१९ वर्ष संचालनमा रहेको ओखरबोट तामाखानी अलपत्र अवस्थामा, चिनियाँ कम्पनीको चासो
नेपालबहस संवाददाता
असोज २८, २०७६ बुधबार ०:४२:५०
ध्रुवसागर शर्मा
२८ असोज, गलेश्वर । पश्चिम म्याग्दीको मालिका गाउँपालिका–४ ओखरबोटको भिरखानीमा रहेको विशाल तामाखानी अलपत्र अवस्थामा छ । विसं २०३० मा राजा वीरेन्द्रबाट अवलोकन भई सञ्चालनमा ल्याउन हुकुम भएको यो तामाखानी अझैसम्म पनि सञ्चालनमा आउन सकेको छैन । यो तामाखानी सञ्चालनमा आएको भए राज्यले वार्षिक करोडौंको राजस्व उठाउँथ्यो भने स्थानीयवासीले रोजगारी पाउने संभावना थियो ।
विसं २००९ देखि २०२८ सम्म नियमित सञ्चालनमा रहेको यो खानी खन्ने क्रममा सुरुङमा पानी भरिएपछि प्रविधिको अभावमा बन्द हुन पुगेको थियो । विसं २०१७ देखि २०२८ सम्म नियमित खानी खनेर तामा निकालेका ओखरबोटका ७९ वर्षीय दलबहादुर पटेलले २०२८ सालसम्म यस तामाखानीमा दैनिक २०० भन्दा बढी कामदारले काम गर्ने गरेको बताए । उनका अनुसार हरेक दिन सात-आठ धार्नीसम्म तामा निकाल्ने काम हुन्थ्यो ।
विसं २०२६ मा भारतको विडला कम्पनीबाट प्रविधिज्ञहरू झिकाई खानीको अध्ययन गर्न लगाइएको थियो । उनीहरूले त्यहाँ सुन पनि हुनसक्ने लख काटेका तामाखानीका तत्कालीन ठेकेदार हाल मालिका गाउँपालिका–४ ओखरबोटका वडाध्यक्ष दिलीप शेरचनले जानकारी दिए ।
त्यसको चार वर्षपछि राजा वीरेन्द्र रानी ऐश्वर्यसहित २०३० साल मङ्सिर ७ गते ओखरबोट आई खानीको अवलोकन गरेका थिए र खानीको व्यवस्थित सञ्चालनको आदेश दिएका थिए ।
शेरचनका अनुसार विसं २०४२ सम्म स्थानीय बासिन्दाले फाट्टफुट्ट खानी खनेर तामा निकाली बिक्री गर्दैआएका थिए । सरकारले कर वृद्धि गरेपछि कर तिर्न सक्ने अवस्था स्थानीय बासिन्दाको भएन भने खानीबाट तामा निकाल्ने प्रविधि तथा उपकरणको अभाव त छँदै थियो । शेरचनले नै खानी सञ्चालन गर्ने ठेक्का लिएको ओखरबोटका ८३ वर्षीय दिलबहादुर घर्तीमगरले जानकारी दिए ।
घर्तीमगरका अनुसार तामाखानीमा दुईवटा मुहान रहेका छन् । ती मुहानको लम्बाइ २५० देखि ५०० मिटरसम्मका छन् । स्थानीय तहको निर्वाचन पछि वडाध्यक्ष शेरचनले गाउँपालिकाको सिफारिशसहित पाँच पटकसम्म काठामाडौंस्थित खानी विभाग गई खानी सञ्चालनका लागि अनुमति माग्नुभएको रहेछ तर सरकारले अनुमति दिएन ।
तामाखानी सञ्चालनको विषयलाई राजनीतिक दलका नेताले स्थानीय तह, प्रतिनिधि तथा प्रदेशसभाको निर्वाचनमा आफ्नो चुनावी एजेन्डा बनाए । गाउँमा चुनावी भाषण गर्न गएका नेताहरूले एउटै स्वरमा तामाखानीका बारेमा गरेका प्रतिबद्धता पूरा नहुँदा स्थानीय बासिन्दा भने निराश छन् ।
ओखरबोट गाउँबाट २० मिनेटको दूरीमा दुई वटा तामाखानी रहेका छन् । करीव दुई किलोमिटरसम्मको सुरूङ खनेर दुइटै खानी २०२८ सालसम्म नियमित सञ्चालन गरिए पनि सरकारी उपेक्षा र आधुनिक प्रविधिको अभावका कारण बन्द भएको स्थानीय शिक्षक नवीन पुनले बताए । खानी उत्खनन्का क्रममा प्रयोग गरिएका सामग्री, पुराना काठका साथै खानीलाई बलियो बनाउन राखिएका पुराना ढुङ्गाहरू समेत खानीभित्र देख्न सकिन्छ । यता मालिका गाउँपालिकाका अध्यक्ष श्रीप्रसाद रोकाले स्थानीय स्तरबाट खानी सञ्चालनको प्रयास भए पनि सरकारी निकायबाट असहयोग रहेको बताए । प्रदेश सरकारले खानी सञ्चालनसम्बन्धी कानून तर्जुमा गर्नुपर्ने जवाफ खानी तथा भू–गर्भ विभागले दिएको बुझिएको छ ।
स्थानीय तहको निर्वाचनताका जोडतोडको साथ उठाइएको खानी सञ्चालनको मुद्दा निर्वाचनबाट चुनिएपछि खासै चासो नदिएको स्थानीय बासिन्दाको आरोप छ । स्थानीय सञ्चारकर्मी जगदीश रसाइलीे खानी सञ्चालनका लागि स्थानीय जनप्रतिनिधिले दबाबमूलक कुनै काम गर्न नसकेको बताउँछन् ।
व्यक्तिगत रुपमा वडाध्यक्ष शेरचनले खानी सञ्चालनका लागि पहल गरिरहेको बुझिए पनि वडावासी र गाउँपालिकाका अन्य जनप्रतिनिधिसँग उनले समन्वय भने नगरेको आरोप लगाइने गरिएको छ । शेरचनकै भनाइलाई आधार मान्ने हो भने पनि यो तामाखानीबाट वार्षिक करोडौं मूल्यको तामा उत्खनन् गर्न सकिन्छ । अहिलेसम्म पनि खानी खन्न बनाइएको ५०० मिटर लामो सुरुङभित्र तामाका धाउहरू प्रशस्तै देख्न सकिन्छ ।
मालिका गाउँपालिकाका अध्यक्ष श्रीप्रसाद रोकाले भने – “स्थानीय तह खानी सञ्चालन गर्न तयार छ तर, सरकारी अनुमति र प्रविधि नै मुख्य समस्याको रुपमा रहेका छन् ।” यातायातका साधनमार्फत म्याग्दीको सदरमुकाम बेनीबाट करीब चार घण्टाको यात्रा पछि पुगिन्छ ओखरबोट गाउँ । गाउँको सिरानमा भिरखानी जङ्गल छ । जङ्गलको फेदीमा रहेको चिस्यानयुक्त ठाउँको करीब दुई किलोमिटर क्षेत्रमा तामाखानी रहेको छ ।
सुरुङभित्र टाउको निहु¥याएर, खुट्टा खुम्च्याएर हिँड्नु पर्छ । सुरुङको दायाँ–बायाँ तामाको धाउहरू प्रशस्तै भेटिन्छन् । करीब ५० मिटरको अन्तरमा दुई सुरुङहरू रहेका छन् । माथिल्लो सुरुङको तुलनामा तल्लोे सुरुङ अत्यन्तै कठिन र जोखिमयुक्त छ ।
सुरुङ प्रवेश गरेपछि पानीको ताल, चमेरा र विभिन्न किसिमका जलचर प्राणीको आक्रमण शुरु हुन्छ । जतिजति सुरुङ भित्र अघि बढ्दै गयो बढी भन्दा बढी तामाका धाउहरू भेटिन्छन् । पाँच सय मिटर लम्बाइको सुरुङको १५० मिटर जति भित्र पुगेपछि पानीको तालैताल भेटिन्छ । कम्मरसम्मको भाग पानीमा डुबेपछि त्यसभन्दा अघि बढ्ने आँट भने आउँदो रहेनछ ।
विदेशी कम्पनीको चासो
केही दिनअघि मात्रै एक चिनियाँ कम्पनीबाट आएका छ व्यक्तिले खानीको निरीक्षण गरे र दुई दिनसम्म बसेर दोभाषेमार्फत उनीहरूले खानीको इतिहास र खानी रहेको ठाउँको भूगोलबारे जानकारी लिएर फर्के ।
गत मार्चमा नर्वेबाट पनि एक टोली खानी अवलोकनका लागि आएको थियो । उनीहरूले प्रक्रिया पु¥याएर स्थानीय सरकारले खानी खन्न अनुमति दिए आफूहरू तयार रहेको प्रतिक्रिया दिएका शिक्षक पुनले बताए ।
चिनियाँ टोलीले खानीबाट निकालिएको तामा लगेर परीक्षण गरेको र तामा उत्कृष्ट खालको देखिएको चिनियाँ टोलीलाई सहयोग गर्दैआएका व्यवसायी डम्मर सापकोटाले जानकारी दिए । पुनका अनुसार केही समयपछि तामा उत्खननका लागि नेपाल आउने पनि चिनियाँ टोलीले बताएको थियो ।
नेपालबहस संवाददाता
नेपालबहस डटकमको अंग्रेजी संस्करणका साथै अनलाइन टिभी पनि सञ्चालित छ । फेसबुक र ट्वीटरमार्फत पनि हामीसँग जोडिन सकिनेछ । नेपालबहसमा प्रकाशित कुनै सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई [email protected] मा पठाउनु होला । धन्यवाद ।
लेखकबाट थपसुनकोसी मरिण डाइभर्सन सुरुङको आज 'ब्रेक थ्रू' हुँदै
बैशाख २६, २०८१ बुधबार
भारतले प्याज निर्यातमा प्रतिबन्ध हटायो
बैशाख २२, २०८१ शनिबार
कसैलाई प्रोत्साहित गर्न र कसैलाई कमजोर पार्न करको दर हेरफेर हुँदैनः अर्थमन्त्री पुन
बैशाख २१, २०८१ शुक्रबार
गृृहमन्त्री रविको बचाउ प्रकरणले महान्यायाधिक्ता विवादमा
नेपालबहस संवाददाता
बैशाख २६, २०८१ बुधबार
सीमा नाकामा सशस्त्रका एसपीमाथि निगरानी, पर्साका एसपी हेडक्वार्टरमा तानिए
नेपालबहस संवाददाता
बैशाख २७, २०८१ बिहिबार
प्रचण्डको यूटर्नले जोगिएको रवि लामिछानेको पद
विनोद त्रिपाठी
बैशाख २७, २०८१ बिहिबार
सीमा नाकामा सशस्त्रका एसपीमाथि निगरानी, पर्साका एसपी हेडक्वार्टरमा तानिए
बैशाख २७, २०८१ बिहिबार
प्रचण्डको यूटर्नले जोगिएको रवि लामिछानेको पद
बैशाख २७, २०८१ बिहिबार
फेरि फुट्यो जसपा, लावतीको संयोजकत्वमा पहिचानवादी मोर्चा घोषणा
बैशाख २७, २०८१ बिहिबार
बजेट अधिवेशनमा कसरी प्रस्तुत हुनेबारे रणनीति बनाउन कांग्रेस संसदीय दलको बैठक बस्दै
बैशाख २८, २०८१ शुक्रबार
१ महिनामा डढेलोले रामेछापको ४ हजार ५ सय हेक्टर वन सखाप
बैशाख २८, २०८१ शुक्रबार
आज अक्षय तृतीया मनाइँदै
बैशाख २८, २०८१ शुक्रबार
आजको मौसम : केही स्थानमा चट्याङ र हुरीसहित वर्षा
बैशाख २८, २०८१ शुक्रबार
संघीय संसद्को बजेट अधिवेशन आजदेखि सुरु हुँदै
बैशाख २८, २०८१ शुक्रबार
तपाईको आजको राशीफल कस्तो छ ?
बैशाख २८, २०८१ शुक्रबार