’ रवैया प्रदर्शन गरे त ? उनको गीतले एक थोक भन्छ, बोलीले अर्को थोक । नेपाली हास्यव्यंग्य विधाका यति उचाईमा पुगेका कलाकारबाट किन यस्तो निम्छरो व्यवहार प्रदर्शन भयो ? भन्ने प्रश्न अहिले जनमानसमा उठिरहेको छ ।
यसमा हरिवंशको पनि बाध्यता हुनसक्छ । भर्खर चलचित्र ‘महाजात्रा’ प्रदर्शनमा आएको बेला रविको प्रशंसा गरिदिए रास्वपाका कार्यकर्ता पनि चलचित्र हेर्न हलसम्म आउलान् भन्ने आश होला । अथवा रविको विरोध गरे कतै अझै पनि भ्रमवस रविमाथि विश्वास गरिरहेको जनमत चिढिने हो कि भन्ने त्रास होला । तर, महान कलाकार त यस्ता आश र त्रासभन्दा माथि उठ्नु पर्ने हैन र ? यस्ता विषयमा मौन बसिदिए पनि त हुन्थ्यो भन्ने प्रश्न पनि उठिरहेको छ ।
लोकरिझ्याईं राजनीतिको परिणति
र, यही प्रश्नसँगै नेपाली राजनीति र समाजमा हुर्किरहेको ‘पपुलिज्म पोलिटिक्स’ (लोकरिझ्याई राजनीति)को परिणतिबारे नयाँ बहस गर्नुपर्ने बेला आएको छ ।
नेपालमा राजनीतिभन्दा भिन्न क्षेत्र अर्थात् मिडियाबाट ख्याति कमाएका एवं ‘सिधा कुरा जनतासँग’ कार्यक्रमका प्रस्तोता रवि लामिछानेको राजनीतिक र पदीय हैसियत ह्वात्तै चुलियो । जनताको एउटा पँक्तिले उनीमाथि आशा र विश्वास गरेकै हो । संगठन र विचारबिनाको एउटा नयाँ दलले संसदमा दरिलो उपस्थिति जनाउनु चानचुने कुरा पक्कै थिएन । नयाँ पुस्तामा एउटा उत्साह पनि थियो ।
कम्युनिष्टहरू त ‘कमाउनिष्ट’ भइसकेका छन् । कांग्रेसको शीर्ष नेतृत्व तहमा पनि भ्रष्टीकरणको धमिरा लागिसकेको छ । तैपनि सत्य के हो भने यी दलहरूमा विचार, संगठन र प्रशिक्षित कार्यकर्ताको पँक्ति छ ।
अहिले जनताको त्यो उत्साहमा पानी फेरिएको छ । घण्टीमा मत हालेका जनता यतिबेला पुर्पुरोमा हात राखेर भनिरहेका छन्, ‘रवि पनि उही लहरोमा फल्ने करेला रहेछन् ।’
दोहोरो नागरिकता र पासपोर्ट कान्ड त छँदै थियो, अहिले सहकारीको दुई करोड अपचलनको मुद्दा उनको थाप्लोमा छ । हावा नचली पात हल्लिन भने झैँ रविबाट भएको आर्थिक अपचलन बारे प्रहरीबाटै पुष्टि भइसकेका खबर मिडियामा छरपस्ट छन् । भनेपछि लोकरिझ्याईं राजनीतिबाट उदाएको दलका प्रमुख नेताको परिणति अहिले हाम्रा सामु छ ।
‘पपुलिज्प पोलिटिक्स’का पीडा
लोकतन्त्रमा लोकरिझ्याईं राजनीति खासमा लोकतन्त्रकै उपहास पनि हो । लोकतन्त्र भनेको दलीय पद्धति हो, जहाँ निश्चित विचार, दर्शन, संगठन र कार्यकर्ता पँक्तिसहितको दलहरूबीच प्रतिस्पर्धा हुन्छ । लोकरिझ्याईं राजनीतिले केही समयसम्म जनतालाई गुमराहमा राख्छ । सस्तो लोकप्रियताका लागि गरिने हावादारी भाषण, देखाइने सपना र कुनै अमुक पात्रको ख्यातिका कारण जनता भुलभुलैयामा पर्छन्, जसरी रविका हकमा परे ।
उदाहरणका लागि हाम्रै छिमेकी भारतमा जनलोकपाल विधेयकको माग गर्दै थालिएको ‘अन्ना हजारे आन्दोलन’मा केही व्यक्ति सहभागी भए । तिनमा प्रहरी सेवामा लागेर ख्याति कमाएकी किरण वेदी, चर्चित कवि कुमार विश्वास पनि थिए । त्यसमै थपिएका थिए, दिल्लीका मुख्यमन्त्री अरविन्द केजरीवाल ।
अन्ना हजारेको आन्दोलन त सकियो, तर त्यो आन्दोलनको राप र तापलाई भजाउन अरविन्द केजरीवाल, कुमार विश्वास आदिले आम आदमी पार्टी (आप)को स्थापना गरे । अर्थात् उनीहरुले पनि लोकरिझ्याई राजनीति सुरु गरे । जनताको अपार समर्थन पाएर दुई पटकसम्म दिल्लीको मुख्यमन्त्री भएका केजरीवाल अहिले मदिरा ठेक्कासम्बन्धि आर्थिक अपचलन मुद्दामा खोरमा जाकिएका छन् । यही हो, लोकरिझ्याई राजनीतिको परिणति या पीडा ।
राजनीतिभन्दा भिन्न क्षेत्र अर्थात् क्रिकेटबाट ख्याति कमाएका इमरान खान पनि पाकिस्तानमा आफ्नो सोही ख्याति भजाएर वजिरे आजम (प्रधानमन्त्री) भए, तर नवाज सरीफका शब्दमा उनले पाकिस्तानको अर्थतन्त्र ध्वस्त पारिदिए । गरिबी, बेरोजगारी र महँगीले उग्ररुप लियो ।
आर्थिक रुपमा टाट पल्टिने अवस्था भएपछि सहयोग माग्न भनी इमरान रुस भ्रमणमा गएका थिए, ठीक त्यसै बेला रुस र युक्रेनबीच युद्ध सुरु हुँदै थियो । पश्चिमा मुलुकहरू यूक्रेनको पक्षमा लागिरहेको र नेपाल र भुटानले समेत युक्रेनकै पक्ष लिइरहेको बेला इमरान चाहिँ रुससँग साउती मार्न पुगे । फलस्वरुप उनको सत्ता डगमगायो र उनी सत्ताबाट बाहिरिए । लोकरिझ्याई राजनीतिको यो अर्को वियोगान्त दृश्य थियो ।
युक्रेनको चर्चा भइसकेपछि यूक्रेनका राष्ट्रपति भ्लोदोमीर जेलेन्स्कीकै कुरा गरौं । उनी पनि लोकरिझ्याई राजनीतिबाट राष्ट्रपति बनेका हुन् । पहिला उनी स्टान्डीङ कमेडियन थिए । उही हाम्रा हरिवंश, मनोज गजुरेलजस्तै । जनतामाझ लोकप्रिय भएकाले यूक्रेनका जनताले उनलाई सत्तामा पुर्याए । तर, भूराजनीतिक र भूरणनीतिक विषयमा दक्षता नभएकाले अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिलाई सन्तुलनमा राख्न नसक्दा उनी पनि अहिले समस्यामा छन् र युक्रेनमाथि रुसको धावा जारी छ । आर्थिक, भौतिक र मानवीय क्षतिले ग्रस्त यूक्रेन पनि लोकरिझ्याई राजनीतिकै चपेटामा परेको छ ।
रातारात राजनीतिको शिखर चुमेर सत्ताको उच्च शिखरमा पुग्ने लोकरिझ्याई राजनीतिका यस्ता पात्रहरूका कारण तत्तत् मुलुकले भोग्नु परेको संकटबाट नेपाल र नेपालीले अब पाठ सिक्नुपर्छ । यसको अर्थ नेपालका पुराना र ठूला भनिने दलहरू दूधले नुहाएका हुन् भन्ने पँक्तिकारको दलिल पक्कै हैन ।
ठूला दलहरूमा झन् भ्रष्टीकरण व्यापक छ । कम्युनिष्टहरू त ‘कमाउनिष्ट’ भइसकेका छन् । कांग्रेसको शीर्ष नेतृत्व तहमा पनि भ्रष्टीकरणको धमिरा लागिसकेको छ । तैपनि सत्य के हो भने यी दलहरूमा विचार, संगठन र प्रशिक्षित कार्यकर्ताको पँक्ति छ ।
यी दलमा शीर्ष नेतृत्व तह काम नलाग्ने भएको खण्डमा नयाँ पुस्ता नेतृत्वमा आउन सक्छ र आउनु पनि पर्छ । विचार ठीक नभए बदल्न सकिन्छ र सच्चा कार्यकर्ताको पँक्ति पनि संगठन शुद्धीकरणमार्फत तयार गर्न सकिन्छ ।
राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी भनेको रवि लामिछानेको एकल प्राधिकारका चलेको पार्टीमै सीमित छ । न नयाँ विचार, न संगठन अनि न प्रशिक्षित कार्यकर्ताको पँक्ति । रास्वपा भनेको रवि लामिछाने, रवि लामिछाने भनेको रास्वपा । उही, चिसो भनेकै कोकाकोला भने झैं ।
हरिवंश रविको कलाकार ?
अतः लोकरिझ्याई राजनीतिको जगबाट उदाएको र एउटै व्यक्तिको ख्याति भजाएर सत्तामा पुगेको दलबाट जनताले के आशा गर्ने ? भन्ने प्रश्न त थियो नै, अहिले आएर झन आर्थिक अपचलनका मुद्दा सतहमा आएपछि झन् विश्वासको पनि कुनै गुञ्जायस रहेन ।
जनताको एउटा पँक्ति अहिले पनि भ्रमवस रविको पछि लागेको छ । उनको भाषणमा थपडी बजाउनेहरूको जमात पनि बाक्लै छ । यही नै हाम्रो बिडम्बना हो । अनि समाजलाई सही बाटो देखाउने, राजनीतिको विकृति कलामार्फत उजागर गर्ने हरिवंशजस्ता कलाका महान हस्तीले पनि भ्रष्टाचारको आरोप लागेकै नेताको पक्षपोषण गरेपछि आम जनता भुलभुलैयामै पर्ने नै भए ।
केही वर्षअघि कुनै चलचित्रको प्रिमियर शोमा पँक्तिकारले मह जोडीलाई प्रश्न गरेको थियो, ‘चुनाव आउँदैछ, तपाईहरु कुन पार्टीको प्रचारमा लाग्ने ? धेरै कलाकार त पार्टीको प्रचारमा लागेका छन् ?’ मह जोडीको जवाफ थियो, ‘हामी कांग्रेसको पनि कलाकार, कम्युनिष्टको पनि कलाकार, राप्रपाको पनि कलाकार । हामी सबैको कलाकार, हामी जनताको कलाकार ।’ अहिले चाहिँ पँक्तिकारको यत्ति प्रश्न छ, ‘हरिवंश दाई, तपाई रवि लामिछानेको कलाकार हो ?’
कुसुम भट्टराई
साढे तीन दशकदेखि पत्रकारिता र लेखनमा सक्रिय वरिष्ठ पत्रकार भट्टराई कुशल विश्लेषक हुन् । हिमालय टाइम्स, कान्तिपुर, अन्नपूर्ण पोष्ट दैनिक लगायत दर्जनौं पत्र पत्रिकामा पत्रकारिता गरिसकेका भट्टराई नेपाली राजनीतिलाई नजिकबाट बुझेका पात्र हुन् । त्यसैले उनको कलम तीखो हुने गर्दछ ।
लेखकबाट थपउपनिर्वाचनको राजनीतिलाई पाठ : नैतिकता गिरे राजनीति ओरालो लाग्न सक्छ
बैशाख १८, २०८१ मंगलबार
लगानी सम्मेलनमार्फत लगानीका अवसरको खोजी
बैशाख १७, २०८१ सोमबार
लगानी सम्मेलनको अपेक्षा र भावी गन्तव्य
बैशाख १७, २०८१ सोमबार
एसपीको ड्राइभर कि घुमुवा ?
नेपालबहस संवाददाता
बैशाख १७, २०८१ सोमबार
पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र सडकमा आउने मुहूर्त
बद्रीनरसिंह के.सी.
बैशाख १६, २०८१ आइतबार
एसपीको ड्राइभर कि घुमुवा ?
बैशाख १७, २०८१ सोमबार
राजनीतिक स्थायित्व नभएको देशमा लगानी सम्मेलनको खास अर्थ हुँदैनः कोइराला
बैशाख १७, २०८१ सोमबार
जनता झुक्याउन एनसेलमा प्रचण्डको अर्को राजनीति, लाइसेन्स नवीकरण गर्न किन राखियो सर्त ?
बैशाख १७, २०८१ सोमबार
आइपिएलमा आज लखनउ र मुम्बई भिड्दै
बैशाख १८, २०८१ मंगलबार
उत्तराखण्ड सरकारद्वारा पतञ्जलीका १४ उत्पादनको लाइसेन्स खारेज
बैशाख १८, २०८१ मंगलबार
न्यूजील्याण्डको टी–२० विश्वकप खेल्ने टिमको घोषणा
बैशाख १८, २०८१ मंगलबार
म्याग्दीको अन्नपूर्णमा तीन खानेपानी आयोजना निर्माण
बैशाख १८, २०८१ मंगलबार
वीरेन्द्रनगरमा ढकमक्क ज्याकाराण्डा
बैशाख १८, २०८१ मंगलबार
पूजा शर्माको फिल्म ‘दान्भी’ असार ७ देखि प्रदर्शन हुने
बैशाख १८, २०८१ मंगलबार