चर्चित वन्यजन्तु तस्कर सम्पत्ति शुद्धिकरणमा दोषी ठहर

१७ वैशाख, काठमाडौं । नेपालमा मात्र होइन भारतको समेत ‘क्राइम सिन’मा दोषी देखिएका चर्चित वन्यजन्तु तस्कर कुन्जोक छिरिङ तामाङलाई विशेष अदालतले दोषी ठहर गरेको छ । तस्करीबाट आर्जन गरेको सम्पत्ति शुद्धीकरण गरेको अभियोगमा विशेष अदालतले तामाङलाई दोषी ठहर गर्दै सजाय निर्धारणको पेसी तोकेको हो ।  उनी विरुद्ध परेको मुद्धामा लामो समय बहस गरेपछि उनलाई दोषी ठहर गरेको हो ।

विशेष अदालतले एक वर्षअघि दायर मुद्दामा कसुर कायम गर्दै सजाय निर्धारणको पेसी तोकेको हो । विशेषका अधिकृत यज्ञराज रेग्मीका अनुसार २७ वैशाख २०८१ मा उनीमाथि सजाय निर्धारण हुनेछ । विशेष अदालतका अध्यक्ष टेकनारायण कुँवर तथा सदस्यहरू तेजनारायणसिंह राई र रितेन्द्र थापाको इजलासबाट यस्तो फैसला भएको हो । कुन्जोकमाथि सम्पत्ति शुद्धीकरण अनुसन्धान विभागले १६ जेठ ०८० मा मुद्दा दायर गरेको थियो । उनले वन्यजन्तुको अखेटोपहार ओसारपसारसमेत गरी गैरकानुनी रूपमा आर्जन गरेको पुष्टि भएको हो ।

विशेषलाई प्राप्त प्रमाणबाट उनले सात करोड १४ लाख रुपैयाँभन्दा बढी व्यय तथा आर्जन गरेको भेटिएको थियो । जसमध्ये ६ करोड ४७ लाख रुपैयाँ उनको वैध आय छ भने स्रोत पुष्टि हुन नसकेको ६७ लाख ६५ हजार रुपैयाँ कसुरबाट आर्जित रहेको इजलासको निष्कर्ष छ ।

विशेषले उनलाई एकदेखि चार वर्षसम्म सजाय हुन सक्ने भन्दै सजाय निर्धारणका लागि अर्को पेसी तोकेको हो । कुन्जोकलाई जिल्ला अदालत रसुवाले पनि वन्यजन्तुसम्बन्धी अपराधमा दोषी ठहर गरेको छ । उनलाई तीन वर्षअघि जिल्ला अदालत रसुवाले सात वर्ष कैद सजायका साथै एक लाख रुपैयाँ जरिवानाको सजाय तोकेको थियो ।

१५ वर्षअघि ठूलो परिमाणमा पाटेबाघ र चितुवाको छालासहित रसुवाको स्याप्रुबाट पाँच जना पक्राउ परे पनि कुन्जोक फरार भएका थिए । उनलाई २०७७ साल असार ११ मा सीआईबीले पक्राउ गरेर मुद्दा चलाएको थियो । त्यसपछि कुन्जोकले कानुनी छिद्रबाट उम्कन उच्च अदालत पाटन र सर्वोच्च अदालतको सहारा लिएका थिए । बन्दी प्रत्यक्षीकरण रिटबाटै छुट्ने र उम्कने प्रयासस्वरूप पाँच महिनादेखिको उनको योजना सर्वोच्चले रिट खारेज गरेसँगै असफल भएको थियो ।

२०७७ कात्तिक२ मा सर्वोच्च अदालतमा दायर भएको बन्दी प्रत्यक्षीकरण रिटमा ३ कात्तिकमा न्यायाधीश प्रकाशमानसिंह राउतको इजलासले कारण देखाऊ आदेश जारी गर्दै फाइल मगाउने आदेश गरेको थियो । त्यसपछि न्यायाधीश ईश्वरप्रसाद खतिवडा र कुमार रेग्मीको इजलासमा सुनुवाइ तोकिएको थियो भने विश्वम्भरप्रसाद श्रेष्ठ र आनन्दमोहन भट्टराईको इजलासमा पेसी तोकिएको थियो । तर, कुन्जोक आफैंले दुई वटा पेसीमा सुनुवाइ स्थगित गराए । तेस्रो पटक तोकिएको पेसीमा भने सुुनवाइ भएसँगै कुन्जोकको बन्दी प्रत्यक्षीकरण रिट खारेज भएको हो ।

रसुवा जिल्ला अदालतको आदेशले थुनामा रहेका तामाङले त्यसविरुद्ध उच्च अदालत पाटनमा निवेदन दिएका थिए । उनको निवेदनमा उच्च अदालतले सक्कल कागज मगाउने आदेश दिएको थियो । उच्च अदालतले तोकेको पेसीमा पनि कुन्जोकले दुई पटक स्थगित गराएका थिए । उच्च अदालतमा मुद्दा विचाराधीन रहेकै अवस्थामा तामाङले कोभिड–१९ को कारण देखाएर सर्वोच्चमा आफू कुन्जोक लामा भन्ने व्यक्ति नभएको जिकिर गर्दै छुटकारा पाउन माग गर्दैै बन्दी प्रत्यक्षीकरण रिट दर्ता गरेका थिए ।

१६ भदौ २०६२ मा रसुवाको स्याफ्रुमा नेपाली सेनाले पाटेबाघको छाला पाँच थान, चितुवाको छाला ३६ थान, ओतको छाला २३८ थान र बाघको ११३ किलो हड्डीसहित पाँच जनालाई पक्राउ गरेको थियो । तामाङ सो घटनाका मुख्य अभियुक्त हुन् ।

मुख्य अभियुक्त तामाङले नाम परिवर्तन गरेर भारतमा वन्यजन्तुको तस्करी गर्दै आएका थिए । रसुवामा सेनाले बरामद गरेको सो घटना नेपालको इतिहासमै वन्यजन्तुको अपराधसँग सम्बन्धित ठूलोमध्येको घटना हो । वन्यजन्तुको अवैध सिकार तथा पैठारी गर्ने अन्तर्राष्ट्रिय सञ्जालमा जोडिएका तामाङ १५ वर्षदेखि फरार थिए । तामाङ नेपालमा मात्रै होइन, भारतमा पनि वन्यजन्तु तस्करीमा संलग्न भएसँगैै मुद्दा चलेपछि फरारको सूचीमा छन् । वन्यजन्तुको ओखेटापखेटा तस्करी मुद्दामा फरार तामाङलाई ११ असार २०७७ मा प्रहरीको केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो (सीआईबी)को टोलीले पक्राउ गरेर लाङटाङ राष्ट्रिय निकुञ्जमा बुझाएको थियो ।

अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा वन्यजन्तुको तस्करको गतिविधिमा संलग्न कुन्जोकको नाम भारतमा हुने ठूलो अपराधमा पनि जोडिएको छ । भारतको मध्यप्रदेशको सुहागपुर जिल्ला अदातले तस्करीहरूको नाममा पक्राउ गर्न आदेश जारी गरेपछि कुन्जोक त्यहाँबाट भागेर नेपाल आएको बेला पक्राउ परेका थिए । कुन्जोक विरुद्ध नेपालका अदालतमा मुद्दाको सुनुवाइ शुरु भएपछि इन्टरपोलले नेपाल प्रहरीको सीआईबीलाई पठाइदिएको कागजातमा फरार रहेका भारतीय अभियुक्तहरुसँग पनि कुन्जोकको सम्बन्ध देखिन्छ । मध्य प्रदेशको भोपालका ‘चिफ वाइल्डलाइफ वार्डेन’ ले सीआईबीलाई पत्र लेखेरै आफूहरुको ‘सर्वाधिक खोजी सूची’ मा रहेका जयसँग कुन्जोकको सम्बन्ध रहेको पाइएको खुलाएका छन् ।

नेपाल र भारतमा कुन्जोकले प्रयोग गर्ने मोबाइल नम्बरबाट ती फरार व्यक्तिहरुको मोबाइलमा कैैयौं पटक कुराकानी भएको विवरण भारतीय प्रहरीले सीआईबीलाई उपलब्ध गराएको थियो ।   भारतको मध्यप्रदेश ‘स्पेशल टास्क फोर्स’ ले इन्टरपोललाई सितार, धार्के र टासीसँग कुन्जोकको सम्बन्ध रहेको जानकारी गराएको थियो । तत्कालीन समयमा लाङटाङ राष्ट्रिय निकुञ्जको सुरक्षामा तैनाथ नेपाली सेना दुर्गाबक्स गणले विसं २०६२ भदौ १० गते बरामद गरेको अवैध वन्यजन्तुका छाला तथा हड्डी ओसारपसारको अभियोग लागेका तामाङलाई नेपाल प्रहरीको अनुसन्धान ब्युरोले १५ वर्षपछि २०७७ सालमा पक्राउ गरेको थियो ।

घटनाको अनुसन्धानबाट अभियुक्त आठमध्ये सामान भण्डारण गर्न आफ्नो घर उपलब्ध गराइदिने थुप्तेन तामाङले सफाइ पाइसकेका छन् । त्यस्तै बलराम श्रेष्ठले पाँच वर्ष र रसुवा ब्रिदिमका मिङ्मर छिरिङ तामाङसहित तीन जनाले जनही सात वर्ष कारागार सजायसहितको नगद जरिवाना चुक्ता गरिसकेका छन् । अर्का अभियुक्त निटुब लामा र डाण्डुप लामा भने फरार छन् । अभियुक्तले कन्टेनर डिब्बामा लुकाइछिपाई पाटेबाघको छाला पाँच थान, चितुवाको छाला ३६ थान, ओतको छाला २३९ थान र बाघको हाड ११३ केजी रसुवागढी नाकाबाट केरूङतर्फ लाँदै गर्दा नेपाली सेनाले स्याफ्रुबेँसीबाट बरामद गरेको थियो ।