आखिर किन बिग्रिए कम्युनिष्टहरू ?

काठमाडौं । नेपालका कम्युनिष्टहरूमा आएको वैचारिक विचलन, चारित्रिक पतन र बुर्जुवाकरण बारे चर्चा गर्नुअघि विश्व कम्युनिष्ट आन्दोलनका दुई महान नेताको आचरणबारे संक्षिप्त प्रसंग स्मरण गरौं । चिनियाँ जनवादी क्रान्ति सफल भइसकेपछि अध्यक्ष माओत्सेतुङ जनताका घर–घरमा पुगिरहेका थिए ।

पुरै चीनभरी कमरेड माओको तस्विर अंकित नोट प्रचलनमा आइसकेको थियो । जनताले देखे कि अध्यक्ष माओको ज्यानमा मैलो र फाटेको कोट थियो । कसैले भन्यो कि ‘चियरम्यान माओ, कमसे कम नयाँ चम्किलो कोट त लगाउनुस् ।’ माओले भने, ‘जबसम्म चिनियाँ जनताको मुहार चम्किलो हुँदैन, तबसम्म मैले नयाँ कोट लगाउनुको के अर्थ ?’

भियतनाममा क्रान्ति सम्पन्न भइसकेपछि पनि कमरेड होचिमिन्ह रबरकै जुत्ता लगाएर जनताको माझमा पुगिरहेका थिए । उनलाई पनि छालाको जुत्ता लगाउन कसैले सल्लाह दिएछ । होचिमिन्हले त घोषणा नै गरेछन्, ‘म मेरा प्यारा भियतनामी जनताभन्दा भिन्न कदापि हैन, अहिले उनीहरुको गोडामा पनि रबरकै जुत्ता छ, त्यसैले मैले पनि रबरकै जुत्ता लगाएको हुँ ।’

अब नेपालको सन्दर्भमा आउँ । पहिलो संविधानसभा निर्वाचनपछि प्रधानमन्त्री हुन नपाउँदै माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डको शयन कक्षमा डेढ लाख रुपैयाँको पलङ भित्रियो । कपालमा जेल लगाउन मन पराउने प्रचण्डको जीवनशैलीलाई नजिकबाट देख्नेहरू भन्छन्, ‘प्रचण्ड निकै सौखिन र राजसी पाराका नेता हुन्, यिनमा सर्वहारा वर्गीय जीवनशैली पटक्कै पाइँदैन ।’

विचार शून्य ताउरमाउर
वर्तमान प्रधानमन्त्री प्रचण्डको शैली भनेको भाषणमा क्रान्तिकारिता, व्यवहारमा बुर्जुवापन नै हो । आर्थिक मामिलामा प्रचण्डमाथि एक हैन, अनेक प्रश्न ज्वलन्त छन् । सुन तस्करी काण्ड, लडाकूको राशन घोटाला, एनसेल कर मिनाहादेखि बुढी गण्डकी कमिशन प्रकरणसम्म प्रचण्ड र उनको आर्थिक गिरोहको चलखेल सबैका सामु छरपस्टै छ । 

नेपालमा 'ल्यू सुन' कै कविता पढेर धेरै मानिस कम्युनिष्ट भएका छन् । तर, अहिले कम्युनिष्टले 'ल्यू सुन'लाई बिर्सिसकेका छन् । बरु, उनीहरुको ध्याउन्न त सुनतिर पो छ । उही पहेंलो धातु सुन, जसले कम्युनिष्टहरूलाई पनि जन्डीसग्रस्त बनाइदिएको छ ।

हेटौंडामा कुनै बेला रुपचन्द विष्टसँगै कार्यक्रमहरूमा मादल बजाउँदै हिंडने अजय सुमार्गी रातारात महाधनी हुनुका पछाडि प्रचण्डकै आशीर्वाद रहेको तथ्य पनि कसैबाट लुकेको छैन । ‘पैसा भएपछि राजनीतिमा वर्चस्व हासिल गर्न सकिन्छ’ भन्ने परम्परागत मान्यतालाई नै पछ्याइरहेका प्रचण्डसँग जनयुद्धकालमा लुटेको धनको भरपुर ‘गुप्त खजाना’ छ पनि भनिन्छ । 

विचारका मामिलामा प्रचण्ड करिब करिब भुत्ते भइसकेका छन् । कुनै बेला माओवादी जनयुद्धमा प्रचण्डसँगै होमिएका विश्वभक्त दुलाल ‘आहुती’का शब्दमा शान्ति प्रकृयापछि प्रचण्डसँग कुनै नयाँ विचार नै छैन । आहुतीले सार्वजनिक रुपमै भन्दै आएका छन्, ‘नयाँ विचार नभएकै कारण प्रचण्ड दलाल पुँजीपतिहरुकै बोलबोला भएको अहिलेको राजनीतिक प्रणालीमा शरण लिन आइपुगेका हुन् र उनको एउटै ध्येय भनेको कसरी हुन्छ सत्तामा जाने र यसमै रमाउने मात्र हो ।’

आहुतीले नै यति भनिसके पछि प्रचण्ड कम्युनिष्ट आन्दोलनबाट कुन हदसम्म बिग्रिए भनेर पँक्तिकारले उल्लेख गरिरहनु परेन । यद्यपि, माओवादीको गत महाधिवेशनमा प्रचण्डले प्रस्तुत गरेको ‘एक्काइसौं शताब्दीमा समाजवादको नयाँ बाटो’ शीर्षकको राजनीतिक प्रतिवेदन पढ्दा पनि उनले कुनै ‘नयाँ बाटो’ देखाउन नसकेकै स्पष्ट हुन्छ । 

हुन त प्रचण्ड स्वयंले आफ्नो दस्तावेजमा कम्युनिष्ट आन्दोलन र स्वयं माओवादीमा पनि विचारको अस्पष्टता भएको स्वीकार्दै उल्लेख गरेका छन्, ‘कम्युनिष्ट आन्दोलन र हाम्रो पार्टीमा समेत देखा परेका समस्याहरूको प्रमुख र चुरो कारण विचारको विकास र अस्पष्टता हो भन्ने तथ्यलाई आत्मसाथ गरिनुपर्छ ।’ खासमा यो तथ्य स्वयं प्रचण्डमाथि लागू हुन्छ । नयाँ विचारको अभाव या अस्पष्टता भएपछि कुनै पनि दल या नेताले गर्ने भनेको पुरानै विचार या योगदान भजाउने मात्र हो । माओवादी निकट पत्रकार दीपेन्द्र रोकायाका शब्दमा ‘माओवादीले अहिले नाफाको जिन्दगी बिताइरहेको हो ।’

बिग्रिएका कम्युनिष्टहरू कुहिएको अण्डा हुन् ।’प्रचण्डले ओलीका हकमा ‘कुहिएको अण्डा’ भने पनि अहिले यो विशेषण नेपालका प्रायः सबै कम्युनिष्ट नेताका सन्दर्भमा लागू हुन्छ र प्रचण्डमा त झन बढी लागू हुन्छ भन्दा अत्युक्ति नहोला । 

‘ल्यू सुन’ र सुन
चिनियाँ कवि 'ल्यू सुन'ले धेरै क्रान्तिकारी कविता रचेका छन् । नेपालमा 'ल्यू सुन' कै कविता पढेर धेरै मानिस कम्युनिष्ट भएका छन् । तर, अहिले कम्युनिष्टले 'ल्यू सुन'लाई बिर्सिसकेका छन् । बरु, उनीहरुको ध्याउन्न त सुनतिर पो छ । उही पहेंलो धातु सुन, जसले कम्युनिष्टहरूलाई पनि जन्डीसग्रस्त बनाइदिएको छ । 

‘नाफाको जिन्दगी’ बिताउने क्रममा नेपालका कम्युनिष्टहरू पनि राणा,  पंच र काँग्रेसको अहिलेको शीर्ष नेतृत्व ‘कोटरी’ झैं नाफा घाटाको हिसाब गर्न थालेका छन् र उनीहरूमा भ्रष्टीकरण अहिले चरम उत्कर्षमा पुगेको छ । यसैको प्रतिफल हो, ६० किलो सुन प्रकरण । माओवादी ‘जनयुद्ध’को पृष्ठभूमिबाट उदाएका तीन जना नेताका पुत्रहरू यसमा संलग्न भएको पाइएपछि अहिले उनीहरूमाथि अनुसन्धान भइरहेको छ । 

माओवादी केन्द्रका पूर्व सैन्य डेपुटी कमाण्डर एवं पूर्व उपराष्ट्रपति नन्दकिशोर पुनका पुत्र दीपेश पुन र माओवादी केन्द्रका उपाध्यक्ष एवं पूर्व उपसभामुख कृष्णबहादुर महरा त यो प्रकरणमा पक्राउ नै परिसकेका छन् । महरा पुत्र राहुल पनि यही प्रकरणमा पक्राउ परिसकेका छन् । माओवादी पृष्ठभूमिकै नेता हाल एमाले उपाध्यक्ष रामबहादुर थापा ‘बादल’का पुत्र प्रतिक थापा पनि यो प्रकरणमा मुछिएका छन् । नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणमा समेत मुछिएका थापामाथि पनि अनुसन्धान जारी छ । 

१७ हजार नेपाली जनताको बलिदान भएको माओवादी हिंसात्मक विद्रोहका मुख्य कमाण्डर र तिनका पुत्रहरू नै सुन प्रकरणमा मुछिएको घटनाले नेपालको कम्युनिष्ट आन्दोलन कुन दिशातिर गइरहेको छ भन्ने कुराको सानो झलक मात्र हो । तर, यसबाट के स्पष्ट हुन्छ भने नेपालका कम्युनिष्टहरू बिग्रिए, बरालिए । 

कुहिएका अण्डाहरू
यो माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष प्रचण्ड या अन्य माओवादी नेताको भ्रष्टीकरणको सवाल मात्र हैन । दिवंगत कम्युनिष्ट नेताहरु मनमोहन अधिकारी र मदन भण्डारीलाई अपवाद मान्ने हो भने अहिले बाँचेका कुनै पनि कम्युनिष्ट नेतामा कम्युनिष्ट नेतामा हुनुपर्ने जस्तो जीवनशैली, गुण, ओज र इमानदारिता पटक्कै पाइँदैन । 

यो २०७७ साल फागुनको प्रसंग हो । माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष प्रचण्डले पेरिस डाँडास्थित पार्टी कार्यालयमा आयोजित एक कार्यक्रममा तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीलाई ‘बिग्रिएको कम्युनिष्ट’ मात्र भनेनन्, ‘कुहिएको अण्डा’कै आरोप लगाए । 

प्रचण्डले यो शब्द खासमा चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीका नेता माओबाटै सापटी लिएका थिए । माओले भनेका थिए, ‘अण्डा खानु स्वास्थ्यका लागि राम्रो भए पनि त्यो कुहियो भने खराब हुन्छ । बिग्रिएका कम्युनिष्टहरू कुहिएको अण्डा हुन् ।’प्रचण्डले ओलीका हकमा ‘कुहिएको अण्डा’ भने पनि अहिले यो विशेषण नेपालका प्रायः सबै कम्युनिष्ट नेताका सन्दर्भमा लागू हुन्छ र प्रचण्डमा त झन बढी लागू हुन्छ भन्दा अत्युक्ति नहोला । 

चाहे त्यो ओम्नी प्रकरण होस्, चाहे बाइडबडी घोटाला, चाहे सेक्युरिटी प्रेस खरिद प्रकरण होस्, चाहे यति समूह पोसाउने काण्ड नै नै किन नहोस्, ओलीमाथि भ्रष्टाचारका अनेक दाग लागे । लोकतन्त्रप्रतिको उनको प्रतिबद्धता सन्देहको घेरामा पर्यो भने संसदीय मूल्य र मान्यताको त उनले धज्जी नै उडाए । दम्भले भरिएका ओलीको नूर अहिले गिरेको छ र पार्टीभित्रै उनको साखको चमक पातलिएको छ । 

बिग्रिएका तत्वहरु 
एमालेबाट विभाजित भएपछि एकीकृत समाजवादीका अध्यक्ष माधवकुमार नेपालले एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीलाई ‘धुन्धुकारी, कम्युनिष्ट आन्दोलनकै कलंक’ भनेर आरोपित गरेपछि एमाले अध्यक्ष ओलीले पनि त्यसको काउन्टरमा माधव नेपाललाई लक्षित गर्दै ‘बिग्रिएका तत्वहरु पार्टीबाट चोइटिएको’ बताए । 

२०७८ भदौमा काठमाडौंमा आयोजित कार्यकर्ता भेलामा ओलीले भनेका थिए, ‘हाम्रो पार्टीका धेरै पहिलेदेखि बिग्रिएका तत्वहरु थिए, उनीहरुले पार्टीमा धेरै झमेला खडा गरेका थिए, अहिले तिनै बिग्रिएका तत्वहरु चोइटिएका हुन् ।’ खासमा माधव र ओलीले एकअर्काप्रति गरेका दोषारोपणका हरेक शब्दहरु अहिले दुवैप्रति लागू भएको छ । सच्चा कम्युनिष्टका नगरमा दुवै नेता ‘बिग्रिएका कम्युनिष्ट’ हुन् । यसबारे केही चर्चा गरौं । 

एकीकृत समाजवादीका नेता माधव नेपाल ललितानिवास प्रकरणमा मुछिएका छन् । उनी आफ्नै मान, सम्मान र अपमानकै राग अलापिरहेका छन् । ओलीले उपेक्षा गरेको झोंकमा उनले एमालेबाटै अलग भएर आफ्नै एउटा चुल्हो बालेका छन् र सत्ताको खिचडी पकाउँदैछन् । कांग्रेससँगको गठबन्धन नभत्किएर र काकताली परेर सहमति बमोजिम एक वर्ष प्रधानमन्त्री खान पाएको भए उनी अझ कति बिग्रन्थे होलान् ? 

सिंहको पार्टी भनेको एउटा सानो चिया पसल मात्र हो, जहाँ उनी मार्क्सवादी पानीमा पुँजीवादी चियासँग ‘सत्ता स्वार्थको चिनी’ घोलेर पिउन रमाउँछन् । यही सत्ताको स्वाद लिने क्रममै हालै मात्र उनलाई नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानले एक लाख रुपैयाँको ‘दर्शन पुरस्कार’ दिने घोषणा गरेको छ । 

आफूलाई महान राष्ट्रवादी भने पनि उग्रवादी कम्युनिष्टहरूले ‘राष्ट्रघाती’ भन्ने गरेको महाकाली सन्धि पारित गराउन प्रारम्भमा दिल्लीमा गएर ‘महाकाली प्याकेज’को अवधारणा ल्याउने माधव हुन् । अहिले ओलीलाई जतिसुकै सत्तोसराप गरे पनि ओली र माधव गुट’ले नै उतिबेला महाकाली सन्धिमा ल्याप्चे लगाएको थियो, जसको विरोधमा बामदेव गौतम र सीपी मैनाली एमालेबाटै ‘आउट’ हुनुपर्यो । 

अब कमरेड ओलीको कुरा गरौं ।  १४ वर्ष जेल बसेको त्यागी नेताको उनको छवि पनि अब धुलीसात भइसकेको छ । आफ्नो प्रधानमन्त्रीत्वकालमा ‘म पनि भ्रष्टाचार गर्दिनँ, अरूलाई पनि भ्रष्टाचार गर्न दिन्न’ भनेका ओलीकै कालखण्डमा यो देशमा भ्रष्टाचारका भीमकाय काण्डहरु भए । 

चाहे त्यो ओम्नी प्रकरण होस्, चाहे बाइडबडी घोटाला, चाहे सेक्युरिटी प्रेस खरिद प्रकरण होस्, चाहे यति समूह पोसाउने काण्ड नै नै किन नहोस्, ओलीमाथि भ्रष्टाचारका अनेक दाग लागे । लोकतन्त्रप्रतिको उनको प्रतिबद्धता सन्देहको घेरामा पर्यो भने संसदीय मूल्य र मान्यताको त उनले धज्जी नै उडाए । दम्भले भरिएका ओलीको नूर अहिले गिरेको छ र पार्टीभित्रै उनको साखको चमक पातलिएको छ । 

आफूलाई अझै पनि ‘सच्चा कम्युनिष्ट’ या ‘क्रान्तिकारी’ दावी गर्ने साना कम्युनिष्ट घटकका नेता पनि दूधले नुहाएका छैनन् । कम्युनिष्टहरुकै गुरु मानिने मोहनविक्रम सिंहले अब कम्युनिष्ट विचारधारामा आधारित पुस्तक पसल या पुस्तकालय चलाए हुन्छ । ‘आरु किन फुल्यो भन्ने प्रश्न गर्दा मनरादेखी मानवसम्मको लामो व्याख्यान दिनसमेत पछि नपर्ने यी नेता पनि परिवारवाद, नातावाद र सत्ता स्वार्थमा कसरी फसेँ भन्ने त केही अघि देखिएकै हो । खासमा भन्ने हो भने सिंहको पार्टी भनेको एउटा सानो चिया पसल मात्र हो, जहाँ उनी मार्क्सवादी पानीमा पुँजीवादी चियासँग ‘सत्ता स्वार्थको चिनी’ घोलेर पिउन रमाउँछन् । यही सत्ताको स्वाद लिने क्रममै हालै मात्र उनलाई नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानले एक लाख रुपैयाँको ‘दर्शन पुरस्कार’ दिने घोषणा गरेको छ । 

राजमो नेता चित्रबहादुर केसी भाषण गर्न खप्पिस छन् । हेर्दा इमान्दार, सोझा पनि प्रतीत हुन्छन् । उनी भन्न त ‘संघीयताले देश विखण्डनतर्फ लैजान्छ’ भन्छन्, तर दोस्रो संविधानसभाले ‘संघीयता सहितको संविधान’ जारी गरेपछि त्यही संविधानको शपथ खाएर उपप्रधानमन्त्री बन्न हिचकिचाउँदैनन् । यही हो, चित्रबहादुर कमरेडको विचित्र रुप । अहिलेसम्म भ्रष्टाचारको दाग नलागे पनि विचार र व्यवहार यिनको पनि ढुलमुले नै छ । एउटा कम्युनिष्ट नेताले विचार एउटा, व्यवहार अर्को गर्छ भने उसलाई पनि बिग्रिएकै कोटीमा राख्नुपर्ने हुन्छ । 

आखिर किन बिग्रिए त ? 
आखिर ‘सर्वहारा वर्गको अधिनायकत्व’को नारा दिँदै नेपालमा उदाएका कम्युनिष्टहरू खासगरी २०४६ को परिवर्तनपछि किन धमाधम बिग्रँदै, बरालिँदै र स्खलीत हुँदै गए ? भन्ने प्रश्नबारे पनि अब बहस गर्नुपर्ने बेला आएको छ । 

पँक्तिकारको ठम्याईमा रुसमा सोभियत संघको विघटन हुनु, बर्लिनको पर्खाल ढल्नु, विश्वव्यापी रुपमा लोकतन्त्रको लहर उर्लनु, कम्युनिष्ट चीनले समेत खुला बजार अर्थतन्त्र र विदेशी लगानीलाई  प्रश्रय दिनु आदि घटनापछि नै विश्वमा कम्युनिष्टको शास्त्रीय दर्शन असान्दर्भिक भइसकेको हो । 

यस हिसाबले नेपालका कम्युनिष्टहरूले आफूलाई एउटा समाजवादी लोकतान्त्रिक पार्टीको रुपमा रुपान्तरण गर्नुपर्थ्यो, तर जनतालाई भुलभुलैयामा पारेर उनीहरुले कम्युनिष्टकै जडसूत्रवादी राग अलापे, हत्या हिंसाको ताण्डव मच्चाए, कथित जनवादी राज्यसत्ता स्थापनाकै सपना देखाए, जुन असम्भव थियो । जब उनीहरुले देखाएको सपना यथार्थभन्दा धेरै हदसम्म भिन्न रहेको स्पष्ट भयो, उनीहरू संसदीय मूलधारमै आए, जहाँ पहिलेदेखि नै कांग्रेस त थियो नै, २०४६ पछि एमाले पनि आइसकेको थियो । 

कम्युनिष्ट आन्दोलन अघि बढाउने नयाँ विचार पनि छैन, पुरानो विचारले काम दिँदैन, नयाँ विचार सूत्रपात गर्ने ल्याकत पनि छैन, अनि गर्ने के ? उही राणा, पंच र केही हदसम्म कांग्रेसले अपनाएकै शासकीय चरित्र, शैली र स्वभाव प्रदर्शन गर्ने । कम्युनिष्ट बिग्रनुको मुलकारण नै यही हो ।