रास्वपाको फ्रेम भित्र नयाँ भ्रष्टाचार !

‘जान्नेलाई छान्ने’ यही वाक्यांश उरालेर जुरुक्क उठेको राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीले अहिले भ्रष्टाचारको परिभाषा नै बदल्न लागेका संकेतहरु देखिएका छन् । अनुभवी मानिस जान्ने हुन्छ । त्यही अनुभव प्राप्त गर्न मानिसले अनेक चरण पार गरेको हुन्छ । यिनै चरणहरूमा मानिस कहीं न कहीं भ्रष्ट बनिरहेको हुन्छ । रास्वपाले ‘जान्नेलाई छान्ने’ भन्ने बित्तिकै नेपालको बौद्धिक तहमा शंका उत्पन्न गराएको थियो । यसले खराब पृष्ठभूमिका व्यक्तिलाई राजनीतिमा आकर्षित गर्छ । जुन व्यक्तिहरूलाई अहिले रास्वपाले पार्टीमा समेटिरहेको छ । यसैले यो पार्टीलाई नजिकबाट नियालिरहेकाहरुलाई अहिले निराश बनाएको छ । राजनीति भनेको कुनै ब्रोकर हाउस होइन, जहाँ अनुभवी आवश्यक होस, जान्ने मान्छे भर्ती गरियोस् । यो एक प्रकारको प्रदूषित राजनीतिक अभ्यास हो । रास्वपाले अहिले त्यही गृहकार्य गरिरहेको छ । 

विश्वका प्रजातान्त्रिक मुलुकमा नेतामाथि प्रश्न उठ्ने बित्तिकै त्यसलाई सल्ट्याइन्छ । उ राजनीति गर्न लायक छ वा छैन भनेर निष्कर्ष निकालिन्छ । जापान र दक्षिण कोरियामा विवादित पृष्ठभूमिका व्यक्तिले राजनीति गर्न पाउँदैनन् । राजनीति गर्ने नेतालाई भाषण गर्न मात्र तालिम दिइँदैन, आचरण, सदाचार र विनम्रताको कक्षा नै दिइन्छ । यो एक प्रकारको असाइमेण्ट (होमवर्क) हो । त्यसैले, त अहिले विश्वले प्रजातान्त्रिक अभ्यासको उदाहरण दिनुपर्यो भने जापान र दक्षिण कोरियाको राजनीतिलाई उच्चारण गरिन्छ । यसैमा आधारित राजनीतिको परिभाषालाई शुद्ध बनाउन संसारका धेरै मुलुकले अभ्यास थालेका छन् । 

जुनसुकै पेशा वा व्यवसाय गरेर अनैतिक रुपमा आर्जन गर्ने सम्पति वा आचरणमा लाग्ने दागहरु नै भ्रष्टाचार हो । के यी दोषहरूबाट रास्वपाका सम्पूर्ण नेताहरु टाढा छन् ?

भ्रष्टाचार भनेको सरकारी सम्पति लुट्नुलाई मात्र भनिँदैन । नेताको खराब आचरण, आनीबानी, पृष्ठभूमि, व्यवहार, विवादित र नैतिकता माथि उठ्ने प्रश्नलाई भ्रष्टाचार भनिन्छ । यसैका आधारमा त्यो देशको भ्रष्टाचार मापन गरिन्छ । यसको मापनको आधार भनेको राजनीतिमा प्रवेश गरेका व्यक्तिको चरित्रलाई मुल्यांकन गरेर गरिन्छ । सन २०२३ मा नेपाल विश्वमा १०८ औं नम्बरमा परेको भ्रष्ट मुलुक हो । ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेशनलकाे विश्वव्यापी सुचकांक (सीपीआई) ले नेताहरु र त्यो देशका शासकको नैतिकतालाई आधार बनाएर यस्ता प्रतिवेदन हरेक वर्ष सार्वजनिक गर्छ । दक्षिण एसियामा कम भ्रष्ट मुलुक भुटान हो । जहाँ, कुनै पनि विवादित र सार्वजनिक प्रश्न उठेका व्यक्तिलाई राजनीति गर्न प्रतिबन्ध छ । यस्तो नियम युरोपका अधिकांश मुलुक लगायत जापान र दक्षिण कोरियामा स्पष्ट देख्न सकिन्छ । 

नेपालमा भ्रष्टाचारको प्रश्न उठ्ने बित्तिकै जवाफदेही बनाउने राजनीतिको सुरुवात हुनै सकेन । झन नयाँ दलको रुपमा उदाएको रास्वपाले त्यो पालना नगर्दा अनेकौं प्रश्नहरू तेर्सिएका छन् । बरु पुराना दलहरूले विगतमा नैतिकताको प्रश्नमा जवाफ दिने प्रयास नगरेका होइनन् । फलस्वरुप, रामशरण महतदेखि जनार्दन शर्मासम्मका विषय छानविन गर्न संसदीय समिति बनेका थिए । भ्रष्टाचारको आरोप लागेका गोविन्दराज जोशीदेखि बालकृष्ण खांँणसम्म जेल नै पुगेका छन् । अर्थात्, पुराना दलहरू कुनै न कुनै रुपमा नैतिकताको कठघरामा उभिएका छन् । तर, यो मात्र पर्याप्त थिएन र मुलुक कंगाल भएको यथार्थ हाम्रा सामु स्पष्ट छ । यसैले, प्रश्न उठ्ने बित्तिकै रास्वपाले अनेक टाला संकलन गरेर छोप्ने प्रयास गर्नु नै भ्रष्टाचारको नयाँ रुप हो । यो यस्तो प्रश्न हो, जहाँ रास्वपा स्वयं गलत दिशामा हिँडिरहेको जनताको तर्फबाट सुझावात्मक आदेश हो । 

रास्वपाको केन्द्रीयदेखि स्थानीयसम्मको सांगठनिक तहमा एनजिओ, आइएनजिओ, जग्गा कारोबारी, मेनपावर व्यवसायी, उद्योगी, सञ्चारकर्मी, विभिन्न क्षेत्रका दलाल, ठेकेदार, शिक्षक, चिकित्सकदेखि साधारण कृषकसम्म रहेका छन् । यी सबै व्यक्तिहरू ठीक आचरणका व्यक्ति हुन् भन्ने आधार रास्वपासँग छैन । न उनीहरुको पृष्ठभूमि नै सार्वजनिक गरिएको छ ।

अहिले समाजमा दुई कोणबाट सवालहरू उठेका छन् । पहिला भ्रष्टाचार गरेर राजनीति गर्ने व्यक्ति खतरनाक कि, पहिला राजनीति गरेर पछि भ्रष्ट हुने व्यक्ति झन खतरनाक ? यहाँ सम्झनुपर्ने कुरा के हो भने जुनसुकै पेशा वा व्यवसाय गरेर अनैतिक रुपमा आर्जन गर्ने सम्पति वा आचरणमा लाग्ने दागहरु नै भ्रष्टाचार हो । के यी दोषहरूबाट रास्वपाका सम्पूर्ण नेताहरु टाढा छन् ? एकछिन विश्वका केही उदाहरण हेरौं । यिनै उदाहरण पढेर रास्वपाका समर्थकहरूले नै उनैका नेताहरूलाई प्रश्न उठाउन सकुन । 

हालै मात्र सन २०२४ अप्रिल २९ मा भियतनामको अदालतले एकजना जग्गा कारोवारीलाई मृत्युदण्ड दिएको थियो । ६७ वर्षिया टुओङ माई ल्यान एक रियल स्टेट कारोबार गर्थिन् । उनी माथि आरोप थियो, चरम भ्रष्टाचारको । उनले कुनै सरकारी जग्गा लुटेकी वा सरकारी खजाना हात पारेकी थिइनन् । उनले आफ्नो कारोबार गर्दा आचरणमा प्रश्न उठेको थियो । त्यो हो, बैंक व्यवस्थापनमा ठगी । यसले हजारौं नागरिक पीडित थिए र भियतनामलाई १२ अर्ब ५० करोड डलरको नोक्सान पुगेको थियो । यही कारण देखाएर उनलाई अदालतले मृत्युदण्डको सजाय तोकिदियो । सारा भियतनामी जनताले खुशी मनाए । 

यस्ता नव सांकेतिक पछिल्ला पटाक्षेप भएका सहकारी सम्बन्धी वित्तीय आरोपहरू रास्वपातिर सोझिएका छन् । यी मुद्दाहरूमा वक्तव्यबाजीलाई जनताले पत्याउने छैनन् । फलस्वरुप, आउने दिनहरूमा रास्वपाले जवाफै दिन नसक्ने गरि समस्याको पहाडले थिचिनुपर्ने अवस्था विद्यमान छ । किनकी, विश्वमा वित्तीय अपराधलाई माफी दिने नियम कहीं पनि छैन । 

भुटानले सन २०१८ मा एकजना मन्त्री माथि छानविन गरेर व्यक्तिगत सम्पति आर्जनको आरोपमा राजनीति गर्न प्रतिबन्ध लगाएको थियो । यी यस्ता उदाहरण हुन्, जहाँ नेता हुने व्यक्तिको आचरणमाथि प्रश्न सृजना गर्छ । रास्वपाले पुराना दलहरूका नेताहरूलाई पार्टीमा खासै स्थान दिएन । यसलाई नागरिकले रुचाएका थिए । तर, गैर राजनीति क्षेत्रका व्यक्तिहरूलाई प्रवेश दिँदै गर्दा उनीहरुको आचरणमा रास्वपाले आँखा चिम्लँदा अहिले अनेकौं प्रश्नहरूको सामना रास्वपाले गरिरहेको छ । रास्वपाको केन्द्रीयदेखि स्थानीयसम्मको सांगठनिक तहमा एनजिओ, आइएनजिओ, जग्गा कारोबारी, मेनपावर व्यवसायी, उद्योगी, सञ्चारकर्मी, विभिन्न क्षेत्रका दलाल, ठेकेदार, शिक्षक, चिकित्सकदेखि साधारण कृषकसम्म रहेका छन् । यी सबै व्यक्तिहरू ठीक आचरणका व्यक्ति हुन् भन्ने आधार रास्वपासँग छैन । न उनीहरुको पृष्ठभूमि नै सार्वजनिक गरिएको छ । केही व्यक्ति असल होलान्, तर अधिकांश राजनीति गर्न लायक छैनन् । एउटा संचारकर्मबाट उदाएको व्यक्ति डेरा भन्दा माथि उठ्न कदापि सक्दैन । यदि, यो भन्दा फरक प्रकृतिबाट आर्थिक उपार्जन गरेको छ भने त्यो भ्रष्टाचारकै लहरमा पर्छ । 

कर छली वा स्रोतविनाका सम्पति आर्जन गर्नु सबैभन्दा खराब भ्रष्टाचारका नमुना हुन् । जान्नेलाई छान्ने शिलशिला चलाउँदै गर्दा यस्ता अनेक चतुर व्यक्तिहरू रास्वपाले भित्र्याएको छ । जुन सवालहरूको जवाफ दिन रास्वपाका लागि भविष्यमा ठुलो भारी पर्ने निश्चित छ ।

रास्वपाले जुन जुन दलहरूमाथि प्रश्न उठायो, जुन जुन नेताहरूलाई गाली गर्दै भोट माग्यो आज तिनैसँग गरेको हातेमालो कति सदाचारको राजनीति भित्र पर्छ भन्ने प्रश्न उठेको छ । यो प्रश्नको जवाफ आउने चुनावहरूमा रास्वपाले दिनुपर्ने हुन्छ । तर, त्यो जवाफको म्याद अहिले नै सिद्धिएकाले रास्वपाका लागि भविष्यको राजनीति कठघरामा उभिएको छ ।

पदमा पुगेपछि सबै दोषहरू माफी हुनेछ भन्ने भ्रमबाट रास्वपा मुक्त हुन सकेन । यसका पनि विभिन्न उदाहरण रास्वपाले सिक्न सक्छ । सन २०२२ मा मलेसियाका पूर्वप्रधानमन्त्री नजिब रज्जाकलाई भ्रष्टाचार मुद्दामा जेल हालिएको थियो । उनलाई पनि बैंक तथा वित्तीय आचरणमा खराब चरित्र देखाएर भ्रष्ट घोषित गरिएको हो । यो निर्णयलाई एसियामा उदयमान मुलुक मलेशियन जनताले हार्दिकतापुर्वक स्वागत गरेका थिए । नेपालमा अहिले बैंक तथा वित्तीय ठगीका मुद्दाहरू नेतामाथि बर्सिएका छन् । झन नयाँ भन्ने नेताहरु यो आरोपबाट मुक्त छैनन् । यस्ता नव सांकेतिक पछिल्ला पटाक्षेप भएका सहकारी सम्बन्धी वित्तीय आरोपहरू रास्वपातिर सोझिएका छन् । यी मुद्दाहरूमा वक्तव्यबाजीलाई जनताले पत्याउने छैनन् । फलस्वरुप, आउने दिनहरूमा रास्वपाले जवाफै दिन नसक्ने गरि समस्याको पहाडले थिचिनुपर्ने अवस्था विद्यमान छ । किनकी, विश्वमा वित्तीय अपराधलाई माफी दिने नियम कहीं पनि छैन । 

डेढ महिनाअघि प्रतिनिधिसभामा बोल्दै रास्वपाका सांसद स्वर्णिम वाग्लेले भनेका थिए, ‘भविष्यमा मुलुकको नेतृत्व गर्नेहरू मन्त्रीबाट नै पहिलो पाइला चाल्छन्, बेलायत लगायतका तत्तत् नेताहरु यसरी नै उदाएका थिए ।’ वाग्लेले विश्वमा यस्ता नजिरहरु पेश गर्दै गर्दा विश्वका ती नेताहरु र रास्वपाका यी मन्त्री तथा नेताहरूको पृष्ठभूमिलाई ख्यालै पुर्याएनन् । कुनै पनि मुलुकमा भ्रष्टाचारको आरोप लागेका वा प्रश्न उठेका नेताहरूसँग वा त्यस्ता पुराना दलहरूसँग गठबन्धन गरेर नयाँ दलहरू उदाएका छैनन् । नेपालमा भने रास्वपाले जुनजुन दलहरूमाथि प्रश्न उठायो, जुन जुन नेताहरूलाई गाली गर्दै भोट माग्यो आज तिनैसँग गरेको हातेमालो कति सदाचारको राजनीति भित्र पर्छ भन्ने प्रश्न उठेको छ । यो प्रश्नको जवाफ आउने चुनावहरूमा रास्वपाले दिनुपर्ने हुन्छ । तर, त्यो जवाफको म्याद अहिले नै सिद्धिएकाले रास्वपाका लागि भविष्यको राजनीति कठघरामा उभिएको छ । 

रास्वपाले तयार गरेको नयाँ भ्रष्टाचारको गोरेटो झन खतरनाक बनेर देखा पर्दैछ । यसले फेरि एकपटक मुलुकलाई भीरमा पुर्याउने त होइन, शंका र चिन्ता दुबै सृजना भएका छन् । जवाफदेही भनेको परिणाम हो, न कि वक्तव्यबाजी र मुखबाट निस्कने धाराप्रवाह बोली ।

नेपालमा हरेक कालखण्ड अनेक राजनीति फण्डा तयार गर्नेका लागि परीक्षण बनिरहेको छ । जसले गर्दा मुलुकले लामो समय दुर्दशामा खर्च गरिसकेको छ । हरेक कालखण्डमा उत्पति हुने नयाँ दलहरूको प्रयोगशालाबाट जनताले निकै कष्टकर जीवन बिताउनु परेको इतिहास साँची छ । विगतमा पनि हालका पुराना दलले आफूलाई नयाँ भन्दै झुक्याए, नयाँ नारा ल्याए, नयाँ आशा देखाए र त्यही भरोसामा जनताले केही वर्ष सत्तामा पुर्याए । तर, अन्तत्तोगत्वा सबै दलहरूले एउटै चरित्र देखाए । नागरिकले पश्चाताप गर्ने शिवाय अरु केही भएन ।

अहिले पनि नयाँ भन्दै रास्वपा अर्ध शासक बनिसकेको छ । रास्वपाको शासन शैलीलाई नियाल्दा पुराना भन्दा आशा लाग्दा केही पनि छैनन् । फेरि पनि नेपालले एउटा कालखण्ड बर्बादीमा बिताउनुपर्ने त होइन, अहिले पवित्र मनहरुमा चिन्ता छाएको छ । किनकी, आधा शासकको भागीदारी बनिरहेको वर्तमान नयाँ दल रास्वपाले नैतिक आचरणका सवालहरूबाट परपर भागिरहेको छ ।

रास्वपाले तयार गरेको नयाँ भ्रष्टाचारको गोरेटो झन खतरनाक बनेर देखा पर्दैछ । यसले फेरि एकपटक मुलुकलाई भीरमा पुर्याउने त होइन, शंका र चिन्ता दुबै सृजना भएका छन् । जवाफदेही भनेको परिणाम हो, न कि वक्तव्यबाजी र मुखबाट निस्कने धाराप्रवाह बोली । रास्वपा नयाँ पार्टी जरुर हो, तर यतिबेला पुराना दलहरूमा समाहित भएको छ । जहाँ भ्रष्टाचारको दलदलमा रास्वपा गठबन्धनमा छ ।